واقعیت تلخی که از روابط تهران و مسکو وجود دارد

کریدور زنگزور و روابط راهبردی ایران و روسیه

۱۹ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۶:۰۰ کد : ۲۰۲۸۱۱۶ آسیا و آفریقا نگاه ایرانی
نویسنده خبر: محمد مهدی مظاهری
محمدمهدی مظاهری در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: به نظر می رسد روابط ایران و روسیه، نه از نوع همکاری راهبردی، بلکه بیشتر همکاری اجباری یا محتاطانه برای مقابله با بحرانهای مقطعی بوده و صرفا عناصری از روابط استراتژیک را در خود دارد. این مسأله واقعیتی تلخ است که می تواند تبعات خطرناکی نیز در سیاست خارجی به دنبال داشته باشد؛ چرا که یکی از شرایط مهم کنشگری موفق کشورها در عرصه بین الملل و تأمین منافع و امنیت ملی، برخورداری از متحدان استراتژیک متعدد است.
کریدور زنگزور و روابط راهبردی ایران و روسیه

دیپلماسی ایرانی: اعلام موضع اخیر مقامات ارشد روسی پس از سفر ولادیمیر پوتین به باکو درباره مسیر ارتباطی زنگزور در منطقه قفقاز جنوبی، بار دیگر بحثها در مورد رویکرد روسیه به جمهوری اسلامی ایران را افزایش داده است. ماجرا از آنجا آغاز شد که بعد از حمله اوکراین به خاک روسیه ، تصرف برخی شهرهای آن و تغییر شرایط میدانی در جنگ، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، برای اولین بار از زمان آغاز جنگ با اوکراین، یک سفر دو روزه به جمهوری آذربایجان انجام داد تا به بررسی راهکارهای گسترش همکاری‌های راهبردی و ائتلاف میان جمهوری آذربایجان و روسیه بپردازد. طی این سفر پوتین ضمن برخی توافقات دیگر، مباحثی را نیز درباره کریدور زنگزور مطرح کرد. به فاصله کوتاهی پس از این سفر، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه اعلام کرد مسکو از انعقاد سریع معاهده صلح بین باکو و ایروان و رفع انسداد مسیر ارتباطی حمایت می‌کند.

هر چند پس از این موضع گیری که علناً منافع ملی ایران را تهدید می کرد، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، سفیر روسیه در تهران را احضار کرد و مراتب اعتراض جمهوری اسلامی به این به اصطلاح شریک راهبردی ابلاغ شد، اما روس‌ها نه‌تنها از این تصمیم منصرف نشدند، بلکه تنها با بیان اینکه مسکو نگرانی تهران را مد نظر دارد، تأکید کردند که موضع مسکو در مورد کریدور زنگزور کاملا قطعی است و تنها کاری که قصد دارند انجام دهند، تماس گرفتن با ایران برای «شفاف‌سازی» است؛ به عبارت دیگر ابلاغ این قضیه به ایران که تصمیم گرفته شده و مقامات ایران هم چاره ای جز پذیرش ندارند!

چنین موضع گیری از سوی مسکو در شرایطی است که متن نهایی «سند جامع همکاری‌های راهبردی» دو کشور آماده امضاست و دو کشور در حال مهیا شدن برای نهایی کردن آن هستند. با این حال، به نظر می رسد درک روسیه از روابط راهبردی با درک ایران از این نوع روابط متفاوت است و مقامات این کشور هیچ محدودیت و خط قرمزی جز منافع و امنیت ملی خود نمی شناسند. بر اساس متون علمی، «روابط راهبردی» مستلزم وجود یا رعایت برخی الزامات و مولفه هاست؛ ضرورت وجود منافع و اهداف استراتژیک در حوزه‌های متداخل، وجود یک دشمن، رقیب و یا تهدید مشترک، وجود تفاهم در مورد نظام بین المل و قواعد کنشگری در آن و وجود اراده سیاسی در رهبران؛ برخی از این مؤلفه ها هستند. 

