برجام گروگان جنگ اوکراین

نویسنده: علی هاشم

دیپلماسی ایرانی: بنابر گزارش روزنامه "اسراییل هایوم"، آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا روز سه شنبه به الی کوهن، وزیر امور خارجه تازه اسرائیل گفته که توافق هسته ای ایران، کمابیش مرده است. هرچند یک مقام رسمی ارشد آمریکایی در گفت وگو با المانیتور، این گزارش را رد کرد، آمریکا و اسرائیل در تمرکز بر سرکوب های خشونت بار معترضان در ایران و حمایت تهران از جنگ روسیه در اوکراین، زمینه مشترکی پیدا کرده اند.

یک دیپلمات اروپایی درگیر در گفت وگوهای هسته ای، تهران را (برای شکست آن) مقصر می داند. این مقام رسمی به المانیتور گفت که "تهران خود را در کانون طوفان قرار داد: اوضاع داخلی، ارسال سلاح به روسیه و بن بست گفت وگوهای هسته ای."

منابع آمریکایی و اروپایی می گویند در چندین مقطع زمانی در سال 2022، انجام توافق نزدیک بود اما تهران مانع تراشی کرد و رویگردان شد. آخرین فرصت در سپتامبر حاصل شد. از آن زمان، بروکسل و واشنگتن بر برنامه های جایگزین برای انزوای تهران متمرکز شدند و به اعمال فشار بر تهران به خاطر سرکوب ها و حمایت از روسیه رو آوردند.

این دیپلمات اروپایی می گوید: "قدرت های غربی، رویکرد یکپارچه ای دارند. تفاوت در این است که برخی اعضا، همچون آلمان، بیشتر در مسائل حقوق بشری فشار می آورند. جنگ اوکراین، همه پرونده ها را مسموم کرده از جمله گفت وگوهای هسته ای ایران را."

همه اینها به معنی مرگ برجام نیست بلکه مسیرش به سمت گورستان را نشان می دهد. توافق هسته ای، از بیانیه های آمریکا حذف شده و تنها نوعی پایبندی مبهم به دیپلماسی به عنوان بهترین راه جلوگیری از بمب هسته ای ایران، جایگزین آن شده است.

حالا ایران می گوید که برجام را می خواهد. تازه ترین تلاش های تهران برای احیای برجام، در سفر 28 دسامبر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران به عمان مشاهده شد و نیز دیدار 20 دسامبر وی با جوزف بورل، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپایی در اردن. با این حال بروکسل و واشنگتن، در بدبینی خود نسبت به چشم انداز یک توافق، همراه شده اند.

مقام های رسمی اتحادیه اروپایی، بطور خصوصی، دیدارهایشان با مقام های ایرانی را "دشوار و رو راست" توصیف کرده اند. همان دیپلمات اتحادیه اروپایی به المانیتور گفت: "مشکلی عظیم تر از برجام وجود دارد: ایران در کنار کره شمالی، تنها حکومت هایی هستند که سلاح به روسیه می فرستند." دیپلمات های اتحادیه اروپایی به ایران درباره پیامدهای حمایت از روسیه هشدار داده اند.

وادیم اسکیبیتسکی، معاون سازمان اطلاعات اوکراین، روز چهارشنبه به رسانه های محلی گفت که مسکو تا کنون 660 پهپاد ایرانی را در جنگ اوکراین به کار گرفته و هم اکنون 300 پهپاد دیگر هم به عنوان بخشی از قرارداد با ایران، به روسیه می رسند.

همان دیپلمات اروپایی می گوید: "ایرانی ها، بهترین دیپلمات ها را دارند و به خوبی آگاهند که روز به روز منزوی تر می شوند. اما وزارت امور خارجه ایران، قدرتی ندارد همانطور که ابراهیم رئیسی هم چیزی در دستش نیست." 

حسین موسویان، دیپلمات پیشین ایران می گوید: "اکنون توافق هسته ای، از روی میز کنار رفته است اما هنوز در دستور کار قرار دارد." به گفته موسویان، اوضاع داخلی ایران، قدرت های غربی را از توافق هسته ای دلسرد کرد و آنها تصمیم گرفتند که مسائل حقوق بشری را در اولویت قرار دهند. وی افزود: "اروپایی ها نقش فعالتری در ایجاد یک اجماع بین المللی علیه ایران برعهده گرفته اند و این بیشتر به خاطر مسئله اوکراین است. می شود گفت که در قیاس با آمریکا، اکنون اروپایی ها، کاتولیک تر از پاپ شده اند و سیاست های خصمانه ای را علیه ایران پیش می برند."

