لغو حداکثری تحریم ها، راهبرد اصولی ایران در مذاکرات

نویسنده: جاوید منتظران، کارشناس حقوق و سیاست بین الملل

دیپلماسی ایرانی: دور هشتم مذاکرات وین در حالی پایان یافت که قرار بر این شده که بعد از یک وقفه چندروزه، این مذاکرات مجدد ادامه پیدا کند. در این دور از مذاکرات، گفته شده که ایران و ۱+۴ به پیش‌نویس جدیدی که در آن نظرات ایران اعمال‌شده است، دست یافتند که در صورت نهایی شدن، این متن مبنای رایزنی‌های آتی قرار خواهد گرفت.

در خلال مذاکرات دور هشتم، توافقی میان ایران و آژانس نیز در خصوص نظارت آژانس و نصب دوربین در کارگاه تسای کرج که یکی از مطالبات فرا پادمانی آژانس از ایران نیز بود، منعقد شد. در این میان، توجه ایران به این مطالبه فرا پادمانی آژانس که پیشتر محل مناقشه و جدال ایران با آژانس نیز شده بود، نشان از آن دارد که ایران حقیقتاً قصد احیای برجام، اعتمادسازی و متقابلاً توجه به مطالباتش را دارد.

در خصوص مطالبات ایران در مذاکرات نیز، علی باقری کنی، نماینده عالی هیئت ایرانی در مذاکرات هسته‌ای، بارها اولویت اصلی ایران در مذاکرات وین را رفع همه تحریم‌های غیرقانونی و ظالمانه اعلام داشته است. معاون سیاسی وزارت امور خارجه در این خصوص صراحتا ابراز داشته که آنچه از نظر ایران مهم است رفع فوری تحریم‌های متناقض با برجام است، تحریم‌های دولت اوباما، ترامپ و بایدن باید برداشته شوند، هرگونه تحریم‌های دیگری نیز که به برجام مرتبط هستند باید برداشته شوند.

لغو حداکثری تحریم‌ها، راهبرد منطقی ایران

هیئت مذاکره‌کننده جدید ایران با ازسرگیری مذاکرات احیای برجام در وین از 8 آذر تاکنون، با اختیارات کافی و کامل و همراه داشتن تیمی کامل از کارشناسان در حوزه‌های مختلف وارد گفت‌وگوهای هسته‌ای شد. همان‌گونه که علی باقری کنی، رئیس گروه مذاکره‌کننده ایران صریحاً اظهار داشت، هدف اصلی گروه مذاکره‌کننده ایران از این مذاکرات، لغو حداکثری تحریم‌ها بوده که در ماهیت امر، رویکردی درست و اصولی و لازم برای ایران است.

ایران در حالی بر موضوع لغو تحریم‌ها متمرکزشده که در مذاکرات مربوطه، چیزی فراتر و یا کمتر از توافقنامه برجام را طلب نکرده است. واقعیت امر نیز اینجاست که بدون برآورده شدن کامل بندهای توافقنامه برجام برای ایران، این توافقنامه برای مردم ایران، توافقنامه‌ای بی‌فایده خواهد بود. چنانچه حدود چهار سال نیز این‌گونه بوده و دولت و ملت ایران به‌طور کامل از حقوق و مزایای مشروع و قانونی خود تحت توافقنامه برجام محروم بوده اند.

بنابراین اگر آمریکا و اروپا خواهان آن هستند که توافقنامه هسته‌ای، احیا و تعهدات هسته‌ای ایران طبق آن‌یک بار دیگر از سر گرفته شود، طبعاً باید که ابتدا لغو تحریم‌ها و بهره‌مندی ایران از عواید اقتصادی  برجام، درست مطابق با بندبند توافقنامه، تضمین شود. خواسته ای که طبق تجربه های پیشین، خواسته ای منطقی و کاملاً منطبق با روح و متن برجام است.

لذا اگر غربی‌ها واقعاً خواهان احیای برجام هستند همان‌گونه که در مرگ برجام پیش‌قدم بوده‌اند، باید در احیای آن نیز گام مهمی را بردارند و با عمل به تعهدات توافقنامه، ضمن اینکه بخش مؤثری از تحریم‌ها علیه ایران را لغو کرده، پنجره‌ها و عواید اقتصادی این توافقنامه را برای ایران باز کنند تا بدین صورت روح گرفته‌شده از این توافقنامه ابتدا به آن بازگردد و در ادامه، مذاکرات احیای برجام بتواند به نتایج مورد انتظار برسد.

