بی بی قاتل برجام خواهد بود؟

دیپلماسی ایرانی: منابع خبری جمعه شب گزارش دادند، یک شرکت اسرائیلی ماهواره جاسوسی با موشک فالکون شرکت «اسپیس ایکس» از پایگاهی در آمریکا به فضا پرتاب کرده است. به گزارش پایگاه خبری «i24»، شرکت «اسپیس ایکس» متعلق به ایلان ماسک ماهواره جاسوسی شرکت اسرائیلی « Imagist International» ارائه‌دهنده تصاویر و خدمات ماهواره‌ای را با موشک «فالکون ۹» از پایگاه هوایی «وندنبرگ» در کالیفرنیا آمریکا به فضا پرتاب کرد. بر اساس این گزارش، ماهواره مذکور «اروس C» نام دارد و صنایع هوایی اسرائیل این ماهواره را تولید کرده است.

ماهواره یادشده بسیار پیشرفته است و تصاویر با وضوح بالایی را ارائه می‌کند و برای پایش از آن استفاده خواهد شد. نکته مهم در رابطه با پرتاب «اروس C» آن است که به ادعای پایگاه خبری «i24»، شرکت « Imagist International » معمولا تصاویری از تأسیسات هسته‌ای ایران و آثار حملات اسرائیل به سوریه را منتشر می‌کند. لذا مأموریت اصلی این ماهواره جاسوسی از تأسیسات هسته‌ای ایران خواهد بود. بنابر این گزارش، ماهواره اروس C یکی از مجموعه ماهواره‌های جاسوسی اسرائیلی است و جنگ در اوکراین و تنش‌های ژئوپلیتیک در جنوب شرق آسیا و خاورمیانه باعث شد درخواست خدمات ماهواره‌ای افزایش یابد و این ماهواره ابزاری برای جمع‌آوری اطلاعات است.

بازگشت بی بی

پرتاب ماهواره جاسوسی اسرائیب با مأموریت رصد فعالیت های هسته‌ای ایران تنها به فاصله ساعاتی پس از به قدرت رسیدن مجدد بنیامین نتانیاهو صورت گرفت. پنج شنبه هفته گذشته پارلمان اسرائیل به کابینه بنیامین نتانیاهو رأی اعتماد داد. کنست اسرائیل با ۶۴ رأی مثبت در مقابل ۵۴ رأی مخالف، مجوز تکیه نتانیاهو بر کرسی نخست‌وزیری را برای ششمین بار به وی اعطا کرد. اگر چه بی بی در دوره جدید به قدرت رسیدنش با چالش های ریز و درشت فراونی مواجه است و به همن دلیل اولویتهایی را برای دولت خود در نظر دارد، ولی آنگونه که پیداست در میان همه اولویت‌ها، نخست‌وزیر اسرائیل برنامه جدی برای تقابل با ایران دارد تا جایی که هم در جریان انتشار دستور کار دولت خود، هم جلسه رأی اعتماد کنست و حتی در نخستین جلسه کابینه، نتانیاهو به تقابل با ایران اشاره کرد؛ نتانیاهو در جلسه رأی اعتماد کنست گفت: «اولین کار خنثی کردن تلاش‌های ایران برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای است.» نتانیاهو وقتی که با اعتراض برخی از مخالفان در پارلمان مواجه شد به آنها پاسخ داد که «شماها که از توافق هسته‌ای حمایت کردید، شما کی باشید که بخواهید به ما آموزش بدید؟»

تقابل با ایران حتی خود را به اولین موضع گیری جو بایدن در قبال به قدرت رسیدن نتانیاهو هم کشاند. رئیس‌جمهوری آمریکا با استقبال از نخست‌وزیری مجدد بنیامین نتانیاهو طی بیانیه‌ای از نخست‌وزیر جدید اسرائیل به عنوان «دوست چندین دهه‌ای» خود یاد کرد و با تکرار برخی ادعاهای ضدایرانی، عنوان داشت: «مشتاقانه در انتظار همکاری با نتانیاهو هستم تا به طور مشترک به چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی اسرائیل و منطقه خاورمیانه، از جمله تهدیدهای ایران، رسیدگی کنیم.» رئیس‌جمهوری آمریکا در ادامه ادعاهای خود افزود که کشورش برای «ارتقای منطقه خاورمیانه و ایجاد امنیت و رفاه در آن تلاش می‌کند تا تمامی مردم منطقه از این شرایط استفاده کنند.»

