آیا اتحاد پدافند هوایی خاورمیانه موجب بازدارندگی و انزوای ایران خواهد شد؟

نویسنده: حمیدرضا جوادی قلعه، کارشناس ارشد مطالعات منطقه ای و سعید محمدی کاوند، کارشناس و پژوهشگر مسائل آمریکا

دیپلماسی ایرانی: رژیم اسرائیل و بازوهای رسانه‌ای غرب تلاش کرده‌اند تا پاسخ مشروع ایران به اسرائیل را شکست خورده تفسیر کنند اما آنچه مشخص است تغییر معادلات منطقه‌ای و بازدارندگی از بین رفته شده رژیم اسرائیل است که کل هیمنه سیاسی و نظامی غرب و برخی از خائنان منطقه‌ای در پشت سر آن قرار گرفته‌اند. اما نکته قابل تامل و درس بزرگ این اقدام این بود که نباید دشمن را دست کم گرفت. نباید اجازه داد که نگاه اعتقادی، ارزشی و ایدئولوژیک به مسائل باعث تقلیل توانایی‌های دشمن و نادیده گرفتن آن شود. اگرچه رژیم اسرائیل خود به خوبی می‌داند که شاخص کیفی نظامی آن نخ‌نما شده است اما پاسخ مشروع ایران نشان‌دهنده ظهور روندی پنهان در منطقه بود که به نظر می‌آید در بهترین حالت از چشم کارشناسان و صاحب نظران به دور مانده بود؛ هر چند شاید بتوان نگاه تقلیل‌گرایانه به دستاوردهای دشمن را عامل اصلی این غافلگیری دانست. 

در سال‌های اخیر و به ویژه بعد از توافق صلح ابراهیمی سرعت تغییر روندهای منطقه افزایش یافت و رنگ و شکل جدیدی به خود گرفت. بعد از آغاز همکاری اسرائیل و برخی از کشورهای عربی منطقه در ابعاد سیاسی و اقتصادی، شاهد آغاز این روند در ابعاد نظامی و امنیتی بودیم. شرکت در رزمایش‌های مشترک و فروش تسلیحات جزء اولین نشانه‌های شکل‌گیری این همکاری و ایجاد اتحاد پدافند هوایی از آخرین دستاوردهای این روابط جدید بود. البته به وجود آمدن این تسری (اِسپیل اُوِر) دور از ذهن نیز نبود. زمزمه‌های تشکیل یک اتحاد دفاعی و امنیتی از مدت‌ها پیش مطرح شده بود اما بسیاری از کارشناسان حضور اسرائیل در چنین اتحادی را غیر ضروری دانسته و در عوض پیشنهاد ایجاد یک سیستم پدافندی مشترک را ارائه کرده بودند. جرقه‌های اولیه این اتحاد در نشست شرم‌الشیخ و هماهنگی‌های نهایی آن در نشست نقب انجام شد. در نهایت بنی‌گانتس، وزیر دفاع وقت اسرائیل در تاریخ 20 ژوئن 2022 راه‌اندازی این اتحاد را تایید کرد.

زمانی که بنی‌گانتس در اوایل فوریه 2022، توافق‌نامه امنیتی با بحرین را امضا می‌کرد (این توافق‌نامه در نوع خود جزء اولین‌ها بود زیرا با یک کشور عربی حاشیه خلیج فارس امضا می‌شد) گفت: «این رویدادها نشان دهنده نیت اسرائیل برای ایجاد زمینه‌ای در راستای اتحاد استراتژیک جدید در منطقه است.» در نشست امنیتی – اقتصادی شرم‌الشیخ در مارس 2022 نیز تهدید ایران نیز یکی از محورهای مهم در گفت‌و‌گوها بود. در این نشست در خصوص همکاری مشترک اسرائیل، مصر و امارات متحده عربی در قالب دفاع هوایی منطقه‌ای و لیزری که اسرائیل در حال توسعه آن بود، نیز صحبت شد. نظر مشترک حضار این نشست بر این است که باید برای خلق یک قدرت منطقه‌ای که در همه ابعاد با ایران رقابت می‌کند، تلاش کرد. یکی از محورهای گفت وگو در اجلاس نقب در «سِدِه بوکر» نیز گفت وگوی اسرائیل و کشورهای صلح آبراهام درباره‌ی ایجاد یک اتحاد دفاعی برای مقابله با تجاوز ایران بود. این نشست با حضور «سامح شکری» وزیر امور خارجه‌ی مصر، «عبداللطیف الزیانی» وزیر امور خارجه‌ی بحرین، «عبدالله بن زاید» وزیر امور خارجه‌ی امارات، «ناصر بوریتا» وزیر امور خارجه‌ی مراکش و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا برگزار شد. یائیر لاپید در همین نشست گفته بود که ساختار جدیدی که ما در این اجلاس ایجاد خواهیم کرد همان چیزی است که دشمنان ما را تضعیف و متوقف می‌کند.

نشست نقب در وهله اول یک همکاری مهم برای امنیت ملی اسرائیل بود. این نشست به نوعی ادامه نشست برگزار شده در شرم‌الشیخ بود که با حضور نفتالی بنت نخست‌وزیر اسرائیل، عبدالفتاح السیسی رییس‌جمهور مصر و محمد بن زاید ولیعهد امارات متحده عربی برگزار شد. اصلی‌ترین دستور جلسه در نشست نقب تهدید ایران، پیشرفت برنامه هسته‌ای و سیاست‌های ‌منطقه‌ای این کشور بود؛ تهدید ایران بدون شک یک مخرج مشترک آشکار برای تمام شرکت‌کنندگان این نشست بود. در نهایت شبکه 12 اسرائیل در تاریخ 9 ژوئن اعلام کرد که پیش‌نویس پیشنهادی برای قرارداد بی‌سابقه‌ی دفاعی با همکاری 6 کشور خلیج فارس، عراق، اردن، مصر آماده شده است. مفهوم صریح این قرارداد این بود که اسرائیل با بسیاری از کشور‌هایی که با آن‌ها روابط سیاسی ندارد همکاری نظامی – امنیتی خواهد داشت. این انتظار می رفت که به غیر از آمریکا و اسرائیل، در مجموع 10 کشور دیگر به این معاهده بپیوندند که اعضای شورای همکاری خلیج فارس (عربستان سعودی، امارات، قطر، بحرین، عمان، کویت، اردن، مصر و عراق) نیز در آن حضور خواهند داشت.

در نهایت بنی‌گانتس از نام جدید این ابتکارعمل با عنوان «اتحاد پدافند هوایی خاورمیانه» پرده برداشت. حالا و با آغاز عملیات موشکی و پهپادی ایران ضد اسرائیل که در پاسخ به جنایت این رژیم در هدف قرار دادن کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در دمشق انجام شد، عنوان شده است که تمامی بازیگرانی که در ایجاد لایه‌های مضاعف پدافندی و کمک به اسرائیل در رهگیری موشک‌ها و پهپادهای ایرانی نقش داشتند همگی جلوه عملی همان اتحاد پدافند هوایی بودند که در سال 2022 در نشست‌های مختلفی بر آن تاکید شده بود. جمهوری اسلامی ایران با این عملیات موفقیت آمیز نشان داد که می تواند این اتحاد به ظاهر بزرگ را در هم بشکند و معادلات آن ها را برهم بزند و باعث درهم شکسته شدن هیمنه پوشالی کشورهای دارای قدرت اتمی شود. همین امر نشانگر این است که ایران بازیگر اصلی منطقه در این نظم نوین جهانی است.