هاکان فیدان؛ رهبر احتمالی آینده ترکیه و آنچه باید دانست!

نویسنده: خدایار سعیدوزیری، کارشناس امنیت بین المللی و مدرس دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: هاکان فیدان از پدری کرد اهل وارتو و مادر ترک اهل دنیزلی است. او از قبیله کرد حسنانی است. امری که به او برای بازی کردن فضای سیاسی ترکیه که مهمترین چالش داخلی آن موضوع کردهاست، کمک شایانی کرده و می‌کند. 

فیدان مدرک لیسانس خود را در رشته مدیریت و علوم سیاسی از دانشگاه مریلند دریافت کرد و سپس مدرک کارشناسی ارشد و دکترای خود را از دانشگاه بیل‌کند ترکیه گرفت. 

از سال ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۱، وی به عنوان افسر در نیروهای زمینی ترکیه خدمت کرد و عضو واحد واکنش سریع ناتو در آلمان بود. 

فیدان از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ ریاست آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) را بر عهده داشت و بر پروژه‌های توسعه‌ای در کشورهای ترک و آفریقایی تمرکز کرد و در حقیقت معمار ورود ترکیه به شمال آفریقا از جمله لیبی و پروژه‌های گازی در جنوب مدیترانه و سواحل آفریقا بود. 

در سطح بین‌المللی، او نمایندگی ترکیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی  و سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل متحد (یونیدو) را بر عهده داشت و از جمله افرادیست که رویای ترکیه صنعتی و اتمی را در ذهن می‌پروراند.

اما مهمترین دوران حیات سیاسی هاکان فیدان با ریاست او در سازمان میت آغاز شد. فیدان از ماه مه ۲۰۱۰ ریاست سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه (میت) را بر عهده گرفت و تا ژوئن 2023 که به وزارت أمور خارجه انتخاب شد در این سمت باقی ماند و این دوران، دوران گسترش فعالیت میت در طول حیات خود بود. دکترین روابط خارجی فیدان در ریاست سازمان اطلاعات نقش مهمی در تدوین استراتژی منطقه‌ای ترکیه ایفا کرد که برای حمایت فعال از شورشیان سوری که در حال جنگ با رژیم بشار اسد بودند. 

در جریان تلاش کودتای ۲۰۱۶ ترکیه، فیدان نقش مهمی در کمک به اردوغان برای سرکوب کودتا داشت و در کنفرانس امنیتی مونیخ در فوریه ۲۰۱۷، او لیستی از ۳۰۰ نفر از حامیان ادعایی جنبش گولن را به برونو کال، رئیس سرویس اطلاعات فدرال آلمان (BND) تحویل داد و انتظار همکاری در پاکسازی‌های سیاسی در ترکیه پس از تلاش نافرجام کودتا در ژوئیه ۲۰۱۶ را داشت که البته این فهرست بیشتر مقامات آلمانی را بر آن داشت تا افراد تحت نظر را از فعالیت‌های سرویس اطلاعاتی ترکیه آگاه کنند. 

فیدان به اتکای اینکه با کردها از گذشته مرتبط بود، در مذاکرات مخفی صلح با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) شرکت داشت که در سال ۲۰۱۲ دادستان دولت تحقیق در مورد او را خواستار شد؛ اما رجب طیب اردوغان به نفع فیدان مداخله کرد. او بعداً برای مذاکره با عبدالله اوجالان تعیین شد و اخبار و گزارش‌هایی نیز در این خصوص وجود دارد که برادر زاده‌ی وی عضو حزب کارگران کردستان (PKK) است. 

او یکی از معماران تقویت ارتباط سازمان اطلاعات ترکیه با گروه افراطی و پان ترک گرگ‌های خاکستری که گروهی سیاسی-مافیایی است که از قاچاق اسلحه تا اقدامات تروریستی در راستای ارمان پان ترک‌ها برای تشکیل ترکستان بزرگ را انجام می‌دهد. طرح‌هایی مانند کوریدور زنگزور و ترکستان نامیدن آسیای میانه نیز در همین دکترین سیاسی امنیتی می‌گنجد و باید تاثیر هاکان فیدان بر سیاست کلان ترکیه دانست. بر همین اساس مختصری به این ارتباطات مافیای گرگ‌های خاکستری با میت می‌پردازیم.