با این حال به نظر می‌رسد روسیه با حمایت از دالان زنگزور بیشتر این مؤلفه های همکاری راهبردی را خدشه دار کرده است؛ در درجه نخست گشایش دالان زنگزور اقدامی است کاملا در ضدیت با منافع جمهوری اسلامی ایران، اما در مقطع کنونی به نفع روسیه؛ با گشایش این دالان، ارتباط راهبردی ایران با اروپا قطع خواهد شد. ضمن اینکه ایران بر این مسیر کنترلی نخواهد داشت و طبیعتا حق ترانزیت کالا را نیز از دست می‌دهد. از سوی دیگر، راه‌اندازی کریدور زنگزور همسایگان ایران را از ۱۵ به ۱۴ کشور تقلیل می دهد و در نتیجه منافع راهبردی و اهمیت ژئوپولتیکی ایران در سطح منطقه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. با این حال، این راه ارتباطی در دوره تحریم روسیه از سوی اروپا، به مسکو کمک می‌کند تا تحریم‌ها را دور بزند. از سوی دیگر، تحولات اوکراین موقعیت روسیه را در قفقاز جنوبی تغییر داده و مسکوخواهان نفوذ خود در گرجستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان است، امری که از طریق دالان زنگزور اجرایی می شود. بنابراین منافع و اهداف استراتژیک ایران و روسیه در این زمینه نه فقط تفاوت بلکه تعارض دارد. 

وجود یک دشمن، رقیب و یا تهدید مشترک، از دیگر فاکتورهای روابط راهبردی است؛ هر چند در سالهای اخیر، روسیه و ایران در دشمنی با کشورهای غربی همداستان بودند، اما با روی کار آمدن رئیس جمهور جدید در ایران و اعلام مواضع او مبنی بر مدیریت تنشها با غرب، مقامات روس به این نتیجه رسیده اند که باید قبل از هر اقدامی از سوی ایران، آنها برای گشوندن جبهه های جدید اقدام کنند و به تهران نشان دهند که می توانند تنها با یک دیدار و چند تماس، کل معادلات منطقه را به ضرر ایران تغییر دهند. پافشاری روسیه بر ایجاد کریدور زنگزور در واقع هدیه ای است که پوتین به رقبای منطقه ای ایران یعنی ترکیه و جمهوری آذربایجان می‌دهد؛ چرا که ترکیه می‌تواند از طریق زنگزور کالا‌هایش را به جمهوری آذربایجان و از طریق دریای خزر به آسیای مرکزی برساند و آذربایجان راهی مستقیم به سمت کشورهای اروپایی پیدا می کند.

وجود تفاهم در مورد نظام بین المل و قواعد کنشگری در آن مؤلفه دیگر همکارهای راهبردی است؛ اگرچه هر دو کشور ایران و روسیه، رویکردی تجدید نظر طلب نسبت به قواعد غربی نظام بین الملل دارند و خواستار آن هستند که نقش آنها در نظام بین الملل به رسمیت شناخته شود، اما تجدیدنظرطلبی روسیه در چارچوب سیستم است، در حالیکه تجدیدنظرطلبی ایران ضد سیستمی است. روسیه به عنوان کشوری که پیگیر دستیابی به هویت یک قدرت بزرگ است، هیچگاه بدنبال کنار رفتن از مدیریت بحرانها و مسائل جهانی نبوده و در همین راستا هر گاه لازم بوده با کشورهای غربی همسو شده و از تحریم‌های چندجانبه بین المللی علیه ایران حمایت کرده است. حال نیز که کشورهای غربی در قالب ناتو در حال حمایت از اوکراین هستند، روسیه ضمن بهره برداری از کمکهای ایران، تمامی تخم مرغهای خود را در سبد کشورمان نگذاشته و با بهره گیری از مؤلفه های قدرت خود، کارتهای مختلفی برای مدیریت بحران اوکراین بازی می کند که برخی از آنها همچون دالان زنگزور کاملا به ضرر ایران هستند.