یک مقام ارشد آمریکایی دخیل در گفت وگوهای هسته ای هم به المانیتور می گوید: "در این چند ماه گذشته، ایران تصمیمات بسیار پرهزینه ای گرفته است که پیامدهای زیادی دارد. در داخل صدای اعتراضات مردم را نمی شنود، در صحنه بین المللی در کنار جنگ تجاوزکارانه و رو به شکست روسیه قرار گرفته و در صحنه دیپلماتیک، چندین توافق منصفانه را که به گشایش چشمگیر تحریم ها می انجامید، رد کرده و از همکاری با آژانس هسته ای هم رویگردان است."

این مقام آمریکایی افزود که چنین رفتارهایی، پیامد دارد و "نظام را از مردم ایران و از جهان جدا می کند. دولتمردان ایران باید فکر کنند که آیا این چیزی است که خواهانش بودند و ببینند که این راه به کجا می رسد." 

در طرف مقابل یک مقام ایرانی به المانیتور گفت که "تهران از همان آغاز به حصول توافق پایبند بود اما سیاسی کردن آژانس هسته ای، مانع این کار شد." این مقام ایرانی، واشنگتن را متهم کرد که منافع اسرائیل را در اولویت قرار می دهد. وی گفت: "اسرائیل خواهان یک توافق هسته ای و رفع تحریم ها علیه تهران نیست و آمریکا هم دنباله روی می کند. به همین سادگی." وی همچنین اظهاراتی را به آنگلا مرکل، صدراعظم پیشین آلمان درباره اوکراین نسبت داد که او نگفته بود.

آن مقام ارشد آمریکایی هشدار داد که کشورش بیکار نخواهد نشست تا ایران به گسترش برنامه هسته ای اش ادامه دهد و گفت: "ما در سخت تر کردن فشار اقتصادی بر تهران، درنگ نخواهیم کرد." وی افزود: "در حالی که آنها وقتشان را صرف تقویت یک برنامه هسته ای می کنند که هیچ دستاوردی برایشان نخواهد داشت، ما سرگرم ایجاد گسترده ترین اجماع بین المللی تاریخ برای مخالفت با آن و با دیگر سیاست های بی ثبات کننده این نظام هستیم."

همان دیپلمات اروپایی هم می گوید: "ایران در حال انباشتن اورانیوم غنی شده است اما به سمت بمب نمی رود. اگر کل چرخه هسته ای آنها از خطوط قرمز عبور نکند، آنها در کنترل هستند."

آن مقام ارشد آمریکایی اما می گوید: "به رغم همه انکارهای حکومت ایران، هیچ تردیدی در ذهن هیچ کس باقی نمانده که آنها در کنار متجاوز قرار گرفته اند." وی افزود که این تصمیمی است با پیامدهای بسیار. وی همچنین گفت: "آنها حامی شماره یک تسلیحاتی کشوری هستند که یک جنگ تحریک نشده را برای کشورگشایی و تجاوز در اروپا به راه انداخت. البته ما امیدواریم که حکومت ایران به سرعت مسیر خود را تغییر دهد." 

این مقام ارشد آمریکایی افزود: "تمرکز ما بر حمایت از حقوق بنیادین مردم ایران است که با خشونت نادیده گرفته می شود، ما کسانی را که مسوول بدرفتاری های حقوق بشری هستند تحریم می کنیم و گام هایی را برای مختل کردن و بازداشتن حمایت حکومت از روسیه در تجاوزش به اوکراین بر می داریم و همزمان درها را برای دیپلماسی باز می گذاریم چرا که هنوز هم بر این باوریم که بهترین مسیر برای حل و فصل مسئله است."

آن دیپلمات اروپایی نیز گفت که یک قربانی دیگر شکست گفت وگوهای برجام، توافقی است که برای آزادی زندانیان آمریکایی در ایران به انجام رسیده بود: "یک توافق مبادله زندانی، نهایی شده بود اما محقق نشد." همان مقام ارشد آمریکایی تاکید کرد که تماس غیرمستقیم با ایران ادامه می یابد تا آمریکایی های دربند در ایران آزاد شوند. وی همچنین گفت: "ما به تماس های غیرمستقیم با تهران ادامه داده ایم بویژه در زمینه بازداشت "ناعادلانه" سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی سه شهروند آمریکایی زندانی در ایران." 

دیپلمات اروپایی نتیجه گیری کرد که تا زمانی که حل و فصلی برای جنگ اوکراین یافته نشود، هیچ پیشرفتی در زمینه توافق هسته ای ایران بوجود نخواهد آمد.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی