نسبت «منافع ملی» با دکترین نظامی، دفاعی و امنیتی

مهدی بازرگان، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: در معنای عام و در حوزه واژه شناسی، اگر مابه ازای عبارت «دکترین» را نظریه و تعالیم علمی، فلسفی، سیاسی، مذهبی و مجموعه‌ای از نظام‌های فکری در نظر بگیریم که مبتنی بر اصول معینی باشد، می توان در مفهوم و ساحت نظامی آن، دکترین در هر کشور می‌تواند بخشی از یک فلسفه یا ایدئولوژی نظامی و یا حاصل یک یا چند نظریه نظامی باشد و یا در چارچوب چند نظریه نظامی مطرح و ارائه گردد. این که از چه مسیری از وضع «موجود» به وضع «مطلوب» برسیم را راهبردهای تعیین شده، ذیل دکترین نظامی و دفاعی تعیین می‌کند و در واقع پاسخی است برای سوال «چه باید کرد؟» همزمان و از منظری دیگر یقینا دکترین، پاسخی است برای این پرسش کلیدی که «چگونه باید عمل کرد؟» دکترین، خطوط و تابلوهای راهنمایی است که برای حرکت در مسیر(راهبرد) باید مورد توجه قرار گرفته و رعایت شود. در سایه این واژه شناسی از دکترین و نیز دکترین نظامی، امنیتی و دفاعی و نیز وظایفی که در بطن و متن این دکترین تعریف، تبیین و تنظیم می شوند، یقینا سوالات کلیدی تری دال بر این مطرح است که نسبت «منافع ملی» کشوری نظیر ایران با دکترین نظامی، دفاعی و امنیتی اش چیست؟ اساسا دکترین نظامی، دفاعی و امنیتی در نظامی جمهوری اسلامی ایران چگونه به تحقق منافع ملی کمک می کند؟ و آیا این دکترین طی بیش از چهار دهه گذشته کارنامه قابل قبولی در تحقق منافع ملی دارد؟ پاسخ به این سوالات و پرسش هایی از این دست، محور گفت وگوی «شرق» با سردار حسین علایی است تا در گپ و گفت با نخستین فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسدران انقلاب اسلامی، ارزیابی و نگاه وی را در این باره جویا شویم.    
 

جناب علایی با توجه به این نکته که حضرتعالی که صبغه و سابقه نظامی دارید بهتر است که موضوع گفتوگو با حضرتعالی را از اینجا آغاز کنیم که منافع ملی امروزه با تاکتیک‌ها و استراتژی‌های مختلف دنبال می‌شود و در این بین بدون شک دیپلماسی جنگی و دکترین نظامی منطبق به منافع ملی عیار شده و تدوین راهبردهای سیاسی توأم با ابزار‌های دفاعی و نظامی صورت می‌گیرد. با در نظر گرفتن این نکات و برای سوال نخست باید پرسید که ریل گذاری دیپلماسی و دکترین نظامی ما طی سال های اخیر تا چه حد دربردارنده منافع ملی بوده است؟

دکترین نظامی جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر از یک طرف مبتنی بر بازدارندگی فعال در مقابل تهدیدهای مستمر اسرائیل و از سوی دیگر تلاش برای جلوگیری از درگیری نظامی آمریکا با ایران بوده است. اما سیاست اسرائیل همواره این بوده است که تلاش کند تا آمریکا را وادار به درگیری و برخورد نظامی با ایران بکند. ولی ایران همیشه به دنبال آن بوده تا ضمن حفظ فاصله خود با آمریکا، مراقبت نماید تا آن کشور وارد درگیری و جنگ با ایران نشود. 

اسرائیل با هر نوع توافقی از سوی آمریکا با ایران در هر حوزه ای مخالف است، زیرا آن را مانعی برای سیاست های خصمانه خود در برابر جمهوری اسلامی ایران می داند. راهبرد اسرائیل در برابر جمهوری اسلامی نیز تضعیف دائمی قدرت ایران در حوزه های مختلف به ویژه در حوزه های فناوری های پیشرفته است. بر اساس همین نگرش بود که اسرائیل در زمان مذاکرات برجام، بیشترین کارشکنی ها را انجام داد. اسرائیل پس از روی کار امدن ترامپ هم، رئیس جمهور آمریکا را وادار کرد تا به صورت یکجانبه از برجام خارج شود و راه خصومت با جمهوری اسلامی ایران را در پیش گیرد. 