در رابطه به «وجود اراده سیاسی در رهبران» نیز به نظر می رسد، با توجه به تفاوت سطوح قدرت بین ایران و روسیه، کرملین اراده ای برای ارتقای روابط خود با تهران به سطح روابط راهبردی نداشته و ترجیح می دهد رابطه با ایران را در همین وضعیت «منافع محوری» نگاه دارد. در واقع روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ در مقیاسهای جهانی دست خود را باز می بیند که در هر زمان طبق اقتضای منافع خود، با کارت بازیگران منطقه ای همچون ایران بازی کند و معادلات منطقه را طبق میل خود تغییر دهد. متأسفانه مشکلات متعدد و عدم توازنی که جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر در سیاست خارجی خود داشته، امکان این نوع سوء استفاده را برای روسیه فراهم کرده است. 

بر این اساس به نظر می رسد روابط ایران و روسیه، نه از نوع همکاری راهبردی، بلکه بیشتر همکاری اجباری یا محتاطانه برای مقابله با بحرانهای مقطعی بوده و صرفا عناصری از روابط استراتژیک را در خود دارد. این مسأله واقعیتی تلخ است که می تواند تبعات خطرناکی نیز در سیاست خارجی به دنبال داشته باشد؛ چرا که یکی از شرایط مهم کنشگری موفق کشورها در عرصه بین الملل و تأمین منافع و امنیت ملی، برخورداری از متحدان استراتژیک متعدد است. بنابراین باید تدابیری اندیشیده شود تا روسیه از سطح این روابط ابن الوقتی خارج شده و خود را متعهد به ایجاد نوعی روابط پایدار و استراتژیک با ایران بداند. برای تحقق این هدف و تبدیل روابط با روسیه به سطح راهبردی، ایران باید به آن سطح از قدرت در منطقه دست یابد که روسیه برای ورود به پرونده های منطقه ای و ایفای نقش در غرب آسیا و به تبع آن، کسب اعتبار و جایگاه بین المللی، خود را ناگزیر از مذاکره و تفاهم با جمهوری اسلامی ببیند. بدون شک، برقراری توازن در سیاست خارجی و بهره مندی ایران از گزینه های مختلف برای پیشبرد اهداف و منافع خود یک گام مثبت و مؤثر در این زمینه خواهد بود.

محمد مهدی مظاهری

نویسنده خبر

دکتر محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه، رئیس موسسه فرهنگی اکو، عضو هیات امنای پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات، مشاور رییس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام، مشاور وزیر امور ...

اطلاعات بیشتر

کلید واژه ها: زنگه زور کریدور زنگه زور دالان زنگه زور دالان موهوم زنگه زور ایران و روسیه ایران و آذربایجان ایران و ارمنستان ایران و ارمنستان و روسیه ایران و آذربایجان و روسیه آذربایجان و ارمنستان آذربایجان و ارمنستان و روسیه محمد مهدی مظاهری


( ۷۹ )

نظر شما :

