دست ها روی ماشه!

دیپلماسی ایرانی: سیزدهم خرداد ماه بود که در حمله اسرائیل به حلب در سوریه، سعید آبیار مستشار ایرانی به شهادت رسید. به دنبال این اتفاق، سرلشکر پاسدار حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی طی اطلاعیه ای از پاسخ تهران گفت. در حالی که کشور بعد از فوت سیدابراهیم رئیسی بیشترین تمرکز خود را روی برگزاری انتخابات زود هنگام ریاست جمهوری گذاشته است، برخی ناظران و تحلیلگران معتقدند احتمال آغاز دور جدید تنش بین ایران و اسرائیل وجود دارد. به خصوص آنکه پس از مجموعه تحولات ۱۳ تا ۳۱ فروردین ماه ۱۴۰۳ که به حمله مستقیم ایران و اسرائیل به خاک همدیگر منجر شد، اکنون تنش دو طرف وارد سطح جدیدی از درگیری‌ها شده است. لذا کوچک‌ترین اتفاق از حمله مجدد به اماکن کنسولی و سفارتخانه‌ها گرفته تا به شهادت رساندن مستشاران نظامی ایران می‌تواند مجددا تهران را علیه تل آویو دست به ماشه کند.

پاسخ تهران در قالب حمله گروه های نیابتی خواهد بود

پیرو آنچه مطرح شد، وحید بیانی در گفت وگو با «دیپلماسی ایرانی»، اگرچه احتمال آغاز دور جدیدی از درگیری‌های مستقیم بین ایران و اسرائیل بعد از شهادت سعید آبیار را تقریباً منتفی می‌داند، اما در عین حال اذعان دارد که پس از ورود تنش‌های دو طرف (ایران و اسرائیل) به فاز درگیری مستقیم از بازه ۱۳ تا ۳۱ فروردین ماه ۱۴۰۳، تهران دیگر نمی‌تواند در قبال هرگونه اقدام خصانه یا حمله تل آویو بی‌تفاوت باشد. به همین دلیل، این کارشناس حوزه امنیتی، وعده پاسخ حسین سلامی را از جنس حمله پهپادی و موشکی مستقیم ایران در ۲۵ فروردین ماه به اسرائیل نمی داند. البته به گفته او، «در شرایط کنونی که کشور درگیر انتخابات ریاست جمهوری زودهنگام پس از فوت سیدابراهیم رئیسی، مناسب‌ترین و در عین حال کم هزینه‌ترین پاسخ که می تواند به موازنه تهدید و نیز موازنه قوا و موازنه وحشت ایران با اسرائیل بینجامد، انجام حمله از طریق گروه‌های نیابتی است.» لذا تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در ارزیابی خود از سرگیری دور جدید حملات گروه های مستقر در عراق، لبنان و نیز یمن را پس از شهادت سعید آبیار ذیل همان پاسخ غیرمستقیم تهران تعبیر و تفسیر می کند. 

در راستای این نکته وحید بیانی، تنها به فاصله ۴۸ ساعت بعد از شهادت سعید آبیار و از سه‌شنبه هفته گذشته حملات گروه‌های عراقی به اسرائیل از سر گرفته شد، کما اینکه مقاومت اسلامی عراق سه‌شنبه شب از حمله پهپادی به یک «هدف حیاتی» در سواحل اشغالی دریای «مرده» خبر داد. به گفته ایسنا، در بیانیه مقاومت اسلامی عراق در این‌باره آمده است که، «ما با پهپاد یک هدف حیاتی را در سواحل اشغالی دریای مرده هدف قرار دادیم.» طبق گزارش خبرگزاری سما، مقاومت اسلامی عراق اعلام کرد که، «این عملیات در ادامه رویکرد ما برای مقاومت در برابر اشغالگری، حمایت از اهالی غزه و در پاسخ به قتل‌عام‌های مرتکب‌شده توسط رژیم غاصب علیه غیرنظامیان فلسطینی از جمله کودکان، زنان و سالمندان انجام شد.» مقاومت اسلامی عراق در ادامه این بیانیه بر تداوم عملیات‌های خود علیه اهداف اسرائیل در اراضی اشغالی تاکید کرد. مقاومت اسلامی عراق بامداد دیروز شنبه هم اعلام کرد که «هدف حیاتی» در اسرائیل را هدف حمله پهپادی قرار داد. جالب توجه انجاست که عصر جمعه گذشته نیز «ابو آلاء الولائی»، دبیرکل کتائب سید الشهداء عراق از آغاز مرحله جدید یا مرحله سوم عملیات مقاومت اسلامی این کشور علیه اهداف آمریکایی و اسرائیلی طی روزهای آتی خبر داد. 