این سیاست آمریکا موجب شد تا ریل گذاری دستگاه سیاست خارجی ایران تغییر کند و ایران سیاست گرایش به شرق را به صورت جدی تر در پیش بگیرد. طبیعی است که گرایش به شرق و پیوند خوردن بیشتر با روسیه موجب شد تا سیاست خارجی ایران از حالت توازن خارج شود. روسیه هم با توجه به فرصت پیش آمده تلاش کرد تا ایران را همسوی با خود در جریان تجاوز به اکراین نشان دهد. این وضعیت موجب شد تا منافع ملی ایران نادیده گرفته شود و عملاً جمهوری اسلامی ایران به جای ایفای نقش یک بازیگر مستقل در روابط بین المللی، اسیر محدودیت های نگاه به شرق در سیاست خارجی و نیز در بهره گیری از ابزار دیپلماسی شود. 

به هر حال به نظر می رسد که ایران باید در سیاست خارجی و نیز در تعریف خود از امنیت ملی تجدید نظر کند و آن را تنها در بُعد نظامی و نگرانی از آمریکا نبیند. نگاه دستگاه سیاست خارجی به امنیت ملی باید بتواند مقولاتی همچون امنیت اقتصادی، امنیت اجتماعی، ثبات سیاسی کشور و امنیت زیست‌محیطی را مورد توجه قراردهد و بسترهای بین المللی را جهت توسعه اقتصادی کشور را فراهم آورد. شاید بهترین سیاست هنوز هم همان سیاست «نه شرقی نه غربی» و ایجاد توازن واقعی در گرایش به شرق و غرب در سیاست خارجی باشد.  به هر حال نباید از ادبیات نظامی در سیاست خارجی استفاده کرد، بلکه باید با زبان نرم و با شیوه دیپلماسی از میزان تهدیدات علیه کشور کاست و امکان همکاری با همه کشورهای دنیا را جهت تأمین امنیت ملی در راستای منافع ملی فراهم آورد. خداوند در آیه 43 سوره طه می فرماید: «اذْهَبَا إِلَىٰ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَىٰ، فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَّیِّنًا لَّعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشَىٰ.»

 با توجه به تعاریف و تعابیر متفاوت، متناقض و  گاه متضاد از منافع ملی در گفتمان سیاسی کشورمان که اکثر مواقع منافع می‌توانند اختلاف‌زا باشند، ولی قابل مسامحه و مذاکره‌اند. این مذاکره ممکن است که در شرایطی رخ دهد که بازیگران در تلاش اند تا با استفاده از ابزار‌های دیپلماتیک و سیاسی، از نزاع و تقابل پرهیز کنند و با کم‌ترین هزینه منفعت ملی‌شان را به دست آورند. در حالی که منافع متعارض، تفاوت کلی و اساسی را در نحوه تدوین تفکر و اندیشه منفعت‌نگر با سایر بازیگران نشان می‌دهد. به این ترتیب منافع متعارض، زمینه را برای کشمکش و نزاع برابر می‌کند و ظهور جنگ میان ملت‌های درگیر در آن محتمل می‌سازد. با در نظر گرفتن این مهم، روند تحولات جاری در منطقه پس از عملیات طوفان الاقصی که مسیر نزاع و تقابل را در غرب آسیا به اوج رسانده است، می تواند به تحقق منافع ملی کشور کمک کند یا در تضاد با آن قرار دارد؟