حسن ۱۹ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۶:۰۶
سیاستمدارانی که در زمان تنش در روابط ترکیه و روسیه تمام قد از روسیه حمایت می کردند بفرمایند تحویل بگیرند!
خسرو ۱۹ شهریور ۱۴۰۳ | ۲۰:۵۶
اینکه روسیه نمی تواند شریک استراتژیک برای ایران باشد صحیح است ولی فهم این مسئله از تصمیم گشایش دالان زنگه زور توسط روسیه ، چقدر می‌تواند صحیح باشد؟ اینرا با نگاه به نقشه قفقاز می‌توان فهمید همه ترانزیتی که شاید از زنگه زور انجام شود در حال حاضر از مسیر باکو تفلیس قارص ، انجام می‌شود ارمنستان نمی تواند مسیر ایران به اورپا تعریف شود چون ارمنستان برای اتصال زمینی به اورپا از طریق ترکیه و بلغارستان و... ویا گرجستان روسیه اکراین و... وبرای اتصال دریایی گرجستان ودریای سیاه و... در حالی که ایران از مسیر ترکیه اتصال بهتری دارد اگر موضوع ترس از مسیر مستقیم بین آذربایجان و ترکیه و قدرت یافتن دو کشور مطرح نباشد ، دلایل دیگر برای مخالفت با زنگه زور واقعا سطحی است
ناشناس ۱۹ شهریور ۱۴۰۳ | ۲۲:۰۷
امروز روسیه گرفتار و درگیر باتلاق اوکراین است و با اندکی فشار میتوان آنها را وادار به تبعیت کرد ،همان حربه که ترکیه و باکو استفاده میکند امروز روس‌ها محتاج ایران هستند و میتوان با سیاست امتیاز و منافع خود را تامین کرد
حامد ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۰۰:۵۸
ایران به هر قیمتی که شده مرزش را با هیچ کشوری نباید از دست بدهد. مخصوصا با این طرح که با ایجاد کریدور در اطراف ایران سعی در تضعیف جایگاه ما دارند. به توجیهات و هیاهوی پانترکهای وطن فروش هم نباید کوچکترین اعتنایی کرد. بخشی از اینها مطمئنا سایبری هستند و بخش دیگری عده ای قومگرا که در تفکرات پوسیده نژادی به سر می‌برندو اصولا آن چیزی که فکر می‌کنند منافع قومی شان است برایشان مهمتر از ایران است. اینها همانهایی هستند که می‌گفتند پیروزی باکو در قره باغ به نفع ایران است ولی دیدیم که برعکس شد. در اصل اینها سخنگوهای باکو و آنکارا هستند تا منافع آنها را با ایجاد تفرقه در داخل کشور فراهم کنند.
Aysan Maral ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۰۵:۴۳
کاکا عبدالرحمن عزیز چرا نویسندگان شما در مورد فیل در اتاق صحبت نمی کنند؟ در مورد کریدور زنگزور همه چیز را می گویند اما موضوع اصلی را نه.!!! همه آنها می دانند موضوع اصلی چیست، اما هیچکس جرات گفتن آن را ندارد. چرا چنین است؟
حسین ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۰۷:۰۰
روسیه‌می‌تواندجبران‌مافات‌کند!
هادی ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۰۷:۴۹
دولت پوتین بدنبال منافع خوداستوازکشورایران بعنوان سپردربرابرتهدیدات استفاده می کند،دولت ایران بایدباتمام قدرت ودقت ازحق ملت خود دفاع کند.
احمد ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۰:۰۵
ایران باید دست برتر را داشته باشد ودر خصوص مالکیت نخجوان با وجود اسناد در مجامع بین المللی وارد عمل شود
احمد ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۰:۱۰
ایران باید در خصوص نخجوان وارد عمل میشد وطبق اسناد ادعای مالکیت در مجامع بین المللی دا مطرح میکرد نخجوان جزء سرزمین مادری ایران است
مریم ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۲:۰۵
باید از مرز ایران و داخل ایران رد بشه چون ایران امن ترین کشور منطقه دالان است
محمد ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۲:۲۸
بنام خدا و علی‌الله فلیتوکل المومنون وبر خدا پس باید مومنان توکل کنند
MR ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۳:۰۱
