ایران در بحبوحه یک کش مکش غربی - شرقی

نویسنده: حسام کنفانی

دیپلماسی ایرانی: هنگام پیگیری تحولات روزانه و شتاب زده بحران غرب و روسیه درباره اوکراین نمی‌توان فضای پیش از وقوع دو جنگ جهانی اول و دوم را احساس نکرد به ویژه اینکه هشدارهای پی در پی غرب نسبت به حمله احتمالی روسیه به شرق اوکراین، ورود آدولف هیتلر به لهستان را به یاد ما می‌اندازد؛ یعنی رخدادی که منجر به وقوع جنگ جهانی دوم شد.

همچنین شکل ائتلاف‌هایی که در پی بحران کنونی در حال شکل‌گیری است همان برداشت را نسبت به محورهایی ایجاد می‌کند که در آستانه وقوع دو جنگ به وجود آمده بودند. به این ترتیب که محور غرب در سایه حضور آمریکا و اکثریت کشورهای اروپایی و کشورهای عضو ناتو به استثنای ترکیه آشکار شده است. 

ترکیه در سایه منافع اقتصادی این کشور با روسیه هنوز موضع قطعی درباره این بحران اتخاذ نکرده و همین مسئله باعث شده رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری این کشور در راستای خاموش کردن فتیله بحران برای میانجیگری تلاش کند؛ اما تا به الآن در تلاش هایش موفق نبوده است.

در مقابل روسیه نیز در برابر شکل‌گیری این محور دست بسته نایستاده و کار را برای تشکیل محوری ضد این محور شروع کرده است. دیدار روسای جمهوری روسیه و چین در حاشیه افتتاحیه المپیک زمستانی زمینه را برای نزدیکی بی‌سابقه میان مسکو و پکن فراهم کرد. این مسئله در پیام‌های دو رهبر بعد از دیدارشان تجلی یافت. آنها نسبت به توسعه ناتو در شرق و محکوم کردن تاثیر «منفی» آمریکا در آسیا و اقیانوس آرام هشدار دادند.

اگر ولادیمیر پوتین و روسیه عللی برای این تنش‌زایی در رویارویی با غرب دارند، چین نیز به اندازه کافی دلایلی برای پیوستن به این محور متضاد دارد؛ محوری که به نظر می‌رسد رئیس جمهوری روسیه درصدد تشکیل آن است. پیش از وقوع بحران اوکراین مشخص بود که جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا چین را به خاطر افزایش توسعه نفوذش در راس اولویت‌های دولت خود قرار داده است. حتی در اوج رویارویی غرب و روسیه به علت اوضاع اوکراین واشنگتن چین را از محاسبات خود خارج نکرده و در تازه ترین اظهارات، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه این کشور گفته که علی رغم  تمرکز کنونی بر تهدید روسیه در اوکراین چالش بلندمدت همچنان توسعه نفوذ چین است.

این محور روسی جدید در صورتی که بحران به تحولاتی نامطلوب بینجامد، بی‌تردید ایران را نیز در برخواهد گرفت به ویژه که تهران با وجود مذاکرات وین همچنان در تیررس آمریکا قرار دارد. ائتلاف اجباری میان روسیه و ایران در سوریه  بی‌تردید در آینده به مکان های دیگر نیز کشیده خواهد شد به ویژه که ایران احتمال ندارد بعد از قرار گرفتن چین در کنار روسیه طرفی را از دست بدهد که آن را تنها متحد بین المللی خود می‌بیند.

این دو محور متضاد کاملا همانطور که اوضاع در آستانه دو جنگ جهانی بود، آماده هستند؛ اما آیا این مسئله عملا به معنای امکان وقوع جنگ جهانی سوم در پی هر گونه اقدامی است که پوتین احتمال دارد در شرق اوکراین به آن دست زند؟ داده‌ها همچنان چنین سناریویی را بعید می‌داند، هم از نظر میزان بسیج کنونی غرب در جبهه اوکراین به ویژه به علت عقب نشینی ایالات متحده آمریکا و اکتفا به ارسال نیروهای دفاعی به شرق اروپا و هم از نظر محدوده تهدیدات غرب و هشداری که به روسیه از نظر حمله به اوکراین می‌دهند. به این ترتیب که این هشدارها از ایده تشدید تحریم‌های اقتصادی و تحریم شخص پوتین فراتر نمی‌رود.

علی رغم این مسئله، تشدید غضب و خشم احتمالا انفجار بزرگی را باعث شود به ویژه که زمینه سیاسی و نظامی و حتی اقتصادی آن آماده شده است.

منبع: العربی الجدید / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11