بلوف، لفاظی، ریاکاری یا ترس؟

دیپلماسی ایرانی: در حالی که با صدور قطع نامه شورای حکام و نیز واکنش تهران برای آغاز غنی سای 60 درصدی در فوردو، امیدها برای ازسرگیری مذاکرات هسته ای کم نگ از هر زمان دیگری است و به موازاتش طرف های اروپایی و آمریکایی هم با آغاز اعراضات در کشور عملا پرونده مذاکرات را تا اطلاع ثانوی بسته اند و تمرکز سیاست خارجی خود با رویکردی تهاجمی علیه تهران روی مقولاتی دیگری چون حقوق بشر، موضوع ارسال پهپاد به روسیه و ... گذاشته اند، مسکو از تلاش برای آغاز گفت وگوهای هسته ای سخن می راند.

در این رابطه معاون وزیر خارجه روسیه در سخنانی نسبت به احیای سریع توافق بر سر احیای برجام ابراز امیدورای کرد. به گزارش خبرگزاری آناتولی،‌ سرگئی ریابکوف،‌ معاون وزیر خارجه روسیه روز سه‌شنبه در خصوص توافق هسته‌ای ایران، به خبرنگاران گفت که، به دلیل صدور قطع نامه به نفع غرب از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به اتهام عدم شفافیت از سوی ایران، سرنوشت توافق «به یک تار مو بند است.» وی در ادامه عنوان کرد که مسکو امیدوار است درصورت وجود اراده توسط همه طرفین، توافق سریع احیاء شود. پیش تر از ریابکوف، این نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین بود که جمعه گذشته در مصاحبه ای از تکمیل ماراتن مذارکرات هسته ای گفت.

البته میخائیل اولیانوف با نابهنگام تلقی کردن قطع نامه اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران، بیان داشت که این اقدام «حداقل موقتا» روند مذاکرات وین را تضعیف می‌کند. به گزارش خبرگزاری ریانووستی، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین در بخشی از گفت‌وگو با این خبرگزاری با انتقاد از قطع نامه اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران خاطر نشان کرد: «ماه‌هاست که در مذاکرات احیای برجام در وین اتفاقی نیفتاده است و این عمدتا به خاطر انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکاست.

اولیانوف در ادامه گفت: «با توجه به این که انتخابات به پایان رسیده، وقت آن است دوباره گرد هم بیاییم و ماراتن مذاکره را کامل کنیم، تمامی شرایط برای این کار فراهم است.» او افزود: «رویکرد ایران سازنده است و مذاکره‌کنندگان غربی هم این را می‌دانند اما به جای نهایی کردن توافق، قطعنامه‌ای را ارائه می‌کنند که حتما یا حداقل موقتا روند مذاکرات وین را تضعیف می‌کند.» اولیانوف در همین راستا بیان داشت: «نکته‌ متناقض این است که این قطع نامه با حمایت چهار کشور غربی مذاکرات احیای توافق هسته‌ای انجام شد، از جمله آمریکا که در گذشته رویکرد کمی مسئولانه‌تری نسبت به اروپایی‌ها نشان داده بود.» این دیپلمات روس با انتقاد از رویکرد تروئیکای اروپا در این باره گفت: «تروئیکای اروپا به دلایلی به این قطعنامه‌ها متکی است، اگرچه تجربه نشان داده است که غیرسازنده هستند.»

البته اولیانوف چهارشنبه گذشته در واکنش به آغاز غنی‌سازی ۶۰ درصدی اورانیوم در سایت فردو، آن را پاسخی قابل‌پیش‌بینی به تلاش آمریکا و تروئیکای اروپا در شورای حکام جهت افزایش تنش‌ها پیرامون مسئله هسته‌ای ایران تلقی کرد. نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین در واکنش به بیانیه تروئیکای اروپا در پی آغاز غنی‌سازی ایران در سایت فردو در صفحه توییترش نوشت: «تروئیکای اروپا ایران را به خاطر تصمیمش برای افزایش فعالیت‌های غنی‌سازی‌اش انتقاد کرد. آن‌ها نقش خودشان در این تحولات را فراموش کرده‌اند.» اولیانوف در ادامه نوشت: «تصمیم تهران پاسخی قابل‌پیش‌بینی به تلاش تروئیکای اروپا و آمریکا برای افزایش تنش‌ها در هفته گذشته در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.» با این همه روسیه ضمن حمایت از پاسخ تهران در برابر قطع نامه شورای حکام خواستار حصول توافق و احیای برجام است.