حملات گسترده اسرائیل به مردم بی پناه نوار غزه و کشتار بی رحمانه زنان و کودکان و غیرنظامیان در واکنش به عملیات طوفان الاقصی، موجب شد تا منطقه خاورمیانه به سمت نزاع های جدیدی کشانده شود و از صلح دور شود. متأسفانه سالیان درازی است که آمریکا و اسرائیل و نیز بعضی از کشورهای منطقه در حال توسعه منازعه در غرب آسیا هستند. آمریکا همچنان به حضور نظامی خود در کشورهای ترکیه، سوریه، عراق، کویت، عربستان، بحرین، قطر، امارات و عمان ادامه می دهد و کشتی های جنگی خود را نیز در خلیج فارس به حرکت درآورده است. اسرائیل هم علاوه بر تلاش جهت کوچ دادن فلسطینی ها و ریشه کن کردن آنها از سر زمین مادری شان، در کشورهایی مانند آذربایجان و اقلیم کردستان عراق حضور نظامی و جاسوسی گسترده دارد و علیه ایران فعالیت می کند. ترکیه هم بخشی از سوریه را به اشغال خود درآورده و هر از گاهی به عراق نیز تجاوز می کند. عربستان نیز بخشی از یمن را اشغال کرده و در بحرین هم حضور نظامی دارد. اینها همه باعث شده تا ایران هم از نفوذ منطقه ای غافل نماند و از گروه های هوادار خود در لبنان، فلسطین، سوریه، عراق و یمن حمایت کند، تا توازن قوا را حفظ نماید و نگذارد توطئه ای علیه ایران صورت گیرد. 

اما منافع ملی ایران حکم می کند که جمهوری اسلامی ایران بتواند به توسعه اقتصادی کشور بپردازد و روابط مناسبی را با کشورهای مختلف جهان برقرار کند تا تحریم های ظالمانه آمریکا برداشته شوند و فضا برای حرکت به سمت توسعه سریع اقتصادی فراهم شود. هر چه منطقه به سمت صلح و ثبات حرکت کند، امکان پیشرفت و توسعه اقتصادی، بیشتر و بهتر فراهم می شود. در چنین شرایطی کشورهای همسایه به جای تبادل آتش و اختلاف با یکدیگر به تبادل فرهنگ و کالا با هم می پردازند و به جای واگرایی به سمت همگرایی حرکت می کنند.  

 با عقبه و تجربه شما در سال های جنگ تحمیلی که آن را با پوست و گوشت خود تجربه و لمس کرده اید، اساسا نگاه جنگ طلبانه را منفعت محور تلقی می کنید؟ 

هیچ کشوری از بروز جنگ و توسعه منازعه سود نمی برد. حتی قدرت های بزرگ هم که عامل اصلی جنگ ها در جهان هستند، با برپایی جنگ ها خسارت می بینند. گرچه برخی معتقدند که قدرت هایی مانند آمریکا، جنگ ها را به راه می اندازند تا کارخانه های اسلحه سازی آنها شروع به تولید کند و سرمایه داران سودهای بیشتری ببرند، ولی تجربه نشان داده است که آمریکا هم با هرینه بیش از 7000 میلیارد دلار در افغانستان و عراق دچار تلفات انسانی شد و از خودش یک چهره ضد حقوق بشری در اذهان مردم جهان به جای گذاشت. 

الان روسیه هم در حمله به اکراین جز خسارت و عقب افتادن از توسعه، چیزی ندیده است. اسرائیل هم با جنگ های 75 ساله علیه فلسطینیان و کشورهای همجوار به جز خاطرات تلخ و دردناک برای بشریت و انجام جنایت و نسل کشی چیز دیگری را در اذهان جامعه بشری ایجاد نکرده است. بنابراین نگاه جنگ طلبانه و به کارگیری زور علیه کشورها و ملت ها جز دور کردن مردم از آسایش و رفاه چیزی در بر ندارد. البته ملت ها و کشورهای قربانی تجاوز، چاره ای جز دفاع از خود ندارند. ولی باید توجه داشت که در اسلام اصل بر صلح است و مسلمانان باید تا می توانند جامعه بشری را از منازعه به دور نگه دارند. خداوند در سوره بقره می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّةً وَ لَاتَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ.»

