آرزوهای بزرگ عراق با بندر فاو

دیپلماسی ایرانی: بندر بزرگ فاو یکی از بزرگترین پروژه های عمرانی بزرگ عراق است که عراقی ها روی آن سرمایه گذاری کلانی کرده اند. بندری که می تواند تحول بزرگ اقتصادی در عراق ایجاد کند و رقیبی جدی برای بنادر جبل علی در امارات متحده عربی، مبارک در کویت و دوحه در قطر باشد. چون این بندر در منتها الیه غربی ساحلی خلیج فارس واقع شده و از یک موقعیت جئوپلتیکی ممتاز برخوردار است، اهمیت بسیاری دارد. این بندر می تواند دسترسی شرکت ها و کشورهای صادرکننده کالا به بازار اروپا را آسانتر کند و رقیبی جدی برای کانال سوئز باشد. به این ترتیب که کالا به این بندر برسد و از راه زمینی به ترکیه و از آنجا به اروپا فرستاده شود. همچنین از غرب عراق بازارهای شرق دریای مدیترانه را نیز پوشش دهد.  

این پروژه عظیم در سال 2010 آغاز شد، اما طی سال های اخیر و با افزایش درآمدهای نفتی عراق، تمرکز بر آن افزایش یافت و در سال 2022 دولت عراق برای تکمیل آن 400 میلیون دلار در نظر گرفت. زمانی که کار ساخت این بندر آغاز شد، «نوری المالکی»، نخست وزیر اسبق عراق آن را یکی از برجسته ترین نشانه های مرحله جدید عراق برشمرد. 

هزینه ساخت این پروژه حدود 4.6 ملیارد دلار تخمین زده می شود. در ابتدا قرار بود این پروژه ظرف چهار تا پنج سال به اتمام برسد، اما تا کنون به طول انجامیده است. موج شکنی که برای این پروژه ساخت شده و در حال تکمیل است، در کتاب رکوردهای گینس ثبت شده است.

سلمان مهیوب، کارشناس حمل و نقل بین المللی در این باره به وبگاه الحره گفت: «بندر فاو می تواند به راحتی عراق را به مقصدی برای تجارت و حمل و نقل جهانی تبدیل کند، زیرا مسافت نسبتاً کوتاهی که عراق را به بنادر دریای سرخ و مدیترانه متصل می کند به عنوان یک کانال خشک عظیم می تواند بخش بزرگی از تجارت جهانی را منتقل کند.» به گفته سلمان مهیوب، طراحی اصلی بندر فاو شامل ساخت یک شهر و تاسیسات گردشگری و دریاچه هاست که 14 هزار شغل برای مردم عراق ایجاد می کند و می تواند سالانه 1-3 ملیارد دلار به خزانه عراق اضافه کند.

از نخستین روزی که عراق ساخت بندر بزرگ فاو را اعلام کرد، مخالفان جدی بسیاری در برابر آن ایستادند، از جمله کویتی ها که معتقدند تکمیل این پروژه نه تنها بندر مبارک را ناکارامد می کند بلکه به لحاظ ژئواکنومیک خفگی کویت را موجب می شود. برای همین برای جلوگیری از تکمیل آن تلاش های بسیاری کردند. 

همچنین وبسایت الجزیره گزارش داد که بر اساس طراحی شرکتی ایتالیایی، ظرفیت بندر در حال ساخت فاو سالانه 99 ملیون تن برآورد می شود که یکی از بزرگترین بنادر خلیج فارس و دهمین بندر جهان خواهد بود.

دولت عراق انتظار دارد که بتواند بندر فاو را نهایتا تا پایان سال 2024 به بهره برداری برساند.

اتصال بندر فاو به ترکیه

طی سال های اخیر، پروژه اتصال بندر فاو به ترکیه نیز تعریف شده است. طبق این طرح، بندر فاو در جنوب عراق به مرزهای شمالی متصل خواهد شد تا از آنجا به بندر جیهان در ترکیه متصل شود. بر اساس این طرح اتوبان و خط ریلی احداث خواهد شد. در حال حاضر از بصره به موصل اتوبانی چهار بانده وجود دارد که از دهه هشتاد میلادی احداث شده است. قرار است از بندر فاو به بصره نیز اتوبان احداث شود که فاز اول آن به طول 52 کیلومتر احداث شده و به یکی از جاده های اصلی وصل شده است. 

در همین راستا عراق در ابتدای ماه ژوئن از پروژه «جاده توسعه» رونمایی کرد که طی کنفرانسی با حضور مقامات کشورهای همسایه عراق در بغداد از آن رونمایی شد. این پروژه که هزینه آن توسط دولت عراق حدود ۱۷ میلیارد دلار تخمین زده شده و ۱۲۰۰ کیلومتر در داخل عراق طور خواهد داشت، هنوز در مراحل اولیه است.

بغداد آرزو دارد این پروژه را با همکاری کشورهای منطقه از جمله قطر، امارات، کویت، عمان، اردن، ترکیه، ایران و عربستان سعودی اجرا کند که نمایندگان آن از وزارتخانه‌های حمل و نقل برای شرکت در کنفرانسی که به اعلام این پروژه اختصاص داشت به بغداد دعوت شدند.

