نگرانی بین المللی از کاهش آب دریای خزر

دیپلماسی ایرانی: پل گوبل در دیلی مانیتور مقاله ای نوشته که خلاصه آن می شود: •کاهش سطح آب دریای خزر باعث کاهش میزان محموله ای می شود که کشتیها می توانند حمل کنند و توانایی روسیه و جمهوری خلق چین برای استفاده از دریا برای شبکه های تجاری شمال-جنوب و شرق-غرب را تضعیف می کند.

• هم روسیه و هم جمهوری خلق چین به استفاده از مسیرهای زمینی در اطراف دریای خزر ادامه خواهند داد، اما به دلیل کمبود شبکه های حمل و نقل و بی ثباتی سیاسی در منطقه، با مشکلات پیچیده ای روبرو هستند.

• مسکو و پکن به دنبال راه های جدیدی برای کارآمد کردن این کریدورها خواهند بود، تلاش هایی که احتمالا فشار بیشتری بر کشورهای ساحلی وارد می کند تا به آنها اجازه دهد تا از گلوگاه فزاینده خزر عبور کنند.

کاهش سطح آب در دریای خزر باعث کاهش تعداد کشتی های باری می شود که این آب می تواند امکان حمل و نقل دریایی را فراهم کند و همچنین موجب کاهش عملکرد بنادر اصلی این دریا خواهد شد. این کاهش هم کریدور شمال-جنوب روسیه و هم «ابتکار کمربند و جاده» جمهوری خلق چین را تهدید می کند (کاسپین هرالد، ۱۵مارس).

اگرچه روسیه به دلیل مشکلات جابه‌جایی محموله ها به شرق و جنوب در خزر عمیقا تحت تأثیر قرار گرفته است، جمهوری خلق چین همچنین به طور فزاینده ای برای حمل و نقل کانتینری به آسیای مرکزی به دریای خزر متکی است (نگاه کنید بهEDM، ۱۱آوریل ۲۰۲۳). سطح آب دریای خزر سال هاست که در حال کاهش است و منجر به گسترش خط ساحلی شده که بحث های آکادمیک را در مورد اینکه آیا این یک مسئله دائمی است یا می تواند در دهه های آینده معکوس شود برانگیخته است (پنجره ای بر اوراسیا، ۲۷ مارس ۲۰۲۴؛ ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۴).

کاهش سطح آب همچنین منجر به بحث های سیاسی در مورد اینکه آیا خزر می تواند به عنوان مسیر اصلی کریدور شمال-جنوب ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه توسعه یابد یا خیر(نگاه کنید به EDM، ۱۱آوریل، ۸اوت ۲۰۲۳). با این حال، این موضوع زمانی به عنوان یک موضوع سیاسی سطح بالا مطرح شد که مسکو متوجه شد که کاهش سطح آب به این معنی است که دیگر نمی تواند ناوگان خزر خود را از طریق دریای خزر و از طریق کانال ولگا-دون برای شرکت در جنگ روسیه علیه اوکراین جابجا کند (پنجره ای به اوراسیا، ۲۷مارس ۲۰۲۴). 

این موضوع در مرداد ۱۴۰۳اهمیت بیشتری پیدا کرد، زمانی که پوتین در دیدار با فرماندار استان آستاراخان، هم مرز با دریای خزر، بر چگونگی تأثیر کاهش سطح آب بر کریدور تجاری شمال-جنوب خود تمرکز کرد(URA.ru، ۶اوت ۲۰۲۴).

مقامات روسیه، آسیای میانه و قفقاز در جلسه ای در باکو در اوایل ماه جاری آخرین و نگران کننده ترین نگرانی‌ها را در مورد اثرات کاهش سطح آب بر مسیر شمال-جنوب و ابتکار کمربند-راه جمهوری خلق چین مطرح کردند (کاسپین هرالد، ۱۵ مارس).

شرکت کنندگان که شامل مقامات ارشد و کارشناسان از سراسر منطقه بودند، به اتفاق آرا اعلام کردند که کاهش سطح آب در دریای خزر ظرفیت بار کشتی‌های باری را در سال گذشته ۲۰ درصد یا بیشتر کاهش داده است.

بدتر از آن، این روند هم ظرفیت خطوط دریایی و هم عملیات بنادر اصلی را محدود می‌کند، حتی منجر به بسته شدن برخی از بنادر کوچکتر می‌شود - بیشتر بنادر شمالی تحت تأثیر قرار می‌گیرند، اما بنادر به طور فزاینده ای در سراسر دریا می‌تواند غیر فعال شوند.

بر اساس یک گزارش، سخنرانان حتی اظهار داشتند که تأثیر کاهش سطح آب بر تجارت اکنون به قدری جدی است که قزاقستان که در سال‌های اخیر بیش از ۵۰ کیلومتر از خط ساحلی آن عقب نشینی کرده است، مجبور خواهد شد به طور کامل شبکه‌های تجاری شمال-جنوب روسیه و شبکه‌های تجاری شرقی-غربی جمهوری خلق چین را حداقل تا آنجا که به مسیر خزر مربوط می‌شود، تعطیل کند.  ۱۵ مارس).

چنین پیش بینی‌هایی شاید اغراق آمیز باشند و صرفا برای جلب توجه بیشتر به این مشکل در نظر گرفته شده باشند. در حالی که ظرفیت کشتی‌ها و بنادر دریای خزر کاهش یافته است، حجم قابل توجهی از کشتیرانی همچنان انجام می‌شود.

