بعد از اسد ایران چه خواهد کرد؟

نویسنده: ری تکیه  Ray Takeyh 

دیپلماسی ایرانی: سقوط بشار اسد برای ایران و نمایش قدرت و نفوذ آن در منطقه چه معنایی دارد؟ این یکی از مهم‌ترین شکست‌های جمهوری اسلامی از زمان جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸) است. سوریه برای ایران مسیری برای نفوذ در شام فراهم می‌کرد و قابل‌اعتمادترین نقطه ارتباطی با لبنان و نیروی نیابتی ارزشمند آن، حزب‌الله بود. سوریه یکی از معدود کشورهای عربی بود که از زمان انقلاب سال ۱۳۵۷ با ایران روابط دوستانه داشت. حافظ اسد، که تقریباً ۳۰ سال حکومت کرد، و پسرش بشار، که از سال ۲۰۰۰ قدرت را در دست دارد، به رغم اعتراضات دیگر کشورهای عمدتاً سنی‌نشین عرب به روابط با ایرانِ تحت رهبری شیعه اهمیت زیادی می‌دادند.

این وضعیت چه تأثیری بر محور مقاومت ایران دارد؟

محور مقاومت درهم‌شکسته شده اما به‌طور کامل نابود نشده است. حماس دیگر نمی‌تواند به‌عنوان یک نیروی شبه‌نظامی تهدیدکننده اسرائیل در غزه بازسازی شود. رهبری حزب‌الله مستقر در لبنان سرنگون شده و توان عملیاتی آن به‌شدت کاهش یافته است. شبه‌نظامیان شیعه عراقی همچنان فعال هستند و در نهادهای سیاسی و امنیتی عراق به‌شدت ریشه دوانده‌اند. شبه‌نظامیان حوثی در یمن نیز فعال‌اند اما به‌طور فزاینده‌ای هدف حملات نیروهای تحت رهبری ایالات متحده آمریکا قرار می‌گیرند. بنابراین، نفوذ ایران در حال حاضر به منطقه خلیج فارس محدود شده است.

جنگ اسرائیل و حزب‌الله تا چه اندازه نیروهای ایران در سوریه را تضعیف کرد؟

ایران پیش از این بخش زیادی از نیروهای خود را از سوریه خارج کرده بود، زیرا گمان می‌کرد اوضاع قابل مدیریت است. پس از ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد سپاه پاسداران توسط آمریکا در ژانویه ۲۰۲۰، فرماندهان مختلف حزب‌الله به‌عنوان نمایندگان ایران در سوریه عمل می‌کردند. حملات اسرائیل به حزب‌الله در پاییز امسال و کشته شدن بسیاری از فرماندهان آن، ایران را از نیروهایی که می‌توانستند اوضاع را در سوریه تثبیت کنند، آن هم در زمانی که اوضاع به سرعت رو به وخامت گذاشت، محروم کرد.

آیا سقوط دولت سوریه، ایران را خطرناک‌تر یا آماده‌تر برای دیپلماسی می‌کند؟

هر دو. ارزش بازدارندگی هسته‌ای در ایران افزایش یافته است. بر اساس آخرین گزارش‌های تحلیلی، ایران سلاح هسته‌ای ندارد اما توانایی غنی‌سازی اورانیوم را تا سطوح قابل استفاده در تسلیحات اتمی به سرعت بهبود بخشیده است. با فروپاشی سایر ارکان بازدارندگی، اهمیت سلاح نهایی افزایش یافته است. با این حال، منطقه بیش از حد خطرناک و بی‌ثبات است و اقدام تحریک‌آمیز می‌تواند پیامدهای وخیمی داشته باشد.

رهبر معظم ایران، آیت الله علی خامنه‌ای، در مواقع بحرانی چگونه عمل می‌کند؟

آیت‌الله علی خامنه‌ای در مواقع بحران معمولاً محتاط عمل می‌کند. او اغلب منتظر می‌ماند تا طوفان فروکش کند و سپس اقدام می‌کند. احتمالاً ایران پیشنهادهای دیپلماتیک آمریکا و اروپا را خواهد پذیرفت، حتی شاید از سوی دولت جدید ترامپ. با این حال، این ممکن است تنها پوششی برای محافظت از زیرساخت‌های هسته‌ای در حال گسترش ایران در برابر حملات احتمالی باشد، نه تلاش واقعی برای رسیدن به توافق.

منبع: شورای روابط خارجی (cfr) / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