بلوف مسکو

اما چه شد که اکنون مسکو به دنبال ازسرگیری گفت وگوها است؟! آن هم در شرایطی که به اذعان بسیاری از تحلیلگران یکی از مهمترین عوامل مخرب و بازیگران کارشکن در جهت تاخیر و ایجاد بن بست در مذاکرات هسته ای و عدم حصول توافق، خود روس ها هستند که با آغاز جنگ اوکراین نشست وین را به تعطیلی کشناندند؛ مضافا در فضای کنونی که تقریبا هیچ کارشناسی، حتی تحلیلگرانی که به احیای برجام خوش بین بودند، وضعیت فعلی را برای آغاز مذاکرات وین مثبت نمی بینند، چرا مقامات روس دم از تکمیل ماراتن گفت وگوهای هسته ای می زنند؟ سوالاتی است که کارشناسان و تحلیلگران مسائل روسیه در پاسخ آن به «شرق» از کلیدواژه «بلوف دیپلماتیک» روس ها یاد می کنند. آنگونه که این کارشناسان تاکید دارند روسیه اکنون با در نظر گرفتن شدت اختلاف نظرها بین اروپا و ایالات متحده با جمهوری اسلامی ایران، عملا از فضای کنونی برای تطهیر خود و نشان دادن یک چهره دیپلماتیک استفاده می کند، آن هم در شرایطی که به واسه جنگ اوکراین هیچ گونه وجهه و جایگاهی برای روسیه در مجامع جهانی وجود ندارد و ادعای روس ها برای مذاکرات هم تقریبا بی ارزش تلقی می شود. اما کرملین برای «فرار رو به جلو» هم که شده هر از گاهی با برخی اظهارنظرها، مصاحبه ها، توییت زنی ها و ... دم از تلاش برای آغاز مذاکرت هسته ای، حل اختلافات طرفین و توافق در وین می زند.

با همه این وجود خود روسیه و به خصوص شخص پوتین اکنون بهتر از هر کسی می داند که گسل فعلی تهران و غرب بعد از مرگ مهسا امینی و شروع اعترضات طی سه ماه گذشته «در کوتاه مدت و حتی میان مدت قابل ترمیم» نیست، لذا سعی شده است که هر از گاهی یک بلوف دیپلماتیک توسط روس ها چاشنی کار شود، وگرنه اکنون، نه روسیه و نه چین که طی چند روز اخیر درگیر اعتراضات گسترده و سراسری مردمی شده است، در مقامی نیستند که بخواهند یا بتوانند با موضع گیری صرف و حتی اتخاذ تصمیمات عملی بتوانند برای پر کردن این گسل (بین ایران و غرب) و ازسرگیری مذاکرات کاری انجام دهند.    

ریاکاری دیپلماتیک روس ها

البته طیفی از تحلیگران هم به «شرق» می گویند، برخی ادعاهای مقامات روس از سرگئی ریابکوف‌، معاون وزیر خارجه روسیه یا میخائیل اولیانوف، نماینده این کشور در سازمان‌های بین‌المللی در وین و دیگر افراد نمی تواند ملاکی دقیق برای سنجش نگاه غایی و رسمی کرملین باشد.

این طیف در سایه آنچه عنوان کرده اند به کلیدواژه «درغگویی و ریاکاری دیپلماتیک روسیه» اشاره دارند. چرا که اینگونه موضع گیری های کلی در شرایطی که هیچ گونه مقبولیتی برای روسیه در سطح جهانی وجود ندارد، صرفا «لفاظی توخالی دیپلماتیک» است و مهمتر از همه لفاظی توخالی دیپلماتیک نمی تواند سنگ محک جدی و نقطه عیار تعیین کننده ای پیرامون نگاه واقعی مسکو و شخص پوتین در جهت ازسرگیری مذاکرات هسته ای و حصول توافق در وین باشد.

این کارشناسان موید گفته خود را کارشکنی های روسیه بعد از جنگ اوکراین می دانند که با گروگان گرفتن مذاکرات وین توسط پوتین، عملا سعی شد از اهرم عدم توافق و به تبعش اوج گیری قیمت ها در بازارهای انرژی فشار جدی را به اروپا و آمریکا وارد کند.