این در حالی است که جو بایدن پس از به قدرت رسیدن در آمریکا با تأخیری یک ماهه نهایتا با بنیامین نتانیاهو در 29 بهمن1399/ 18 فوریه 2021 تماس گرفت. حال به نظر می‌رسد این پیام تبریک رئیس‌جمهوری آمریکا تنها به فاصله چند ساعت پس از بازگشت بی بی به نخست‌وزیری اسرائیل و تمرکز دو طرف بر مقابله با ایران حکایت از دور جدید سیاست ضدایرانی واشنگتن - تل آویو دارد.

برای اینکه بفهمیم جو بایدن چرا بر خلاف روزهای نخست آغاز به کار خود که یک فاصله معنادار سیاسی و دیپلماتیک را با بنیامین نتانیاهو ایجاد کرده بود اکنون در راستای سیاست ضدایرانی تل‌آویو از آمادگی کاخ سفید برای همراهی با نتانیاهو می‌گوید به تحلیل محسن فایضی د این باره رجوع می‌کنیم.

این کارشناس ارشد مسائل اسرائیل در گفت‌وگو با «شرق» اعتقاد دارد جو بایدن در روزهای نخست روی کار آمدنش یک سردی روابط را با نتانیاهو در دستور کار قرار داد؛ سردی روابطی که از نگاه فایضی صرفاً در راستای انتقام گیری سیاسی بایدن از نتانیاهو قابل ارزیابی است. چراکه نخست‌وزیر اسرائیل در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۰ حمایت گسترده و همه جانبه‌ای از دونالد ترامپ داشت. این شرایط موجب گردید که به باور این کارشناس مسائل خاورمیانه، جو بایدن هم به فکر انتقام از دولت بنیامین نتانیاهو در آن زمان باشد، اما اکنون فایضی شرایط به طور کلی متفاوت از سال ۲۰۲۱ ارزیابی می‌کند. چرا که وقوع جنگ اوکراین صحنه تحولات را تغییر داده است. به همین دلیل تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل معتقد است هم جوبایدن و هم اروپایی‌ها به نقش دولت جدید نتانیاهو برای تقابل با روسیه نیاز دارند.

در ادامه این تحلیلگر کارشناس حوزه بین‌الملل به نکته مهمی اشاره می‌کند که ناظر شکست سیاست خارجی اسرائیل در دوره بنت - لاپید طی جنگ اوکراین است، چرا که از دید فایضی اسرائیل نتوانست نه همراهی اوکراین و غرب را به شکل جدی به دست آورد و نه تقابل با روسیه را به شکل تمام عیار اجرایی کند. با این خوانش، محسن فائضی اعتقاد دارد که نتانیاهو در مسیر قرار گرفته است که باید وضعیت جنگ اوکراین را به شکل درستی مدیریت کند. هر چند که به زعم این تحلیلگر ارشد مسائل اسرائیل، نتانیاهو نیم نگاهی هم به بهبود مناسبات با روسیه هم دارد.

واکنش تهران

در مقابل ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به ادعاهای ضدایرانی نتانیاهو در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: «نخست‌وزیر معلوم‌الحال رژیم صهیونیستی با تکرار ادعا‌های واهی علیه ایران، بدنبال هویت سازی برای خود و رژیم نامشروع اسرائیل است.» کنعانی در ادامه نوشت: «نخست‌وزیر تکراری و معلوم‌الحال رژیم صهیونیستی با تکرار ادعا‌های واهی خود علیه ایران، بدنبال هویت سازی برای خود و رژیم نامشروع اسرائیل است. بیش از هفتاد سال غوطه ور بودن رژیم صهیونیستی برای خروج از بحران هویت خود که توأم با ارتکاب نسل کشی، غارت، کوچاندن اجباری و ده‌ها اقدام ضد حقوق بشری بوده، ترجمان سیاست‌ها و اقدامات غلط انگلیس، آمریکا و برخی کشور‌های اروپائی در حمایت از این وجود نامشروع است. فلسطین نابود شدنی نیست و زوال در ذات و ماهیت رژیم صهیونیستی نهفته است.»

