تاثیر بحران غزه بر کوریدور هند - خاورمیانه - اروپا

نویسنده: میریوسف علوی، کارشناس روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: جنگ غزه یک موضوع پیچیده و چند لایه است و اکثر طرف ها پس از پشت سر گذاشتن شوک حاصل از غافلگیری اولیه، در حال ارزیابی وضعیت و تصمیم گیری هستند. یکی از موضوعاتی که می تواند در فهمیدن یک بعد از موضع کشورها و پبش بینی تحولات آینده کمک کند، موضوع اثرات این جنگ بر راهگذار(کریدور) هند – خاورمیانه – مدیترانه – اروپا یا IMEC)IMEEC) است که در اجلاس سپتامبر سران G20 در هند از آن رونمایی شد و بسیاری آن را یکی از تغییر دهنده های قواعد بازی در غرب آسیا (وجهان) توصیف کرده و از تولد یک خاورمیانه جدید صحبت کرده بودند. عملیات حماس و واکنش رژیم اسرائیل، در واقع یک مانع عمده بر سر دینامسیم های جدید در خاورمیانه و از جمله آیمک محسوب می شود.

آیمک در درجه اول یک طرح ضد چینی است که علاوه بر چین، کشورهایی نظیر مصر، روسیه، ترکیه، عراق، پاکستان، ایران، سوریه و قطر مستقیم یا غیر مستقیم از آن متضرر خواهند شد و در طرف مقابل دسته ای دیگر از کشورها شامل آمریکا، هند، اسرائیل، امارات، عربستان، یونان، ایتالیا، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپایی جزء شرکای رسمی یا غیر رسمی آن محسوب می شوند. این کریدور در درجه اول رقیب ابتکار کمربند – جاده(BRI)  چین است که راه دریایی آن از کانال سوئز و مسیر خشکی آن تقریبا از همان مسیر تاریخی جاده ابریشم می گذرد. آمریکا به خاطر رقابت راهبردی و هند به خاطر اختلافات مرزی و سیاسی عمیق با چین از مخالفان اصلی کمربند – راه محسوب می شوند و آیمک ابتکار مشترک برای مهار این طرح چینی است. علاوه بر این، آمریکا در دو دهه اخیر سعی کرده است با معرفی هند، بعنوان یک قدرت آسیایی نوظهور، کشورهای خاورمیانه، آسیای میانه و دیگر نقاط را به گسترش روابطشان با هند به جای چین ترغیب کند. راهگذارهای دیگری هم که تحت تاثیر آیمک قرار خواهند گرفت، عبارتند از راهگذار سی پک (مسیر چین به بندر گوآدر پاکستان)، کانال خشک (راهگذار اتصال بندر فاو عراق به اروپا از طریق ترکیه و احتمالا سوریه)، کانال های شمالی و میانی چین – اروپا و تا حدودی کریدور شمال-جنوب یا INSTC و …. یکی از منتفعان اصلی آیمک رژیم اسرائیل است که علاوه بر پیشبرد پروژه عادیسازی روابط با کشورهای عربی و اسلامی، بندر حیفا را با کمک سرمایه گذاری سنگین شرکت آدانی هند به یکی از هاب های مهم ترانزیتی و دریایی تبدیل خواهد کرد. یونان، امارات، عربستان، ایتالیا، اردن و دیگر کشورهای مسیر هم با مشارکت در آیمک، اهمیت و وزن راهبردی شان را با ضریب قابل توجهی بالا خواهد برد.

و اما اثرات منفی جنگ اخیر غزه بر آیمک بسیار زیاد است و حتی می تواند کل پروژه را منتفی کند. موضع گیری بسیاری از کشورها مرتبط با إیمک در رابطه با تحولات غزه، متاثر از دیدگاهشان نسبت به آینده آیمک بوده و خواهد بود. اولین اثر تحولات اخیر غزه، معرفی بندر حیفا بعنوان یک بندر ناامن بود. در تبلیغ آیمک و بندر حیفا، معمولا به جریان انسداد شش روزه کانال سوئز به خاطر به گل نشستن یک کشتی کانتینر بر در سال ۲۰۲۱ اشاره می شد که لطمه سختی به نقل و انتقالات و تجارت جهانی زد و تنها در یک قلم غرامت درخواستی شرکت مصری اداره کننده سوئز، حدود یک میلیارد دلار بود که در نهایت با کشتی مقصر به پرداخت ۵۵۰ میلیون دلاری رضایت داد. این غرامت بخش کوچکی از خسارت کلی بود که حاصل شد و مهمترین نقطه قوت آیمک امنیت و قابلیت اطمینان بندر حیفا در مقایسه با کانال سوئز بود. عملیات غزه و لعو بسباری از پروازها و عملیات حمل و نقل در سراسر سرزمین های اشغالی، بسیاری از سرمایه گذاران را به تفکر مجدد در این رابطه واداشته است. یکی از دلایل موضع یکطرفه نخست وزیر هند در اعلام همیستگی با رژیم اسرائیل و تروریستی خواندن عملیات حماس، می تواند نتیجه عصبانیت وی از اثر این اقدام بر آیمک و همینطور سرمایه گذاری سنگین شرکت هندی آدانی در بنادر حیفا و یونان تلقی شود. در طرف مقابل، چین هم که در اتفاقات مشابه سعی می کرد موضعی بی طرف و خنثی اتخاذ کند، هم در عرصه رسمی و هم بصورت رسانه ای موضعی متمایل تر از معمول به نفع حماس و مردم فلسطین گرفت که می توان آنرا به رضایت از ادامه عملیات حماس برای دشوار کردن کار رقیب کمربند- تفسیر نمود.

مصر هم که هم آیمک را بعنوان رقیب و جایگزین کانال سوئز می بیند و هم از عدم عبور آیمک از مصر ناراضی است، موفقیت حماس برایش نامطلوب نیست. 

اهمیت مصر در این است که گذرگاه رفح بعنوان رگ حیاتی غزه را در اختیار داشته و محاصره غزه بدون انسداد رفح عملا ممکن نیست. حمله اسرائیل و بمباران رفح می تواند به این خاطر باشد که رژیم اسرائیل مطمئن است مصر این بار به خاطر آیمک هم که شده برای محاصره غزه همکاری واقعی نخواهد کرد.

موضع آمریکا، روسیه، ترکیه، ایران، پاکستان، عراق، قطر، اردن، سوریه و دیگر بازیگران مهم منطقه ای و فرامنطقه ای هرچند در امتداد موضع گیری های سنتی آنها صورت پذیرفت، ولی از بین سطور آنها می توان درصدی از تغییر، به ویژه در ارتباط با برقراری فوری یا غیرفوری آتش بس را متناسب با ملاحظات آنها درباره آیمک دانست.

جمع بندی آن که هرچند عملیات حماس یک اقدام مستقل و ناشی از انباشته شدن ظلم افزایشی و وقیحانه رژیم اسرائیل بوده است، ولی یکی از عوامل موثر بر نحوه موضع گیری اعلامی یا اعمالی کشورها، ملاحظات آنها در قبال آیمک است و این موضوع می تواند در تداوم یا تعیین سرنوشت این نبرد، مهم و تعیین کننده باشند.