بازهم با ارجاعی به سابقه نظامی حضرتعالی، این بار منافع ملی را از زوایه «امنیت ملی» هم به بوته تحلیل ببریم. دکترین امنیت ملی یکی از مفاهیم کلیدی در سیاست خارجی و دفاعی کشورها است که نشان دهنده اهداف، اصول، سیاست ها و راهبردهای یک کشور در برابر تهدیدات و چالش های امنیتی است. ایران به عنوان یک کشور مهم و تاثیرگذار در منطقه خاورمیانه، با تهدیدات و فرصت های متعددی در حوزه امنیت ملی روبه رو است.  حال در یک نگاه کلی دکترین امنیت ملی کشور با مسیری که پیموده توانسته در تحقق منافع ملی نقش آفرین باشد؟ 
 
ایران تجربه تلخ تهاجم صدام به جمهوری اسلامی را هیچگاه نمی تواند از یاد ببرد. در آن زمان صدام احساس می کرد که ایران دارای توان بازدارندگی نیست و نیروهای مسلحی که بتوانند با قدرت از کشور دفاع کنند ندارد. صدام تصور می کرد که ایران پشتیبانی های سیاسی و نظامی هیچ کشوری را هم ندارد. بنابراین با یک جنگ چند روزه می تواند خوزستان را از ایران جدا کند و جزائر ابوموسی و تنب بزرگ و تنب کوچک را نیز از اختیار ایران درآورد و یک پیروزی عظیم به دست آورد و در بین کشورهای عربی به صورت قهرمان جلوه کند. 

این تجربه تلخ تاریخی باعث شد تا ایران پس از خاتمه جنگ به دنبال برطرف کردن ضعف های قدرت دفاعی خویش برآید. بنابراین علیرغم تحریم های شدید آمریکا به دنبال طراحی و ساخت انواع موشک ها و پهپادها رفت و توانست یک قدرت نظامی متکی به خود را به وجود بیاورد. به طوری که ایران توانست حتی پهپاد متجاوز آمریکایی در آبهای ایران در تنگه هرمز را ساقط کند و هوس حمله آمریکا و اسرائیل به خاک خود را تا حدود زیادی از بین ببرد. بنابراین حفظ تمامیت ارضی ایران از مهم ترین عناصر منافع ملی است که امنیت ملی ایران بر آن استوار است که جمهوری اسلامی ایران در این حوزه کاملاً موفق بوده است. اما تحقق منافع ملی تنها با بهره گیری از قدرت نظامی به دست نمی آید و اقدامات بیشتری را می طلبد. مهم ترین مولفه در تحقق منافع ملی و رفتن به سمت امنیت پایدار، جلب رضایت آحاد مختلف مردم است که آنهم با سرمایه گذاری منابع ملی و بین المللی جهت توسعه همه جانبه کشور به ویژه در حوزه اقتصادی می باشد. 
 
 اگر بخواهیم دکترین امنیت ملی ایران را حول دو کلیدواژه «بازدارندگی فعال» و «حفظ ضربه دوم» بررسی کنیم به این معنا که بازدارندگی فعال همان توانایی کشور در جهت ایجاد هزینه های قابل توجه برای حمله کننده و انجام عملیات نظامی پاسخ گو و متناسب با حمله است و حفظ ضربه دوم به معنای توانایی یک کشور برای انجام حمله مقابله ای بعد از اینکه تحت حمله اولیه قرار گرفته است. آیا روند طی شده طی شش ماه دوم سال از حمله به اربیل گرفته تا پاکستان، و نیز اتفاقات داخلی کشور مانند حمله تروریستی در کرمان، دکترین امنیتی کشور را تحت الشعاع قرار داده است یا خیر؟

ای کاش حمله موشکی و یا پهپادی به اربیل و پاکستان صورت نمی گرفت. 

چرا؟!

چون برخورد با تروریست های وابسته به موساد و نیز گروه جیش العدل نیازی به برخورد نظامی و پرتاب موشک نداشت. با روش های بسیار ساده تر و کم هزینه تری هم می شد فضای اقلیم کردستان را برای افراد همکار با اسرائیل نا امن ساخت. در بلوچستان پاکستان هم کسانی هستند که بتوانند جلوی فعالیت گروه جیش العدل را بگیرند و نگذارند آنها در پاکستان مقرهای آموزشی و امن داشته باشند. روابط خوب ایران با عراق و پاکستان نباید تحت تأثیر چنین عملیات هایی صورت گیرد. 

گرچه ایران تلاش زیادی کرد تا دولت های عراق و پاکستان جلوی فعالیت های این تروریست ها را بگیرند ولی باید توجه داشت که دولت های عراق و پاکستان دولت های مسلطی بر حوزه امنیتی خود نیستند. به نظر می رسد که با دیپلماسی و جلب همکاری دولت های همسایه و سایر اقدامات امنیتی، می شود جلوی فعالیت گروه های آدم کش و تروریستی را گرفت. البته دولت اقلیم کردستان که ارتباطات نزدیکی با اسرائیل و گروه های جدایی طلب ایرانی مثل کومله دارد، در رابطه با ایران خیلی ناسپاسی می کند. 