همان موقع که لاوروف در مراسم امضای برجام غیبت کرد و بعد پوتین به نفع نابودگر برجام و قاتل سردار سلیمانی در انتخابات آمریکا دخالت کرد تا تحریم های خودش را کاهش دهد و ما را توسط دست نشانده اش در آمریکا تا خرخره درگیر جنگ اقتصادی کند، باید می‌فهمیدند که پوتین شریک استراتژیک نیست. بعدا هم در طول مذاکرات احیای برجام، جنگ اوکراین را راه انداخت تا به کلی پروسه احیای آن را از بین ببرد. نباید کار به اینجا می‌کشید تا آقایان بفهمند!
رزمنده آزری ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۴:۱۵
ایران بخاطر تفکر وتعریف منافع استثماری خود در مورد دالان زنگه زور چنین استنباط و برداشتی رو از کشورهای منطقه دارد وتقریبا موضوعی بی ربط به ایران هست وقطعا شنا درجهت خلاف مسیر آب طغیان شده هست نه تنها فایده ای نخواهد داشت بلکه قدرت ایستادگی نیز نداشته و زیر پایش رو آب خوشان خالی کرده و غرق خواهد شد
ناشناس ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۴:۲۵
هیچ حکومتی حماقت نمی کند که راه تجاری خود را به یک کشور وابسته کند آنهم همسایه ایران که عملا دشمنان ذاتی ایران هستند مانند باکو و ترکیه
فرزند ارس ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۷:۰۳
پوتین و نوکرانش اردوغان الهام آرزوشون بگور میبرن،ارمنستان خط قرمز ماست،این داستان آرتساخ نیست شاخ شدین
فرزاد ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۸:۴۲
بدون شک بزرگترین دام و تله ای که روس‌ها برای ایران گذاشتن همین ؛سند جامع همکاریهای راهبردیه امروز دیگه به تجربه ثابت شده هدف روس‌ها اجرای تعهدات یکطرفه از طرف ایرانه.یکی از آرزوهای تاریخی روس‌ها رسیدن به آبهای گرم خلیج فارس بوده که با این سند محقق میشه...نگاه روس‌ها به کشور ما صرفا یک جاده و راهی هست جهت رسیدن به خلیج فارس .و دسترسی مستقیم به کشورهای ثروتمند عربی حاشیه خلیج فارس و هند.
فرزاد ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۸:۴۹
ضروری‌ترین و فوری ترین پاسخ به روس‌ها باید تعلیق سند جامع همکاریهای راهبردی باشه.روسیه به مثابه آتشی هست که نزدیکی زیاد به اون خطرناکه و باعث سوختن خود ما میشه.
فرزاد ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۹:۰۶
امروز خیانت آشکار روسیه به ارمنستان (هر دو از اعضای پیمان امنیت جمعی هستند) وهمراهی روسیه با باکو وآنکارا یعنی دشمنان ارمنستان باید برای ما درس عبرت باشه.ولی در هر حال در انتقاد از سیاستهای مزورانه ؛ومنفعت طلبانه روسیه؛نباید نقش کلیدی و اصلی رژیم باکو در تهدید مستقیم منافع ملی مان را نادیده گرفت واین اقدامات گستاخانه رو بی پاسخ گذاشت.
م ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۹:۴۲
آذربایجان بخاطر توافق صلح و رضایت ایران و طرفهای غربی کریدور زنگزور را از پر‌وسه صلح خارج کرد تا تنها بهانه ارمنستان برای گریز از صلح از دست آن خارج شود. ولی روسها برای حفظ نفوذ و تاثیر خود در قفقاز جنوبی خواستار ایجاد کریدور زنگزور و کنترل آن توسط روسیه بر اساس توافق سه جانبه با آذربایجان و ارمنستان و روسیه شد که ایجاد این کریدور از یک طرف رضایت آذربایجان را دارد ولی کنترل آن توسط روسها مورد نظر آذربایجان نیست. در هر صورت یک اتفاق مثبتی برای آذربایجان است که احتمالا باعث کسب امتیاز از غربیها و ارمنستان در عدم کنترل مرزی و گمرکی کریدور برای آذربایجانیها شود و تنش بین دو مخالف آذربایجان یعنی روسیه و ایران را زیاد خواهد کرد. در هر صورت برای آذربایجان یک فرصت مناسبی برای ارتقا موقعیت و کسب امتیاز فراهم شده است.
صفا ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۱:۳۷
همسایگانی که قسمتی از خاک سرزمینی ایران بودند حالا برای ما نقشه های پلیدی در سر دارند که منافع ملی مارا بخطر بیاندازنداین از شمال کریدور زنگزور واین از جنوب میدان آرش و جزایر سه گانه یادشان رفته صدام از این رویاها برای اروندرود خوزستان زیاد داشت واز سرنوشت آن عبرت بگیرند
محمد ۲۳ شهریور ۱۴۰۳ | ۲۲:۴۲
کار تمام شد زنگه زور افتتاح خواهد شد