رویکرد غربی‌ها در عدم لغو تحریم‌های حداکثری

تاکنون باگذشت هشت دور مذاکرات در وین، کشورهای غربی نه‌تنها تاکنون هیچ نسخه قابل قبولی برای رفع تحریم‌های نامشروع به ایران ارائه نکرده‌اند، بلکه هیچ اقدام امیدوارکننده و اعتمادآفرینی نیز از سوی طرف آمریکایی در پاسخ به درخواست لغو تحریم‌های ایران مشاهده نشده و بالعکس ایالات‌متحده در میانه ی مذاکرات، تحریم‌های بیشتری علیه ایران وضع نمود. طرف‌های اروپایی نیز به نمایندگی از آمریکا نیز در پیشنهاد‌هایی برای لغو تحریم‌ها، در عمل بسیار کمتر از آنچه در برجام آمده است را ارائه کرده و حتی گفته‌شده که خواسته‌های غیر برجامی را نیز در خلال این مذاکرات، مطرح کرده اند تا جایی که انتقاد هیئت ایرانی را نسبت به بی‌عملی و ابتکار عمل نداشتن غربی‌ها و نیز بی‌توجهی به خواسته‌های تهران برای رفع تحریم‌ها به دنبال داشت.

لذا به نظر می‌رسد که طرف‌های غربی در مذاکرات وین که به گفته مذاکره‌کننده ارشد کشورمان هنوز حاضر به آغاز فرایند جدی مذاکرات برای برداشتن تحریم‌ها نشده است، رویکرد عدم لغو حداکثری تحریم‌ها را دنبال می‌کنند، رویکردی که از مطلوبیت مدنظر غرب از مذاکرات هسته‌ای با ایران نشاءت می‌گیرد.
 
اروپا، در مسیر مطلوبیت آمریکا (انعقاد توافقنامه فرا برجامی)

مطلوبیت مدّ نظر ایالات‌متحده در قبال مذاکرات هسته‌ای با ایران، انعقاد توافقنامه‌ای فرا برجامی به‌عنوان یک دستاورد مهم با بیشترین منفعت برای دولت فعلی آمریکا، با قابلیت حل تمام اختلافات موجود با ایران است. درست در راستای آن چه بایدن از نخستین روزهایی که وعده بازگشت به برجام را داد و  اظهار داشت که دولتش قصد دارد پس از بازگشت به این توافق، با متحدان اروپایی خود در یک جبهه قرار بگیرد و از این اقدام به‌عنوان سکویی برای «قوی‌تر کردن و طولانی‌تر کردن» برجام استفاده کند.

لذا انعقاد توافقی که بیشترین منفعت را برای دولت آمریکا در پی داشته و ضمن اینکه تعهدات و محدودیت‌های هسته‌ای جدیدی را برای ایران به ارمغان آورد، مقدمه‌ای نیز بر حل‌وفصل دیگر پرونده‌های ایران، همچون موضوعات موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران نیز باشد، از مطلوبیت مدنظر غرب در برابر حل و فصل موضوع هسته ای ایران است. درست بر مبنای این مطلوبیت است که رویکرد کشورهای اروپایی به همراه آمریکا که متهمان ردیف اول نابودی برجام نیز هستند، وقت‌کشی، زیاده‌خواهی و اتهام‌پراکنی های غیر مستند علیه راهبرد لغو حداکثری تحریم‌ها از سوی هیئت ایرانی است. برای این منظور سعی می‌کنند با روش‌های فریبکارانه، رویکرد و راهبرد گروه مذاکره‌کننده ایران مبنی بر احیای کامل برجام و لغو حداکثری تحریم‌ها را که مطابق با بندبند توافقنامه برجام نیز است، به‌عنوان یک اقدام غیر سازنده و انعطاف‌ناپذیر به افکار عمومی دنیا معرفی کنند. دلیل آن این است که برای طرف غربی این ضرورت وجود دارد که اولاً ساختار تحریم‌های حداکثری علیه ایران دست‌نخورده باقی بماند و ثانیاً بعد از اجرای توافق هم تعلیق موقت تحریم‌ها نباید به‌گونه‌ای باشد که انتفاع اقتصادی کامل ایران را باعث شود، چراکه ورود منابع مالی به اقتصاد ایران، قدرت ایران را در زمینه‌های موشکی و منطقه‌ای بالا می برد و ایران را از مذاکرات بعدی بی‌نیاز می کند. 

براین اساس، از منظر غربی‌ها، رویکرد عدم لغو تحریم‌های حداکثری، رویکرد مدنظری است که می تواند راه را برای انعقاد توافقنامه ای اصطلاحا فرا برجامی با ایران، باز نگه دارد و به عبارتی غرب تنها با تکیه‌بر این رویکرد است که می‌تواند دیگر موضوعات مدنظر خود با ایران، همچون موضوعات موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران را در فرصت‌های مناسب و در اشکال دیگری از مذاکرات، به نوعی مطرح کند.