در ادامه واکنش های تهران به تندتر شدن آهنگ ضدایرانی در سرزمین های اشغالی با روی کار آمدن دولت نتانیاهو و احتمال وقوع جنگ نظامی فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء تاکید کرد که هر کشوری که با رژیم صهیونیستی برای تهدید امنیت ملی ایران همکاری کند، آماج حمله نیروهای مسلح ما قرار خواهد گرفت. سرلشکر غلامعلی رشید در این رابطه گفت: «اقدامات تهدیدآمیز رژیم صهیونیستی علیه منافع و امنیت ملی ایران با فرض اطلاع، هماهنگی و حمایت آمریکا ارزیابی می‌شود و پاسخ نیروهای مسلح ایران قطعی خواهد بود.» فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء در حاشیه برگزاری رزمایش مشترک ذوالفقار 1401 ارتش ایران تصریح کرد: «قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء (ص)، ستاد کل نیروهای مسلح، ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اجماع دارند که رژیم صهیونیستی به عنوان تهدید امنیت ملی ایران در اولویت نخست قرار دارد.»

اما در این شرایط که بسیاری احتمال یک تنش نظامی را جدی می‌دانند محسن فایضی معتقد است که دولت نتانیاهو به سمت گزینه جنگ نظامی با ایران پیش نخواهد رفت چرا که توان و پتانسیل آن در اسرائیل وجود ندارد و به باور او ادعاها برای حمله به ایران صرفاً به یک لفاظی سیاسی از سوی دولت نتانیاهو و شخص نخست‌وزیر است. این تحلیلگر مسائل اسرائیل با گریز به نکته مهم‌تری به «شرق» می‌گوید که دولت نتانیاهو در دوره جدید سعی خواهد کرد از تجربه قبلی خود در حوزه سیاست خارجی برای ایجاد ائتلاف و اجماع جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران استفاده کند، این در حالی است که فایضی تاکید دارد در دوره دولت ائتلافی بنت - لاپید سعی شده بود از ضربات امنیتی مانند ترور، جاسوسی و خرابکاری بیشتر استفاده شود.

بی بی، بایدن و آینده برجام

با در نظر گرفتن این نکته که شاهد روی کار آمدن افراطی ترین دولت تاریخ اسرائیل هستیم بسیاری از تحلیلگران و ناظران امر، سال 2023 را سال تنشی کم سابقه و حتی می‌توان گفت بی سابقه بین تل آیو و تهران می‌دانند. به خصوص آنکه بنیامین نتانیاهو، در یکی از نخستین انتصاب‌های دولت خود یک سیاستمدار تندروی ضدایرانی را به عنوان مشاور امنیت داخلی خود انتخاب کرد. «تساحی هنگبی»، مشاور امنیت داخلی جدید نتانیاهو، بارها در دوره تصدی مقام‌های مختلف در دولت اسرائیل، ایران را به حمله نظامی تهدید کرده است.

در کنار آن «یوآف گالانت» که یک ژنرال ارشد بازنشسته ارتش اسرائیل است به عنوان وزیر دفاع دولت نتانیاهو کار خود را آغاز کرد. گالانت که در دوره قبلی وزیر آموزش بوده است بارها در مورد نحوه مواجهه با برنامه هسته‌ای ایران از راه حل نظامی سخن گفته بود. او در یکی از آخرین نمونه‌ها گفت:‌ «تنها راه حل برای توقف برنامه هسته‌ای ایران رفتن به سوی گزینه نظامی یا تهدید جدی نظامی است. هیچ چیز دیگری جوابگو نیست. بقیه‌اش همش حرفه!»