به نظرم ایران بایستی تمامی ارتباطات جداگانه و مستقل با اقلیم کردستان را کنار بگذارد و فقط با دولت مرکزی عراق رابطه سیاسی و اقتصادی داشته باشد. ایران نباید اجازه دهد که اقلیم کردستان به صورت یک دولت کوچک در دل دولت عراق درآید، زیرا طبیعتاً اسرائیل و آمریکا از ظرفیت آن علیه ایران استفاده خواهند کرد. ایران باید اقلیم کردستان را به عنوان یکی از استان های عراق تلقی کند و نگذارد دولت اقلیم یک اقتصاد و یک نیروی مسلح جدا از دولت عراق داشته باشد. البته چگونگی اداره کردستان عراق به ملت و دولت عراق مربوط است ولی باید مراقبت کرد که نظام اداره عراق در بازگذاشتن اقلیم کردستان برای باز کردن پای اسرائیل به منطقه، در درازمدت برای ایران مشکل امنیت ملی درست نکند.  

ایران طی چهار دهه گذشته با چالش هایی مانند جنگ تحمیلی عراق، تحریم های اقتصادی و سیاسی، تهدیدات نظامی و تروریستی، فشارهای نظام بین المللی و تغییرات منطقه ای مواجه شده است. از سوی دیگر، ایران فرصت هایی نظیر توانمندسازی نظامی و افزایش نفوذ در میان گروه های مسلح منطقه، موسوم به محور مقاومت را داشته است. این تهدیدات و فرصت ها نیازمند تعریف و تبیین دکترین امنیت ملی ایران هستند که بتواند پاسخگوی منافع ملی و اهداف ایران باشد. لذا باید پرسید که آیا دکترین امنیتی ایران توانسته به چنین پختگی در پاسخگویی به منافع ملی دست یاید؟

ایران برای تدوین دکترین امنیت ملی از تجربیات گذشته و واقعیت های میدانی بهره می برد. در حال حاضر ایران دولت های آمریکا، اسرائیل و گروه های برانداز ایرانی مقیم خارج را از مهم ترین تهدیدات امنیت ملی کشور تلقی می کند. دکترین امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به دنبال نیل به بازدارندگی جهت مقابله با چنین تهدیداتی است و متکی بر چهار مولفه زیر است:
1-    افزایش مستمر قدرت نظامی با تکیه بر قدرت موشکی و توان پهپادی از طریق افزایش ظرفیت صنعت نظامی بومی.
2-    توسعه نفوذ منطقه ای با تکیه بر سازمان های شبه نظامی وفادار در کشورهای منطقه و با بهره گیری از قدرت سخت.
3-    افزایش توان امنیتی از طریق افزایش تعداد سازمان های امنیتی و انتظامی.
4-    همکاری با کشورهای منطقه جهت تلاش برای خروج آمریکا از منطقه.

مهم ترین ضعف دکترین فعلی ایران آن است که به دلیل وجود تحریم های گسترده  و مستمرآمریکا توجهی درخور به مولفه قدرت اقتصادی برای تأمین امنیت ملی ندارد. این در حالی است که دکترین امنیت ملی باید بتواند زمینه را برای نیل به منافع ملی در جهت توسعه اقتصادی کشور فراهم کند. به نظر من مهمترین تهدید امنیت ملی ایران، مأیوس شدن مردم از توسعه کشور و نگرانی آنها از عقب افتادن ایران از کشورهای رقیب در منطقه است. مردم از این که می بینند بعضی از کشورهای همسایه به سرعت در حال پیشرفت در حوزه های مختلف هستند و سرمایه ایرانیان به جای آنکه برای توسعه ایران بکار رود، در کشورهایی مانند امارات و ترکیه تبدیل به خرید خانه و چیزهای دیگر می شود، بسیار ناراحتتند. مردم دوست دارند که ایران در جهان عزیز و با عزت و با اعتبار بالا باشد. آنها از تحقیر ایران عصبانی هستند و این بزرگترین خطر برای امنیت ملی ایران است.

شیوه حکمرانی در کشور باید به گونه ای باشد که مردم در همه حوزه ها بتوانند به جمهوری اسلامی ایران افتخار کنند. بگویند ما در بهره گیری از فناوری های پیشرفته سرآمد دیگرانیم نه آنکه احساس کنند که دولت نه تنها سرعت اینترنت را بالا نمی برد، بلکه دسترسی به بسیاری از فضاهای مجازی مورد نیاز اقتصاد دیجیتالی فقط از طریق فیلترشکن ها امکان پذیر است. عدم اجرای سند جشم انداز توسعه 20 ساله برای ایران یک فاجعه امنیت ملی است. قرار بود ایران در سال 1404 جایگاه اول را در حوزه های علم، فناوری و اقتصاد در منطقه خاورمیانه داشته باشد ولی متأسفانه رتبه ایران دارد از زمان تصویب این سند هم پایین تر می آید.   
 
 ایران با توجه به تهدیدات موجود و پیش بینی شده، سیاست ها و راهبردهایی را برای تقویت حفظ ضربه دوم خود اتخاذ کرده است که شامل توسعه توانایی های هسته ای، موشکی و پهپادی می شود. از منظر حضرتعالی آیا این موارد به عنوان یک عامل بازدارنده و برگ برنده برای ایران عمل کرده است؟

اجرای راهبرد ضربه دوم منوط به داشتن توانایی های هسته ای و موشکی و پهپادی نیست. شیوه ها و تاکتیک های مختلفی برای وارد آوردن ضربه دوم برای ایران وجود دارد. اما اگر به وضعیت نیروهای مسلح همه قدرت های بزرگ و قدرت های منطقه ای نگاهی افکنده شود، مشاهده می شود که آنها بخش مهمی از بودجه کشور را صرف افزایش توان نظامی خود می کنند. همه قدرت های بزرگ دارای توانایی های هسته ای، موشکی، پهپادی، نیروی دریایی بین المللی به همراه ناوهای هواپیمابر و بالگردبر و همچنین نیروی هوایی قوی شامل جنگنده هایی مثل F- 35 می باشند. آمریکا سالانه بیش از 800 میلیارد دلار صرف هزینه های نظامی می کند. روسیه و چین و ناتو و ترکیه و اسرائیل و عربستان و حتی امارات بالاترین بودجه های نظامی را برای نیروهای مسلح خود اختصاص می دهند. حکومت جعلی اسرائیل دارای بیش از 200 بمب هسته ای است و یکی از قوی ترین ارتش های خاورمیانه را در اختیار دارد و اصولاً یک دولت نظامی و پادگانی است. 

طبیعتاً ایران هم با توجه به تهدیدات متصور نمی تواند از تقویت قدرت نظامی خود در حوزه های مختلف از جمله موشکی و پهپادی غافل باشد. اما تکیه صرف به قدرت نظامی عامل بازدارندگی نیست. داشتن توانایی های اقتصادی و تکیه بر فناوری های پیشرفته و برخوردار بودن از یک اقتصاد قوی و پویا می تواند به حفظ قدرت نظامی کمک کند و رضایت اجتماعی را در جامعه به وجود آورد. الان قدرتمندترین کشورهای جهان از نظر نظامی کشورهایی هستند که دارای قوی ترین اقتصادهای فعال در سطح جهان نیز هستند. بنابراین چنانچه جمهوری اسلامی ایران بخواهد به بازدارندگی پایدار برای حفظ امنیت ملی برسد بایستی همواره بر پشتیبانی مردم تکیه کند و دارای اقتصادی پیشرفته و قوی باشد و توسعه همه جانبه را در اولویت برنامه های خود قرار دهد، به طوری که مردم از داشتن دولت های خود احساس افتخار و سربلندی کنند. 