علاء الدین چاکیجی، معروفترین رئیس مافیای دهه 90 میلادی ترکیه بود که در زندان بود و در سال 2020 به خواست دولت آزاد شد. چاکیجی سابقه طولانی جنایی دارد و از سران اصلی مافیای ملی‌گرا و پان ترک ترکیه است. چاکیجی حتی همسر سابق خود، نوریه اوغور کیلیچ را در ژانویه ۱۹۹۵ پس از اینکه برخی از معاملات کثیف وی را فاش کرد، به قتل رساند. چاکیجی قبل از قتل آشکارا او را تهدید کرد و قاتل اجیر شده، عبدالرحمان کشکین، در بیانیه‌ای اعتراف کرد که این قتل را به دستور رئیس مافیا انجام داده است.

هنگامی که در اوت ۱۹۹۸ پس از بازداشت در فرانسه توسط بازپرسان بلژیکی مورد بازجویی قرار گرفت، اعتراف کرد که با قاچاقچی مواد مخدر ترک، سلیم ایشیک، که به سلیم روباه نیز معروف بود، در قاچاق مقادیر زیادی هروئین به اروپا شرکت کرده است. ایشیک در ژانویه ۲۰۱۰ در استانبول دستگیر و به رهبری شبکه قاچاق هروئین و مواد مخدر غیرقانونی از ایران، پاکستان و افغانستان به اروپا، به ویژه هلند، متهم شد.

سابقه ارتباط چاکیجی با میت به ارتباط او با یاووز آتاچ، مقام سابق میت که مسئول عملیات خارجی سازمان بود برمی‌گردد. او با این مقام میت همکاری نزدیکی داشت. آتاچ پس از اینکه مدیرت میت استانبول برای او ضمانت کرد و اعتبار او را به عنوان یک دارایی تأیید کرد، چاکیجی را به مقر اطلاعات آورد. او به محافظت از چاکیجی شروع کرد و حتی برای کمک به فرار رهبر مافیا از ترکیه، گذرنامه دیپلماتیک به او داد که با علنی شدن آن، افسر میت، یاووز آتاچ موقتا به عنوان دیپلمات به چین فرستاده شد. 

در بیانیه‌ای در سال ۲۰۱۱ که یک دادستان که در حال تحقیق در مورد قتل‌های خارج از رویه قضایی دهه ۱۹۹۰ بود صادر کرد، آتاچ اعتراف کرد که چاکیجی در برخی عملیات میت شرکت کرده، از منابع سازمان بهره‌مند شده و برای انجام وظایف خود آموزش دیده است. افسر اطلاعاتی دیگری به اسم کاشیف کوزینولو نیز در سطح عملیاتی با چاکیجی کار می‌کرد. 

چاکیجی حامی اصلی خود را در سال ۲۰۰۲ زمانی که این حزب راست افراطی انتخابات را به حزب عدالت و توسعه (AKP) اردوغان باخت، از دست داد، و اردوغان بعداً از پلیس و قوه قضائیه برای سرکوب گروه‌های مافیایی استفاده کرد. 

اما سراغاز همکاری مجدد سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه به رهبری هاکان فیدان و همچنین حزب و عدالت و توسعه با گرگ‌های خاکستری از آنجا بود که در 20 فوریه 2015، فرات یلماز چاکر اوغلو، رهبر سازمان گرگ‌های خاکستری در دانشگاه اژه، توسط دانشجویان ناسیونالیست کرد با چاقو کشته شد. پس از این بود که میت و اعضای حزب عدالت و توسعه به همکاری با گرگ‌های خاکستری برای مقابله با احزاب کردی پرداختند. 

حال که اخبار گوناگون از مریض بودن اردوغان در رسانه‌ها بیان می‌شود، جدی‌ترین آلترناتیو او هاکان فیدان است که با تجربه‌های نظامی، اطلاعاتی امنیتی و سیاست خارجی، می‌تواند رهبری ترکیه را در دست گیرد و از بازوهای گوناگون ارتباطی خود در این راستا بهره ببرد. 

شاید برای تقریب به ذهن بد نباشد که به سریال ترکیه‌‍ای (من در این جهان نمی‌گنجم) اشاره کنیم. این سریال که شخصیت اصلی و مثبت آن شخصی به نام «جابان تورک» است و رابطه و وفاداری نزدیکی به دولت دارد؛ در حقیقت بازنمایی سینمایی روابط گرگ‌های خاکستری با دولت ترکیه و سازمان اطلاعات این کشور است.