به موازات آغاز مرحله سوم از حملات گروه‌های مقاومت اسلامی عراق، در لبنان و یمن هم دور جدیدی از حملات در دستور کار قرار گرفت که از منظر وحید بیانی می‌تواند در دو سطح ارزیابی شود؛ نخست آنکه این حملات در ادامه تجاوزات و کشتار اسرائیل در نوار غزه و مشخصاً رفح است که می‌تواند آخرین مرحله از جنگ را برای جلوگیری از نابودی توان میدانی حماس و جهاد اسلامی رقم بزند و در سطح دیگر، این درگیری‌ها متأثر از افزایش سطح تنش بین تهران و تل‌آویو خواهد بود.

پاسخ مستقیم تهران هم چنان روی میز است؟

برخلاف آنچه وحید بیانی عنوان داشت، صالح نجفی دیگر کارشناسی بود که در گپ و گفت خود با «دیپلماسی ایرانی»، ارزیابی کاملاً متفاوت دارد و بر این باور است که، «اگرچه می‌توان این احتمال را داد که آغاز دور جدید از حملات گروه‌های عراقی به اسرائیل در قالب پاسخ غیرمستقیم تهران پس از شهادت سعید آبیار تفسیر شود،» اما به گفته او، «کماکان سناریوی پاسخ مستقیم تهران روی میز است» و تنها دلیلی که از منظر این کارشناس، باعث شده ایران از حمله مستقیم سر باز زند به دلیل تمرکز روی انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در ایران و عدم استقرار رئیس جمهور و وزیر امور خارجه است. با اینحال و به گفته این تحلیلگر ارشد حوزه غرب آسیا، «پس از تعیین تکلیف انتخابات در ایران و روی کار آمدن کابینه جدید، امکان پاسخ مستقیم تهران به تل آویو بیشتر خواهد شد.» به خصوص آنکه، نجفی معتقد است که، «اگر پس از انتخابات یک گزینه رادیکال به عنوان رئیس جمهور به پاستور راه پیدا کند می‌توان انتظار داشت که واکنش متقابل و مستقیم تهران اجرایی شود.»

صالح نجفی در ادامه گفته های خود، پارامتر دیگری را که باعث می‌شود پاسخ مستقیم ایران اجتناب ناپذیر جلوه کند را حمله مستقیم موشکی و پهبادی ۲۵ فروردین ماه ۱۴۰۳ تهران می‌داند که به زعمش، پس از آن معادلات به نقطه عطف جدیدی رسیده است که در سایه این نقطه عطف، ایران دیگر نمی‌تواند نسبت به هرگونه حمله اسرائیل چشم پوشی کند و یا بخواهد از طریق گروه‌های نیابتی به آن پاسخ دهد. تحلیلگر ارشد حوزه خاورمیانه پارامتر دیگری را هم چاشنی ارزیابی خود می کند و باور دارد که سمت و سوی تحولات جنگ اسرائیل به خصوص در مرزهای شمالی به نحوی است که احتمال وقوع درگیری گسترده و فراگیر و به دنبال آن، کشیده شدن پای ایران به جنگ با اسرائیل را گریز ناپذیر می‌کند. لذا نجفی، شهادت سعید آبیار یا دیگر مستشاران در سوریه و اتفاقاتی از این دست را صرفاً یک کاتالیزور در وقوع درگیری مستقیم مجدد بین ایران و اسرائیل می‌بیند، ورگنه از منظر وی غرب آسیا آبستن این جنگ خواهد بود. 