به موازاتش شاهد حضور الی کوهن به عنوان وزیر امور خارجه اسرائیل در دولت جدید نتانیاهو هستیم. نقش الی کوهن از آن جهت حائز اهمیت است که او در دولت قبلی نتانیاهو که پست وزارت اطلاعات را در اختیار داشت نقش به سزایی را در عادی‌سازی روابط بحرین و امارات با اسرائیل و انعقاد توافق ابراهیم ایفا کرده بود. یولی ادلشتاین هم به عنوان رئیس کمیته روابط خارجی‌ منصوب شد؛ ادلشتاین که یک لابی‌گر حرفه‌ای ضدبرجام است از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ بر کرسی ریاست مجلس کنست تکیه زده بود. او معتقد است که «وقتی صحبت از امنیت به میان می‌آید، اسرائیل فقط می‌تواند به خودش تکیه کند». وی از منتقدان امضای توافق هسته‌ای با ایران بود. او در جریان دور جدید گفت‌وگوهای احیای برجام به لابی‌گری برای به نتیجه نرسیدن این توافق می‌پرداخت.

رون دیرمر هم به عنوان وزیر امور استراتژیک دولت نتانیاهو گمارده شد. او که سفیر سابق اسرائیل در امریکا در دوره ریاست دونالد ترامپ بود، نقش مهمی در برقراری روابط میان اسرائیل با امارات و بحرین در سال 2020 داشت. لذا ترکیب الی کوهن (وزیر امورخارجه) و رون دیرمر در مقام وزیر امور استراتژیک می‌تواند ترکیب دیپلماتیکی را برای ایجاد ائتلاف ضدایرانی در خاورمیانه شکل دهد.

در این میان حضور دو چهره جنجالی و افراطی یعنی بتسلئیل اسموتریچ (وزیر اقتصاد) و ایتمار بن گویر (وزیر امنیت داخلی) چهره‌ای به شدت افراطی را ایجاد کرده است که می‌تواند برای نغوذ منطقه‌ای ایران هم چالش ایجاد کند. این دولت رادیکال و تندرو به موازات اعتراف به مرگ احیای برجام از سوی بایدن می‌تواند مسیر هموارتری را نسبت به دوره‌ای قبلی برای بنیامین نتانیاهو در جهت تقابل با تهران فراهم کند. در این خصوص وبگاه المانیتور هم با انتشار گزارشی به این موضوع پرداخت. وبگاه مذکور در این گزارش خود نوشت: «همان طور که جو بایدن، ریس‌جمهور ایالات متحده ماه گذشته در اظهاراتی غیرمنتظره از مرگ برجام گفت، نتانیاهو خواهد کوشید تا این اعتراف ناخواسته را نقد کند.»

یکی از اولویت‌های فوری نتانیاهو، رسیدگی به نگرانی‌های واشنگتن و منطقه درباره دولت جدید راست افراطی اسرائیل است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا در هفته‌های آتی به اسرائیل سفر خواهد کرد تا از تنش احتمالی واشنگتن با حکومت جدید اسرائیل بر سر رویکرد دولت جدید در قبال فلسطینی‌ها، گسترش شهرک‌سازی و حقوق جوامع عرب جلوگیری کند. لذا احتمالا نتانیاهو در اوایل سال 2023 به واشنگتن سفری داشته باشد. با این حال و با در نظر گرفتن شرایط موجود، ایران یکی از آن نقاط تنش بین حکومت جدید اسرائیل و دولت بایدن نیست و تا زمانی که ایالات متحده برای دستیابی به توافق سازش در مورد برنامه هسته‌ای ایران فشار نیاورد و نتانیاهو نیز اصراری فوری به حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران نداشته باشد، روابط واشنگتن و تل آویو در دوره جدید نتانیاهو می‌تواند آرام باشد.

در سایه چنین شرایطی محسن فایضی هم اعتقاد دارد که تقریباً یک فضای ایده آل، هموار و مساعد برای نتانیاهو در جهت تشدید هجمه‌ها و فشار به ایران شکل گرفته است. بنابراین به زعم این تحلیلگر ارشد مسائل اسرائیل، نتانیاهو سعی خواهد کرد از اهرم سیاست خارجی به شکل جدی استفاده نماید. از این منظر، فایضی با برشمردن دو مسئله «حقوق بشر» و «ارسال پهپاد» تاکید دارد که فعلاً بستر برای از سرگیری مذاکرات احیای برجام مهیا نیست، اما او این وضعیت را «نقطه ایده‌آلی» برای نتانیاهو نمی‌داند، چرا که شاهد «شکل گیری یک وضعیت فرسایشی بین عدم ازسرگیری مذاکرات و عدم مرگ برجام هستیم.»

