استراتژی «وطن آبی» ترکیه در سریال امنیتی تشکیلات

نویسنده: مبارکه صداقتی، دانش آموخته روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی

دیپلماسی ایرانی: سریال امنیتی ترکیه یعنی تشکیلات، داستان ماموران سازمان اطلاعات ترکیه (میت) را نشان می¬دهد که با قدرت علیه دشمنان ترکیه می¬ایستند. دشمنان قسم¬خورده ترکیه اقدامات خرابکارانه علیه منافع ملی ترکیه را در خشکی و دریا انجام می¬دهند که معمولا در اکثر مواقع توسط ماموران میت خنثی می شود. 

در فصل دوم این سریال که توسط شبکه TRT پخش می¬شود، به طور اختصاصی به عملیات¬های دشمنان ترکیه در دریای مدیترانه پرداخته می¬شود. دریای مدیترانه و منابع انرژی آن برای ترکیه بسیار اهمیت داشته و حفظ آن منافع برای سازمان اطلاعات بسیار مهم است. 

اما بهتر است نگاهی بیندازیم به استراتژی وطن آبی ترکیه که بر اهمیت دریای مدیترانه تاکید می¬ورزد. وطن آبی (به ترکی استانبولی : mavi vatan) یک استراتژی مهم در ترکیه برای ادعاهای سرزمینی خویش در محیط آبی پیرامونی خود به شمار می¬رود. دریای مدیترانه (به ترکی AK DENIZ)، برای ترکیه، خانه است؛ خانه¬ای که بر آن در طول تاریخ به ویژه در دوره امپراطوری عثمانی فرمان¬روایی کرده است. 

هدف از این دکترین علاوه بر ترسیم آب‌های سرزمینی ترکیه، تعیین استراتژی ترکیه در سرزمین‌های دریایی و ایجاد مجتمع نظامی- صنعتی برای این استراتژی بود. تحمیل محدودیت‌های سخت بر ترکیه در دریای اژه و تا حدودی در دریای مدیترانه از زمان معاهده سور در سال 1920 آغاز شد و در معاهدات بعدی ازجمله معاهده لوزان 1923 ادامه یافت. این قراردادها ترکیه را از بسیاری از جزایر در دریای اژه و مدیترانه محروم کرد. به‌عنوان‌مثال، جزیره میس در 10 کیلومتری ساحل ترکیه و 580 کیلومتر دورتر از یونان به آتن داده شد. آنکارا هرگز نتوانست این بی‌عدالتی را هضم کند. دکترین میهن آبی در واقع در واکنش به این محدودیت‌های تحمیلی است که با ظهور نئو عثمانی گری در ترکیه آشکار شده است. 

ازآنجایی‌که دکترین میهن آبی به‌خودی‌خود تهاجمی و مغایر با رویکرد اولیه دولت حزب عدالت و توسعه که مبتنی بر «مشکلات صفر با همسایگان» بود، در ابتدا جدی گرفته نشد (حتی نظریه‌پرداز آن به زندان افتاد). اما به دنبال تحولات بهار عربی که باعث شد دولت حزب عدالت و توسعه رویکرد تعاملی خود را تغییر دهد و رویکردهای تهاجمی را در سیاست خارجی خود جایگزین کند و همچنین اهمیت روزافزون ذخایر سوخت فسیلی در دریاها به‌ویژه کشف ذخایر گاز طبیعی در شرق مدیترانه، این دکترین پس از یک دهه در دستور کار دولت حزب عدالت و توسعه قرار گرفت. «وطن آبی» به یک عبارت رایج در زندگی سیاسی ترکیه تبدیل شده است. اغلب به‌عنوان عبارت کوتاهی برای ادعاهای دریایی آنکارا در شرق مدیترانه استفاده می‌شود. مرکز این منافع، وجود ذخایر بزرگ گاز طبیعی در سواحل جزیره قبرس است. 

برای ترکیه، سهم  از این ذخایر در آن چیزی است که ترکیه آن را منطقه اقتصادی انحصاری آن تعبیر می‌کند. بااین‌حال، چنین موضعی با ادعاهای یونان و قبرس در تضاد است. مقامات دو دولت استدلال کرده¬ند که که آنکارا حاکمیت یونان و قبرس و همچنین قوانین کلیدی کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریاها (معاهده‌ای که ترکیه هرگز آن را تصویب نکرده است) را نادیده می‌گیرد. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه علیرغم تهدیدهای تحریمی و افزایش انزوای دیپلماتیک بر مواضع خود ثابت‌قدم مانده است. همزمان که ترکیه نوعثمانی¬گری را با فراز و فرودهایی دنبال می¬کند، با پیگیری استراتژی وطن آبی و ساخت آهنگ حماسی از آن، با تحولات اروپا پیوند بیشتری می¬خورد. در کنار  نگاه «دوباره آسیا – YINE ASYA» که ترکیه دنبال می¬کند (پس از ناامیدی از غرب)، اما هنوز مسائل اروپایی برای سیاست خارجی ترکیه در جریان است. 

ترکیه علاوه بر اهمیتی که برای بازیگری خود در منطقه خاورمیانه، به ویژه پس از بهار عربی قائل است؛ به دنبال قدرت¬گیری بیشتر خود در مدیترانه است که آن را وطن می¬نامد. پس از اینکه ترکیه در بهار عربی به اهداف مورد نظر خود نرسید نگاه خود را به سوی دیگری دوخت. ترکیه این اهداف را در سریال¬های خود نشان می¬دهد. 

در سریال تشکیلات مدیترانه فضای حیاتی ترکیه نشان داده می¬شود که تحت هیج شرایطی به دشمنان و رقبا واگذار نمی-شود. پس از اینکه مشخص شد در مدیترانه چه منابع نفتی و گازی وجود دارد، ترکیه برای پیگیری اهداف خود مصمم¬تر شد. 

فصل دوم، بر فعالیت های بحث برانگیز اکتشاف گاز و نفت ترکیه در شرق مدیترانه متمرکز است. «قدرت‌های خارجی» که در فصل اول پهپادهای تولید داخل ترکیه را هدف قرار می‌دهند، اکنون در تلاش هستند تا از فعالیت‌های حفاری ترکیه در دریای مدیترانه جلوگیری کنند. البته در حین انجام این کار با "خائنان" یا دگراندیشان در ترکیه همکاری می کنند. 

در قسمت آخر، یکی از ماموران یک «قدرت خارجی» که ترکی صحبت می‌کرد با لهجه آمریکایی یکی از کشتی‌های حفاری را که بین اتحادیه اروپا و ترکیه بحران ایجاد کرده بود، خراب کرد. این کشتی که منفجر شد، به طرز جالبی به نام (ماوی وطن – Mavi Vatan)، یک دکترین دریایی که با سیاست ترکیه در دریای مدیترانه یکی است، نامگذاری شد.

این چنین به صورت محسوس استراتژی¬ها و اهداف سیاست خارجی ترکیه در سریال تشکیلات بازنمایی و برای مخاطبین داخلی و خارجی تصویرسازی می¬شود. ترکیه با اعضای اتحادیه اروپایی یعنی قبرس و یونان در این منطقه دریایی در تنش-هایی قرار دارد؛ با جود آنکه دنبال کردن این¬گونه اهداف می¬تواند خطراتی سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی برای ترکیه داشته باشد، اما آن را انجام می¬دهد.