 از منظر سردار علایی به عنوان یک فرمانده کهنه کار نظامی آیا دکترین امنیتی و دفاعی کشور برای تحقق منافع ملی باید فراجناحی باشد یا لزوما خیر؟ اگر قائل به فراجناحی بودن دکترین امنیتی و دفاعی کشور هستید تا چه حد تصورات شما با واقعیات موجود همخوانی دارد؟

مسائل مربوط به امنیت ملی و دکترین دفاعی موضوعاتی مربوط به آحاد مختلف مردم کشور است و نمی توان به آنها نگاه حزبی و گروهی و جناحی داشت. همه جریانات سیاسی و حتی قومی کشور در باره حفظ تمامیت ارضی کشور و دفاع از وطن و مقابله با تهدیدها همسو و هم نظر هستند و اصولاً این مقولات از نوع موضوعات ملی هستند. البته همانطور که امام خمینی در دوره حیاتشان بارها تأکید کردند، نیروهای مسلح و نیروهای امنیتی هم باید فقط به نظام جمهوری اسلامی ایران و به کشور وفادار باشند و هیچ نوع گرایش حزبی، جریانی و جناحی نداشته باشند. آنها متعلق به همه ملت هستند و برای دفاع از منافع ملی و برای دفاع از کشور و دفاع از همه مردم به وجود آمده اند. البته مسئله مهم آن است که اکثریت آحاد مردم از نیروهای مسلح برداشت ملی و غیرجناحی داشته باشند. بر همین اساس خوب است تا فرماندهان نیروهای مسلح و مسئولین امنیتی و انتظامی سخنانی که از آنها برداشت سیاسی، به ویژه در حوزه اختلافات داخلی بین گروه ها و احزاب سیاسی می شود، نزنند. همچنین بد نیست که آنها هر از چند مدتی یکبار تصورات مردم از خودشان را بررسی نمایند و برای افزایش محبوبیت چهره خود در بین اقشار مختلف مردم، تلاش عملی، رفتاری و غیرتبلیغاتی بکنند.   
 
 بی شک شاخص های قدرت نظامی و چگونگی انتخاب آنها بر نحوه ارزیابی ما از قدرت نظامی خود و دیگران اثر می گذارند. لذا قدرت نظامی در یک خوانش، از پارامترهای قدرت ملی قلمداد می شود. اما در عین حال نگاه افراطی که منجر به تفوق فضای امنیتی و نظامی بر قدرت ملی و منافع ملی می شود هم از آسیب های افراط گرایی در این حوزه است. بدون تعارف، آیا ما به ورطه رادیکالیسم در این زمینه و شرایط امنیتی زده و نظامی زده نیفتاده ایم؟  

همه دولت ها در سراسر جهان به دنبال داشتن افزایش قدرت ملی از جمله با بهره گیری از قدرت نظامی موثر هستند. داشتن قدرت نظامی به مفهوم ایجاد فضای امنیتی و نظامی در کشور نیست. بلکه به مفهوم داشتن توانایی جهت دفاع از ملت در برابر تهدیدات و تجاوز خارجی و دفاع از منافع ملی است. باید توجه داشت که مهم تر از داشتن نیروهای مسلح قوی و قدرت امنیتی بالا، چگونگی به کار بردن آن در برابر تهدیدات مختلف و نیز برای انجام مأموریت های مربوطه است. مردم باید از فعالیت های نیروهای نظامی و امنیتی احساس آرامش و اطمینان بکنند. تولیدکنندگان و صنعتگران و کسب و کارهای مختلف باید احساس کنند که با تکیه بر قدرت نظامی و امنیتی و انتظامی کشور با خیال راحت می توانند به توسعه اقتصاد کشور بپردازند و سهم ایران را در بازارهای بین المللی و در تجارت جهانی افزایش دهند. آنها نباید احساس کنند که حکومت با نگاه امنیتی کشور را اداره می کند و به جای حفاظ بودن برای اقتصاد و ایجاد بستر و فضای مناسب برای توسعه کسب و کارهای مختلف، مانع فعالیت های آنها می شود. اصولاً نبایستی به جز دستگاه های حاکمیتی تخصصی مثل وزارتخانه ها، سایر دستگاه های نظامی و انتظامی و امنیتی و قضایی در امور اجرایی کسب و کارهای مختلف دخالت کنند. از طرفی برای توسعه اقتصادی کشور لازم است تا نیروهای مسلح و دستگاه های امنیتی و انتظامی از هر نوع فعالیت اقتصادی که مزاحم مردم و مزاحم شرکت های بخش خصوصی است به طور کامل اجتناب ورزند تا شرکت های تخصصی در یک فضای رقابتی آزاد به افزایش توانمندی ها و کسب و کار خود بپردازند و در نتیجه کشور توسعه یابد. 
 