در سایه این تحلیل، دو مقام آمریکایی و یک مقام اسرائیلی به اکسیوس گفتند که دولت بایدن در هفته‌های اخیر به اسرائیل نسبت به «جنگ محدود» در لبنان هشدار داده و اعلام کرده است که چنین سناریویی ممکن است ایران را وادار به مداخله کند. همزمان و در در حالی که ایالات متحده روز دوشنبه گذشته از شورای امنیت سازمان ملل خواست تا از طرح رئیس‌‌جمهور آمریکا برای پایان دادن به جنگ غزه حمایت کند، منابع دیپلماتیک از احتمال حمله اسرائیل به لبنان در اواخر خرداد ماه خبر داده‌اند. روزنامه الاخبار نزدیک به حزب‌الله لبنان نوشته است که در روزهای اخیر پیام‌های دیپلماتیک حاکی از حمله قریب الوقوع اسرائیل به بیروت است. به نوشته این روزنامه، منابع برجسته فاش کردند که اکثر دیپلمات‌ها ترس خود را از جدی بودن تهدید اسرائیل اعلام کردند، اما قابل تامل‌ترین پیام‌ها از سوی «طرف بریتانیایی بود که تاریخ حمله اسرائیل را در اواسط ژوئن تعیین کرده است.» هر چند که لدند این ادعای روزنامه الاخبار را رد کرد، اما حضور هفته گذشته بنیامین نتانیاهو در مرزهای شمالی اسرائیل، احتمال وقوع جنگ گسترده و فراگیر بین حزب‌الله لبنان و اسرائیل را تقویت کرده است. البته اختلافات شدید در کابینه جنگ و احتمال استعفای بنی گانتس می تواند معادلات را تغییر دهد. 

البته وحید بیانی در مقابل آنچه صالح نجفی عنوان داشت، بر این باور است که تهران در شرایط کنونی از ورود به درگیری و تنش مستقیم با اسرائیل مشابه با حمله ۲۵ فروردین خودداری می‌کند. چرا که از منظر وی، «وضعیت سیاسی، اقتصادی و معیشتی داخلی در ایران و همچنین وضعیت لغزان و ژله‌ای پس از فوت رئیسی تا زمان استقرار کابینه چهاردهم و تسلط دولت جدید بر امور باعث خواهد شد که تهران از گزینه حمله مستقیم به اسرائیل اجتناب کند.» از طرف دیگر این تحلیلگر یقین دارد که، «چون سعید آبیار در حمله مستقیم اسرائیل مشابه با حمله ۱۳ فروردین به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق و شهادت سردار زاهدی کشته نشده است، بنابراین ایران دلیلی برای حمله مستقیم نمی‌بیند و صرفاً سناریوی پاسخ غیر مستقیم از طریق گروه‌های نیابتی را اجرایی خواهد کرد.»

این‌ها علاوه بر آن است که بیانی، »موضوع مذاکرات چراغ خاموش و پشت پرده بین ایران و ایالات متحده که با دست فرمان علی شمخانی از نیویورک شروع شده و به مسقط در عمان رسیده است را پارامتر دیگری می‌داند که باعث خواهد شد تهران فعلاً وارد درگیری مستقیم با اسرائیل نشود.» هرچند که این کارشناس، «اقدام تروئیکای اروپایی عضو برجام در صدور قطع نامه در نشست فصلی شورای حکام علیه برنامه هسته‌ای ایران را اقدامی می‌داند که می‌تواند به سکون و توقف موقت مذاکرات منجر شود، اما در نهایت تهران، مذاکرات با واشنگتن را از سر خواهد گرفت.» البته تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل، «تعیین تکلیف انتخابات ریاست جمهوری در ایران و آمریکا را ‌مهم ترین عامل در سمت و سودهی به مذاکرات می‌داند» و بر این باور است که «باید دید در تهران و واشنگتن چه دولت‌هایی و با چه خط مشی سیاسی روی کار خواهند آمد؟!»