عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان، همچنان آرزوی امریکاست

نویسنده: آندرو پاسیلِتی Andrew Parasiliti

دیپلماسی ایرانی: ایران شاید کارت آزاد و نامشخصِ عادی سازی میان عربستان و اسرائیل باشد. مشاور امنیت ملی آمریکا، جیک سالیوان به همراه هماهنگ‌کننده ویژه امور خاورمیانه در کاخ سفید یعنی بِرت مک‌گورک روز پنج‌شنبه با پادشاه و ولیعهد عربستان سعودی دیدار کردند تا روند عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و عربستان را پیش ببرند و همچنین درباره دیگر مسائل منطقه‌ نیز بحث کنند. اگر این روند با موفقیت انجام شود، ممکن است با توافق صلح کمپ دیوید در بازنشانی چشم‌انداز راهبردی خاورمیانه قابل قیاس باشد. شاید هر سه طرف – یعنی واشنگتن، ریاض و تل‌آویو – خواهان به نتیجه رسیدن این روند باشند اما نتیجه کار تضمین شده نیست.

عربستان شرایط سخت‌گیرانه ای دارد: پیمان دفاعی با ایالات متحده، حمایت واشنگتن از برنامه هسته‌ای غیرنظامی ریاض و دسترسی به پیشرفته‌ترین سامانه ‌های تسلیحاتی ایالات متحده. از طرف دیگر، آمریکا هم خواهان پایان جنگ یمن و سرمایه‌گذاری عظیم عربستان سعودی در حکومت خودگردان فلسطینیِ در آستانه فروپاشی است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل نیز عادی ‌سازی روابط با عربستان را به عنوان میراث دولتمداری خود می‌بیند، همان‌طور که برای هر سه رهبر این کشورها نیز چنین خواهد بود. اما اگر هر گونه توافقی با فلسطینی‌ها به بخشی از این معامله پیوست شود، نتانیاهو، شرایط دشواری را در برابر شرکای ائتلاف راست‌گرا‌ی خود تجربه خواهد کرد.

به گفتهٔ تام فریدمن از نیویورک تایمز، جو بایدن، گزینه‌های خود را سبک سنگین می کند. همه خواسته ‌های عربستان همچنین نیازمند تأیید کنگره است و این کار به آسانی انجام نمی‌شود. با این حال بایدن به درستی به سوی چشم‌اندازی که احتمالاً گفت وگوهای طولانی و دشواری را به همراه دارد، پیش می رود. عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان، شاید بیشتر از هر تحول دیگری بتواند به عنوان خط تنفسی برای راه حل دو کشوری و همچنین تقویت موضع بازدارندگی در برابر ایران عمل کند و البته فراتر از آن هم پیدایش ظرفیت‌های تجارت و سرمایه‌گذاری است. 

حکومت خودگردان فلسطینی در بحران ناشی از فقدان مشروعیت و اقتدار غرق می شود و به نظر می‌ رسد که احتمال وقوع یک خیزش تازه فلسطینی هم وجود دارد که توسط گروه‌های پیکارجوی فلسطینی که در شهرهای جنین و نابلس روز به روز مسلح تر می شوند، رهبری می شود. البته مشکل تنها به حکومت خودگردان فلسطینی محدود نمی شود. همچنین ضرورت دارد که نتانیاهو تغییراتی در رویکرد خود نسبت به فلسطینی‌ها بدهد و از جمله وزرای رادیکال راستگرای خود، از جمله ایتمار بن‌غفیر را مهار کند؛ کسی که همین چهارشنبه به مسجدالاقصی رفت که اعتراض‌ها و محکومیت‌هایی را در سراسر منطقه و نیز ابراز نگرانی واشنگتن را به دنبال داشت. 

شاید چنین تغییراتی با حاکمیت کنونی در تل‌آویو و رام‌الله غیرممکن باشد اما در نمونه های اخیری که در فرآیند عادی‌سازی با اسرائیل رخ داده، این قبیل اگر و اماها را شاهد بوده ایم. امارات متحده عربی در سال 2020 با اسرائیل عادی ‌سازی کرد تنها با این تضمین که نتانیاهو اقدام به ضمیمه کردن بخشی از کرانه غربی نکند.

توافق صلح اسرائیل – عربستان، همچنین توان آمریکا و منطقه‌ را برای مقابله با ایران افزایش می‌دهد. با حذف بازرسی ها و نظارت‌هایی که در برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام پیش بینی شده بود، ایران‌ یک کشور در آستانه‌ دسترسی به سلاح‌ هسته‌ای باقی خواهد ‌ماند که هوشیاری بسیاری را می طلبد. در اکتبر 2023، در چارچوب برجام، محدودیت‌های سازمان ملل متحد برای واردات و صادرات فناوری مرتبط با موشک و پهپاد توسط ایران خاتمه می یابد. هفته گذشته، ایران اعلام کرد که با موفقیت موشک بالستیک تازه ای را با استفاده از فناوری هوش مصنوعی آزمایش کرده است. در این بازی طولانی دیپلماسی و بازدارندگی با ایران، امکان بازدارندگی کافی وجود ندارد، به ویژه با توجه به منافع و نفوذ ایران در عراق، سوریه، لبنان، کرانه غربی و باریکه غزه. منافع امنیتی آمریکا و کشورهای منطقه با همگرایی اسرائیل و عربستان سعودی بهتر تامین می‌شود. هیچ دستاورد دیپلماتیکی هرگز تضمین شده نیست اما این مورد، ارزش تلاش دارد.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11