بر اساس بیانیه کمیته حمل و نقل و اقتصاد پارلمان عراق که توسط خبرگزاری عراق گزارش شده است، این پروژه "یک سرمایه گذاری برای کشورهای شرکت کننده خواهد بود و هر کشوری می‌تواند بخشی از پروژه را تکمیل کند." در این بیانیه با اشاره به اینکه امیدواریم این پروژه ظرف ۳ تا ۵ سال تکمیل شود، آمده است که: "مکانیسم سرمایه گذاری پس از برگزاری کنفرانس با کشورهای شرکت کننده مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت."

این پروژه به عراق اجازه می‌دهد از موقعیت جغرافیایی خود استفاده کند و آن را به گذرگاه کالا و تجارت بین خلیج فارس و اروپا تبدیل کند. در این پروژه ۱۵ ایستگاه قطار برای کالا و مسافر در طول خط، از بصره در جنوب با عبور از بغداد و رسیدن به مرز با ترکیه تعریف شده است.

عبدالرزاق محیبس، وزیر حمل و نقل عراق، تایید کرد که دولت قصد دارد فاز اول پروژه بندر الفاو را در پایان سال ۲۰۲۵ به بهره برداری برساند. وی گفت: «میزان دستاوردهای بندر فاو در فاز اول بیش از ۵۰ درصد بوده است.»

در کنفرانس ماه ژوئن «پروژه توسعه» محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق نیز شرکت کرد و گفت: «راه توسعه پروژه بسیار مهمی است و هدف آن تغییر واقعیت در مسیر استقرار اقتصاد قوی با ایجاد اشتغال، اهرم مالی، افزایش ارزش تولید ناخالص داخلی و تولید ناخالص ملی مسیر توسعه است. این پروژه پایه و اساس اقتصاد غیرنفتی پایدار، گره اتصال در خدمت همسایگان عراق و منطقه است.»

نخست وزیر عراق با اشاره به اینکه پیشرفت بزرگی برای تکمیل بندر بزرگ فاو در چارچوب پروژه انجام شده است، در ادامه افزود: «این بندر دروازه فعالیت اقتصادی خواهد بود و منطقه‌ای که در اطراف آن ساخته می‌شود با شهرهای مدرن که از هوشمندترین شهرهای صنعتی جهان است، ادغام خواهد شد.»

وی با تاکید بر اینکه راه توسعه، شاهرگ اقتصاد و فرصتی نویدبخش برای تلاقی تاریخ، فرهنگ و منافع مشترک است، گفت: «بزرگراه‌ها و خط آهن‌های ساخته شده زیرمجموعه این پروژه، حمل و نقل محصولات و اشتغال را تسهیل می‌کند. تحقق آنها گامی مثبت در جهت ارتقای حقوق منطقه است.»

ایران و فاو

عراق انتظار دارد با تکمیل پروژه راه آهن بصره – شلمچه به طول حدود 30 کیلومتر ایران را به کریدور جنوب – شمال خود و بندر فاو وصل کند. برای همین عراقی ها کریدور شرق – غرب ایران را مکمل پروژه فاو – جیهان می دانند. کار برای ساخت این خط آهن آغاز شده و انتظار می رود ظرف حداکثر دو سال آینده به بهره برداری برسد اگرچه منابع آگاه به دیپلماسی ایرانی گفتند کار ساخت این خط آهن کُند اما در حال انجام است.

عده ای در ایران بندر فاو را رقیب بندر خرمشهر و یا بنادر دیگر ایران می دانند، برای همین چندان تمایلی به تکمیل آن ندارند اما واقعیت این است که بندر فاو می تواند برای ایران نیز دستاوردهای مهمی داشته باشد و صادرات کالا به داخل ایران و یا صادرات کالا از ایران را تسهیل کند. مثلا اگر خط آهن چابهار به زاهدان تکمیل شود می تواند خط آهن شرق به غرب ایران را نیز تکمیل کند که این پروژه می تواند به خط آهن شلمچه – بصره متصل شود. برای همین یک شبکه راه آهن ریلی گسترده به وجود می آید که شرق و آسیای دور را از راه ایران به عراق و از آنجا به اروپا متصل می کند. این طرح می تواند مکمل پروژه کریدور جنوب – شمال ایران باشد که بندر چابهار و بندر عباس را به آستارا در شمال غرب ایران و عشق آباد در شمال شرق ایران متصل کند.  

در عین حال ایران انتظار دارد عراق کریدور جاده ای و خط آهن بصره به مرزهای سوریه را نیز بپذیرد تا به این ترتیب خط آهن ایران به بنادر دریای مدیترانه در سوریه و لبنان نیز متصل شود. این کریدور می تواند برای عربستان و کویت نیز جذاب باشد چرا که ارتباط آنها را با سواحل شرقی دریای مدیترانه تسهیل می کند. 

البته عراق اتصال راه شوسه و ریلی از بصره به اردن را نیز برای خود تعریف کرده که مورد استقبال عربستان و کویت قرار گرفته است چرا که احداث این کریدور می تواند عربستان، کویت، عراق و اردن را به یکدیگر متصل کند.