این تحلیلگر ارشد مسائل اسرائیل برای تبیین فضای فرسایشی مدنظر خود یادآور می‌شود که از یک سو فعلاً با توجه به دو موضوع حقوق بشر و ارسال پهپادها، اروپایی‌ها و آمریکا تمایلی به ازسرگیری مذاکرات ندارند، اما در عین حال نمی‌توانند مسئولیت مرگ رسمی برجام را هم بپذیرند. پس در چنین فضای فرسایشی، معلق و مبهم و گنگی فایضی تاکید می‌کند که نتانیاهو به دنبال آن است شرایط را به سمتی پیش ببرد که نهایتاً اروپایی‌ها و دولت بایدن مذاکرات احیای برجام برای همیشه کنار بگذارند.

در راستای گفته های فایضی، نتانیاهو به عنوان یکی از منتقدان سرسخت توافق هسته‌ای، حداقل فعلا سودی بادآورده‌ای را از ایران در جیب خود دارد و آن هم منجمد شدن مذاکرات احیای برجام است. پس از وقایع ماه های گذشته در ایران موضع رسمی دولت بایدن این است که برجام دیگر در دستور کار نیست و دولت بایدن سیاست فشار و اعمال «دوره های متعدد تحریم» را به بهانه اعتراضات داخلی در ایران و نیز ادعای کمک تسلیحاتی ایران به روسیه در جنگ اوکراین، در دستور کار خود قرار داده است. طرح جایگزین بایدن با جای احیای برجام، ادامه تحریم‌ها و فشار بر ایران، هم به بهانه نقض حقوق بشر و هم هماهنگی با روسیه در جنگ اوکراین - بسیار شبیه کمپین «فشار حداکثری» دونالد ترامپ است که برای نتانیاهو خوب است.

البته محسن فایضی در ادامه گپ و گفت خود با «شرق» روی ترکیب کابینه جدید بنیامین نتانیاهو هم دست می‌گذارد و برای تحلیل توان کابینه جدید برای تحقق سیاست ضدایرانی نخست‌وزیر اسرائیل بر این باور است که این دولت عملاً به تشدید و تعمیق چالش های امنیتی در سرزمین های اشغالی دامن خواهد زد.

با این نگرش، کارشناس ارشد حوزه خاورمیانه باور دارد که «دولت نتانیاهو سعی می‌کند از اهرم سیاست خارجی برای موازنه سازی و نیز ایجاد انحراف در افکار عمومی استفاده کند.» در این راستا فایضی تاکید می‌کند که اگرچه روی کار آمدن اسموتریچ و بن گویر بحران امنیتی را در سرزمین های اشغالی اوج می‌دهد، اما نتانیاهو تلاش خواهد کرد که با تمرکز روی مسئله ایران و پرونده فعالیت‌های هسته‌ای از یک سو گروه های مقاومت در منطقه را با چالش مواجه کند که می‌تواند به کاهش فعالیت های این گروه‌ها در فلسطین منجر شود و از آن سو مهم‌ترین دغدغه امنیتی دولت اسرائیل یعنی ایران هم مدیریت شود.

افزایش تنش‌های آمریکا و ایران فرصت‌های دیگری را نیز برای نتانیاهو ایجاد کرده است. با تشدید تنش‌ها بین تهران و واشنگتن، نتانیاهو احتمالا بایدن را تشویق کند تا موضع بازدارنده منطقه‌ای در قبال ایران اتخاذ کند و در این فرایند اسرائیل و عربستان سعودی را به هم نزدیکتر کند. در این رابطه مقامات نظامی در فرماندهی مرکزی ایالات متحده در منطقه (سنتکام) از یک ائتلاف دفاعی منطقه‌ای غیررسمی علیه ایران دفاع کرده‌اند. اما آنچه که محسن فایضی بر آن تاکید می‌کند چیزی بر خلاف این رویه است. به باور تحلیلگر ارشد مسائل اسرائیل اقدامات دولت رادیکال و افراطی نتانیاهو می‌تواند یک شکاف جدی را در حوزه عربی ایجاد کند./ روزنامه شرق