در ادامه این طیف از تحلیلگران به «شرق» یادآور می شوند حال که اروپا در باتلاق پاییز و زمستان سرد فرو نرفته و بر خلاف تصور مسکو و تهران، قاره سبز به نقطه «فلج کننده» نرسیده است و حتی قیمت های انرژی هم به رغم تمام تلاش های روسیه اکنون سیر کاهشی به خود گرفته و خود را برای بازگشت به کانال 70 دلاری آماده می کند، حکایت از آن دارد که روس ها سعی دارند در قبال مذاکرات وین و احیای برجام تغییر فاز بدهند. 

نگرانی کرملین

این در حالی است که برخی دیگر از تحلیلگران حوزه اوراسیا نگاهی متفاوت دارند و در گپ و گفتشان با «شرق» اعتقاد دارند که روسیه با درکی واقع بینانه از اوج گیری گسل دیپلماتیک بین اروپا و آمریکا با جمهوری اسلامی ایران، به خصوص طی سه ماه گذشته و آغاز اعتراضات نگران آن است که مبادا تهران در پرونده فعالیت های هسته ای به نقطه «گریز هسته ای» برسد.

این دسته از کارشناسان تصریح می کنند که هر چه فشار غرب، چه در قالب آژانس بین المللی انرژی اتمی و شورای حکام، شورای حقوق بشر، سازمان ملل، شورای امنیت و ... به دلایل متعددی چون تداوم اعتراضات، فناوری هسته ای، نفوذ منطقه ای، توان دفاعی، ارسال پهپاد به روسیه، حقوق بشر، حقوق زنان و ... بیشتر و بیشتر شود تهران عملا در مسیر «اتخاذ اقدمات رادیکال و حتی انتخاری» گام بر می دارد. لذا مسکو سعی دارد به هر نحوی که شده ایران از را رسیدن به این نقطه بازدارد.

هر چند که این طیف از تحلیلگران در گپ و گفتشان با «شرق» به «سایه سنگین کرملین بر سیاست خارجی ایران و به خصوص دولت رئیسی» اذعان دارند، اما در عین حال تاکید می کنند که روسیه علیرغم چالش جدی با اروپا، آمریکا و ناتو بر سر تجاوز به خاک اوکراین «در نرسیدن تهران به نقطه گریز هسته ای با غرب هم نظر است»، یعنی روسیه هم مانند اروپا و آمریکا به کنترل هسته ای ایران اعتقاد دارد، لذا ادعای روس ها برای آغاز مذاکرات را «چندان بی اهمیت و آن را بلوف توخالی و لفاظی صرف دیپلماتیک نمی دانند.» با اینحال کارشناسان و تحلیلگرانی که معتقد به جدی بودن تلاش های مسکو برای ازسرگیری مذاکرات وین هستند این واقعیت را هم متذکر می شوند که هم اروپا و هم آمریکا اکنون تمرکز و اولویت سیاست خارجی خود در قبال جمهوری اسلامی ایران را روی فشار همه جانبه به تهران در همه ابعاد و سطوح گذاشته اند، لذا احیای برجام در دستور کار آنها نیست.

در چنین شرایطی بسیار بعید است که روس ها بتوانند برای ازسرگیری مذاکرات وین کاری ملموس صورت دهند. چرا که هدف اصلی غرب با این فشارها و اجماع جهانی علیه ایران تضعیف توان دیپلماتیک و کشاندن تهران پای میز مذاکراه از موضع ضعف برای قبول پیش شرط های مدنظر آنان است. البته این تحلیلگران به نکته مهمتری هم اشاره دارند و به «شرق» می گویند که اگر به هر دلیلی، چه در سایه پرونده فعالیت های هسته ای، چه حقوق بشر، موضوع ارسال پهپاد و ...، ایران هم در انزوای جهانی قرار بگیرد، عملا به ضرر روسیه خواهد بود. چرا که مسکو به دریچه معدود کشورهای همسو با خود چون ایران برای دور زدن تحریم ها نیاز دارد. لذا به هر طریقی سعی می کند مانع از بحرانی شدن وضعیت مذاکرات وین شود./شرق