خزر در راس دکترین دریایی روسیه

نویسنده: حسین سیاحی، پژوهشگر مسائل بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: دکترین دریایی جدید بر توسعه حضور نیروی دریایی روسیه در دریاها و اقیانوس‌ها به ویژه در قطب شمال، اقیانوس‌های آرام، اطلس و دریاهای مدیترانه، سیاه و خزر تاکید دارد و‌ مرزهای این کشور از جمله در قطب شمال و دریای سیاه را آشکارا ترسیم می‌کند؛ ضمن آنکه، تهدیدهای اصلی امنیت ملی روسیه را نیز تعریف می‌کند.

اگرچه در دکترین دریایی روسیه، منافع ملی این کشور به عنوان یک «قدرت بزرگ دریایی» به سراسر اقیانوس‌های جهان گسترش می‌یابد، اما بررسی وضعیت فعلی نیروی دریایی روسیه نشان می‌دهد که این کشور، پایگاه‌های نیروی دریایی کافی در سطح جهان ندارد، لذا بر اساس دکترین جدید، اولویت روسیه توسعه همکاری‌های راهبردی و دریایی با مناطق مهمی خواهد بود که در دکترین نظامی و دریایی روسیه به عنوان مناطق دریایی با اهمیت ژئواستراتژیک تعریف شده‌اند.

دریای خزر، دریای سیاه و مدیترانه شرقی از جمله «مناطق مهم» هستند که نیروی دریایی روسیه باید منافع ملی را از دیدگاه اقتصادی و امنیتی تامین کند. لذا چشم‌انداز ارتقاء و توسعه این همکاری‌ها که برای توسعه اقتصادی روسیه نیز بسیار مهم هستند، می‌تواند برای امنیت ملی و منطقه‌ای مثبت و تاثیرگذار باشد. این همکاری‌ها می‌تواند غالبا شامل کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به ویژه هند و چین و همچنین همکاری‌های گسترده‌تر با ایران و ‌حتی عربستان سعودی باشد.

دریای خزر به عنوان دریای صلح و دوستی می‌تواند بستر همکاری دریایی روسیه با کشورهای حوزه خزر به‌ویژه ایران را فراهم کند، همچنانکه ایران نیز باید ضمن نظارت نزدیک بر فعالیت‌های نظامی کشورهای مختلف در دریای خزر، از فرصت بدست آمده برای گسترش همکاری با روسیه با هدف ارتقا نیروی دریایی خود استفاده کند و به دنبال امنیت کامل به صورت جمعی در این دریا باشد. بدیهی است که مهم‌ترین اصل برای نیروی دریایی ایران برقراری امنیت کامل در مناطق دریایی تحت حاکمیت جمهوری اسلامی ایران است.

در عین حال، تاکید دکترین جدید بر افزایش حضور و قدرت دریایی رو به رشد روسیه در دریای سیاه و شرق مدیترانه می‌تواند در بلندمدت برای ناتو و به ویژه ترکیه خطراتی ایجاد کند. حضور ناتو در شرق مدیترانه به موازات افزایش تسلط و حضور روسیه در این منطقه در پی الحاق شبه جزیره کریمه، ریسک افزایش تنش را دو‌چندان می‌کند. حضور پررنگ روسیه در دریای سیاه پس از آغاز درگیری با اوکراین و تقویت موقعیت ژئوپلیتیکی خود، به روسیه این امکان را می‌دهد تا درواقع کنترل دریای سیاه را به دست گرفته، قوانین و معاهدات تنظیم کننده عبور کشتی‌ها از طریق تنگه‌های استراتژیک مثل بسفر را به نفع خود تغییر و تفسیر کند و بر وسعت توان این کشور برای رصد و پایش همه تحرکات دریایی در مدیترانه بیفزاید. از این رو، تجهیز نیروی دریایی روسیه طی چند ماه به موشک‌های جدید Hypersonic و هرگونه تهدید و ایجاد مانع برای عبور و مرور کشتی‌های نظامی و زیردریایی‌های روسیه از طریق تنگه‌ها در شرق مدیترانه می‌توانند منجر به برخورد نظامی شود. براین اساس، در دکترین جدید نیروی دریایی روسیه به اهمیت و ضرورت حضور فعال نیروی دریایی این کشور در این مناطق تاکید شده است.

با توجه به میزان ذخایر ناشناخته انرژی و اهمیت توسعه میادین نفت و گاز در سیاست انرژی و حتی سیاست خارجی روسیه (مستقیما تحت نظر پوتین)، استخراج و فروش نفت و‌ گاز از مناطق یاد شده، یکی از انگیزه‌های اصلی روسیه برای «سوق دادن نیروی دریایی این کشور به شمال و شرق مدیترانه» است.

از طرف دیگر، سیاست روسیه در آسیا و در قطب شمال به طور قابل توجهی همپوشانی دارند. مسکو در صدد نزدیک‌تر شدن به ژاپن است و در عین حال تلاش می‌کند تا این منطقه را نظامی‌تر کند. بنابراین، احتمال ایجاد منطقه بسته و نظامی‌سازی آن را نمی‌توان منتفی دانست. در همین حال، در آسیا، روسیه همچنان در تضاد با ژاپن باقی می‌ماند و بیشتر آسیا را متشکل از قدرت‌های متخاصم و تهدیدکننده می‌بیند که تنها در چارچوب نظامی‌سازی می‌توان با آنها مقابله کرد. همچنین، با توجه به اینکه، قطب شمال دروازه راهبردی روسیه به اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام را فراهم می‌کند و حفظ آن یکی از اهداف اصلی سیاست‌های نظامی روسیه است، حضور پررنگ‌تر در این منطقه به روسیه توانایی دسترسی و حمله به خطوط ارتباطی دریایی دشمن را می‌دهد.

 نتیجه گیری

رویدادهای ماه‌‌های اخیر امید چندانی به کاهش شکاف عمیق بین روسیه و قدرت‌های غربی باقی نمی‌گذارد. دکترین دریایی جدید روسیه سعی دارد با تنوع بخشیدن و گسترش همکاری‌های دریایی خود با تمامی کشورهای دوست به منظور اتحاد و هماهنگی استراتژی دریایی و همچنین صادرات تسلیحات موجب شود که غربی‌ها به ویژه آمریکایی‌ها مطمئن باشند که توان مقابله و تعرض به روسیه را ندارند و چنانچه منافع مسکو به خطر بیفتد، با برخورد قاطع نیروهای نظامی روسیه به‌ویژه در دریاها مواجه می‌شوند./شورای راهبردی روابط خارجی