کشتی‌ها و بنادر که به دو شبکه تجاری بین منطقه ای خدمت می‌کنند، هنوز کار می‌کنند، البته با ظرفیت کمتری نسبت به قبل.  ظرفیت فعلی مسیرها را می‌توان با افزایش دفعات دریانوردی یا ساخت کشتی‌های جدید حفظ کرد، اگرچه روسیه و جمهوری خلق چین در انجام این کار با مشکلاتی روبرو هستند.

از یک سو، روسیه در صنعت کشتی سازی خود با مشکلات عمده‌ای مواجه است، زیرا کشتی‌ها به دلیل استفاده بیش از حد و خدمات ناکافی از کار می‌افتند. از سوی دیگر، جمهوری خلق چین تازه شروع به مشارکت در کشتی سازی برای آن آب کرده است، اگرچه احتمالا تغییر خواهد کرد .(نزاویسیما گازتا، ۱۱ مه ۲۰۲۳؛ مشاهده، Edm، ۲۳ ژوئیه ۲۰۲۴؛ پنجره ای در اوراسیا، ۲۴ ژانویه).

در نتیجه، هم روسیه و هم جمهوری خلق چین احتمالا در حال بررسی مسیرهای دیگری برای تجارت شمال-جنوب و شرق-غرب خود هستند.جمهوری خلق چین گزینه‌های متعددی دارد، از جمله تجارت زمینی از طریق آسیای جنوبی و استفاده از مسیر دریای شمال در قطب شمال، به این معنی که می‌تواند در جهات مختلف بچرخد. با این حال، اگر روسیه مجبور شود از دریای خزر روی برگرداند، دقیقا با همان مشکلاتی در قفقاز و آسیای مرکزی مواجه خواهد شد که در وهله اول باعث شد به دریا نگاه کند. این مشکلات شامل بی ثباتی سیاسی است. شبکه‌های ناکافی راه‌آهن و بزرگراه‌ها، از جمله عدم وجود آنها در برخی مکان‌ها و ماهیت تک‌مسیره آنها در بسیاری از مکان‌های دیگر. 

مشکلات ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقل جدید به دلیل توپوگرافی و مشکلات مالی بخش کریدور شمال-جنوب روسیه در شمال ایران (پنجره اوراسیا، ۴دی ماه،  ۱۰آذر ۱۴۰۱، ۲۶مهر ۱۴۰۲). به رسمیت شناختن این موضوع در مسکو در حال افزایش است و امیدهای گسترده آن برای توسعه تجارت و فرافکنی قدرت به جنوب ممکن است به این زودی‌ها محقق نشود (پنجره‌ای بر اوراسیا، ۵ ژانویه؛ نگاه کنید بهEDM ، ۱۶ ژانویه؛  کاسپین هرالد، ۱۵ مارس). 

در کوتاه مدت، مسکو احتمالا تلاش خواهد کرد تا عملیات لایروبی خود را در دریای خزر گسترش دهد، شاید با دخالت ایران و جمهوری خلق چین، همانطور که قبلا برای کانال ولگا-دون انجام داده است. پنجره‌ای در اوراسیا، ۲۳ مارس ۲۰۲۲؛Edm مشاهده، ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲). روسیه همچنین احتمالا تلاش خواهد کرد تا ناوگان دریای خزر خود را تقویت کند تا اطمینان حاصل شود که کشتی‌هایی که از دریای خزر عبور می‌کنند می‌توانند بدون دخالت این کار را انجام دهند. Edm ژوئن ۲۴, ۲۰۲۱؛ پنجره ای در اوراسیا، ۲۰ نوامبر ۲۰۲۴).

مسکو به جای اعتراف به شکست در جهت جنوب، کاری که پوتین تمایلی به انجام آن ندارد، احتمالا فشار بر کشورهای قفقاز و آسیای مرکزی را برای گسترش شبکه‌های قطار و بزرگراه‌ها برای جایگزینی مسیرهای کشتیرانی که کاهش سطح آب آنها را به خطر می‌اندازد، افزایش خواهد داد. چنین پروژه‌هایی بسیار پرهزینه خواهند بود و سال‌ها طول می‌کشد تا تکمیل شوند، اما کرملین ممکن است به این نتیجه برسد که چاره دیگری ندارد.

چنین فشارهایی احتمالا در وهله اول علیه قزاقستان و همچنین به سمت ازبکستان و ترکمنستان خواهد بود. قزاقستان در حال حاضر از اقدامات مسکو نگران است. تنها در صورتی بیشتر خواهد شد که روسیه فشار خود را افزایش دهد. با این حال، قزاقستان ممکن است از کمک روسیه برای باز نگه داشتن بنادر خود و ادامه کشتیرانی خود در دریای خزر استقبال کند. دسامبر ۲۸، ۲۰۲۳,اکتبر ۲۵، ۲۰۲۴).

سایر کشورها، از جمله آذربایجان در قفقاز، به‌طور قابل توجهی کمتر از فشار روسیه در این زمینه استقبال خواهند کرد، زیرا افزایش اخیر تنش‌ها بین مسکو و باکو نشان می‌دهد (ریتم اوراسیا، ۲۹ دسامبر ۲۰۲۴؛ مشاهده Edm، ۲۸ ژانویه).در نتیجه، همانطور که اغلب اتفاق می‌افتد، تغییرات در محیط طبیعی، مانند کاهش سطح آب دریای خزر، پیامدهای اقتصادی و سیاسی بسیار بزرگتری دارد و حتی می‌تواند به سرعت به محرک درگیری تبدیل شود./اطلاعات