آیا اوکراین در واگذاری زرادخانه اش اشتباه کرد؟

نویسنده: ماریانا بوژرین

دیپلماسی ایرانی: تنها چند ساعت پس از ورود نیروهای روسیه به اوکراین، ولادیمیر پوتین به جهان یادآوری کرد که کشورش یکی از قدرتمندترین کشورهای هسته ای است و قادر است هر آن که می خواهد در این جنگ دخالت کند را با پیامدهایی روبه رو کند که هرگز به چشم خود ندیده است. حتی بدون این تهدیدات هم بازدارندگی هسته ای روسیه مانع از مداخله کشورهای غربی در اوکراین می شد. حالا که تلاش روسیه برای تصرف کی یف ناکام مانده چه بسا روسیه برای به زانو درآوردن اوکراین دست به سلاح هسته ای ببرد. گزینه ای که نه اوکراین و نه ناتو توان جلوگیری از آن را ندارند.

توافق بوداپست یادداشتی است که حالا بسیاری از اوکراینی ها از آن ابراز ندامت می کنند. توافقی که در سال 1994 و پس از فروپاشی شوروی، اوکراین را که در آن زمان سومین زرادخانه بزرگ هسته ای جهان را در اختیار داشت مجبور کرد تا در ازای تضمین امنیت و تمامیت ارضی خود از سوی روسیه، بریتانیا و آمریکا زرادخانه هسته ای اش را واگذار کند. حالا بسیاری اذعان می کنند که اگر چنین نشده بود، اکنون روسیه جرات نمی کرد به اوکراین حمله کند.

پشیمانی اوکراینی ها نابه جاست. آنچه اوکراین پس از فروپاشی در اختیار گرفته بود کمتر از یک بازدارنده هسته ای قابل قبول بود تا کشور را در مسیر تبدیل شدن به یک قدرت هسته ای قرار دهد.

اگر اوکراین با موفقیت حمله روسیه را دفع کند و قلمرو و حاکمیتش را بازیابد، ارزش داشتن یک زرادخانه هسته ای کاهش می یابد و گزاره عدم اشاعه هسته ای رایج می شود. از سوی دیگر، اگر روسیه در حمله اش موفق شود درسی آشکار به اشاعه دهندگان سلاح هسته ای پیرامون خطر خلع سلاح خواهد داد. ایالات متحده و متحدانش باید برای جلوگیری از تحقق نتیجه دوم تلاش کنند. 

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ایالات متحده به سرعت به این نتیجه رسید که تنها یک کشور هسته ای باید از دل شوروی سابق بیرون بیاید. همه قبول داشتند که روسیه جانشین لایقی است. در نتیجه، معمای اوکراین باید حل می شد.

در ابتدا اوکراین ادعای روسیه مبنی بر انحصار میراث هسته ای شوروی را به چالش کشید اما در ادامه تسلیم شد. حادثه چرنوبیل احساسات ضد هسته ای را برانگیخته بود و اوکراین می خواست یک کشور مستقلِ عاری از سلاح هسته ای باشد و خود را از ارتش مسکو خلاص کند. 

با این حال، روابط روسیه و اوکراینِ تازه مستقل شده به سرعت تیره و تار شد. اوکراینی ها پی برده بودند که روسیه که می خواست در تمامی عرصه ها میراث دار شوروی باشد و مهمترین موقعیت های بین المللی شوروی را مال خود کند در نهایت به دنبال نفوذ بر کشورهای شوروی سابق خواهد بود.

اگرچه اوکراین در ابتدا داشتن یک زرادخانه را حق خود می دانست اما به این واقعیت نیز پی برده بود که این موضوع زمان، پول و تلاش بسیاری را می طلبد. اوکراین باید تاسیسات غنی سازی اوارنیوم با بازفراوری پلوتونیوم و ساخت سوخت هسته ای را در دستور کار قرار می داد. اقدامی که برای تبدیل شدن به یک دارنده تمام و کمال هسته ای مستلزم تحمل انزوا و تحریم های بین المللی بود. اوکراین به کره شمالیِ اروپای شرقی تبدیل و از جوامع بین المللی کنار گذاشته می شد. 

توافق بوداپست یک سند سیاسی مهم بود که توسط چهار رئیس جمهور امضا شد و نگرانی های امنیتی مشروع اوکراین را هم به رسمیت می شناخت. این تفاهم نامه بخشی از رژیم بین الملل منع گسترش تسلیحات هسته ای شد و تا سال 2014، اوکراینی ها بر این باور بودند که اگر زمانی مورد حمله قرار بگیرند از انها محافظت می شود.

زلنسکی اخیرا به همتایان غربی هشدار داد که اگر آنها  تضامین امنیتی لازم را ارائه ندهند اوکراین این حق را دارد که از توافق سال 1994 خارج شود. 

در هشت سال گذشته و از زمان اولین تهاجم روسیه به اوکراین، ایالات متحده و بریتانیا به تعهداتِ توافق بوداپست بی توجه بوده اند. هیچ یک از کمک های نظامی آنها از سال 2014 به کی یف  اجرای تعهدات امنیتی آنها در چارچوب توافق نامه بوداپست نبوده است. ایالات متحده حتی تصمیم گرفت از گفتگوهای صلح روسیه و اوکراین در سال های 2014 و 2015 دور بماند. 

هنوز هم برای کمک به اوکراین دیر نیست. اوکراین باید همه آن چیزهایی را که برای دفاع هوایی، ساحلی و پشتیبانی اطلاعاتی نیاز دارد برای دفع حمله روسیه و بازپس گیری قلمرو خود در اختیار داشته باشد. ایالات متحده و بریتانیا هم باید خطوط قرمزی را ترسیم کنند که در ازای عبور روسیه از آنها در موضوع عدم مداخله خود تجدید نظر کنند.

منبع: فارن افرز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11