 نیروهای نظامی در هر کشور بازوان قدرتمند دولت ها بوده و در پشتیبانی از سیاست های ملی و به تبع آن تحقق منافع ملی نقشی حیاتی دارند. لذا در تعیین اهداف امنیتی، ارزیابی وضعیت نیروهای نظامی و مشخص ساختن میزان توان رزمی، نقاط قوت و نقاط ضعف آنها ضرورت دارد. در عین حال گاهی ماهیت تهدید طوری است که کاربرد قدرت نظامی را طلب می نماید. در سایه آنچه طرح شده شما تا چه حد با این گزاره موافقید که حلقه تصمیم گیر در کشور اصولا بر سیاست «دشمن سازی» یا «دیگر سازی» برای تداوم فضای امنیتی و نظامی و در نهایت تعریف منافع ملی برساخته از قرائت خود تاکید دارد؟ 

مهم ترین کارکرد هر دولتی کاستن از دشمنان ایران و کم کردن دشمنی ها و افزودن بر کشورهای دوست و توسعه دوستی هاست. فکر نمی کنم هیچ کسی در کشور از سیاست دشمن سازی استقبال کند. باید توجه داشت که اعلام رسمی اسرائیل جهت تلاش برای براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران و بکارگیری گروه های تجزیه طلبی مانند کومله و پسر خائن شاه و سلطنت طلب های وابسته و منافقین مزدور و همچنین حمایت آمریکا از اسرائیل موجب شده تا مسئولین امنیتی کشور همواره نسبت به بسیاری از فعالیت های سیاسی در داخل کشور با بدبینی نگاه کنند. این مسئله موجب شده تا دستگاه های حاکمیتی به روش خالص سازی جهت اداره کشور روی بیاورند و حتی بسیاری از انقلابیون و طرفداران رهبر کبیر انقلاب امام خمینی را نیز خانه نشین کنند و آنها را تحت فشارهای گوناگون دستگاه های امنیتی قرار دهند. به طوری که موضوع زندانیان سیاسی که جزء رفتارهای نظام شاهنشاهی با مخالفین بود، دوباره در کشور پدیدار شده است و آزادی بیان نیز مخدوش گردیده است. 

به هر حال ایجاد فضای امنیتی در داخل کشور و برخورد با هر نوع نظر مخالف، موجب واکنش منفی جامعه به آن می شود. شاید مهم ترین اشکال کار در شیوه حکمرانی بعضی از دستگاه های حکومتی، آنست که به جای آنکه معضلات امنیتی را تبدیل به مسئله سیاسی و مسئله سیاسی را تبدیل به یک نوع مسئله اجتماعی و فرهنگی کنند و آنگاه مسئله را با تکیه بر ساز و کارهای اجتماعی حل کنند، گاهی برعکس عمل می کنند و حتی یک اعتراض صنفی و اجتماعی را تبدیل به یک مسئله امنیتی می کنند. آنگاه با ابزار پلیس و نیروهای امنیتی و استفاده از دستگاه قضایی آن را حل می کنند که باعث تداوم مشکل و افزایش معضلات در آینده می شوند. نمونه عینی این مسئله به کارگیری گشت ارشاد در نیروی انتظامی در باره مسئله حجاب بود که باید به عنوان یک مسئله اجتماعی و نه یک مسئله انتظامی تلقی می شد. این نوع رفتارها باعث می شود که حکومت از قدرت نرم بی بهره شود و تمام تکیه خود را بر بکارگیری قدرت سخت قرار دهد. در حالی که شیوه انقلاب اسلامی، بسیج افکار مردم علیه نظام دیکتاتوری پادشاهی بود. امام خمینی توانست با فریادهای مردم ایران، نظام سلطنتی استبدادی را علیرغم بکارگیری ساواک و شهربانی و ارتش و اوباش هایی مثل شعبان بی مخ، ساقط کند. بنابراین باید به سرعت در شیوه حکمرانی در ابعاد مختلف تجدید نظر کرد تا یک حکمرانی مطلوب ایجاد شود./شرق