جمهوری خلق چین و پیمان امنیتی آکوس: فرصت یا تهدید؟

نویسنده: مبارکه صداقتی، دانش آموخته کارشناسی ارشد روابط بین الملل، دبیرانجمن دانشجویی روابط بین الملل و مسئول شاخه دانشجویی انجمن ایرانی در دانشگاه خوارزمی

دیپلماسی ایرانی: پیمان آکوس (AUKUS) در سپتامبر 2021 میان استرالیا، بریتانیا و آمریکا بدون پیش بینی و خبری رسانه ای از قبل امضاء شد. پیمانی که مخالف روح پیمان منع گسترش سلاح¬های هسته ای است. این پیمان به استرالیا اجازه می¬دهد که زیردریایی¬های هسته ای بسازد. نظارت بر تسلیحات هسته ای دریایی شامل نظارت¬های پادمانی هسته ای نمی شود. استرالیا در شرایطی به این پیمان پیوست که با فرانسوی ها درباره خرید زیردریایی های هسته ای به توافق رسیده بود. این اقدام بیش از استرالیا، فرانسه را از آمریکا خشمگین ساخت. یک پیمان امنیتی بدون حضور هر عضو اتحادیه اروپایی و البته در تناقض با توافق تسلیحاتی فرانسه و استرالیا در منطقه اقیانوس آرام، آن هم نزدیک به چین و منافع راهبردی اش اتفاق افتاد. منابع ناشناسی از کاخ سفید این پیمان را برای مواجهه با چین معرفی کرده¬اند. این در حالی است که بوریس جانسون، نخست-وزیر انگلستان آکوس را پیمان ماجراجویانه و خصومت آمیز نمی داند.

پیمانی که هنوز ابعاد و جزئیات مشخصی ندارد؛ اما شامل هوش مصنوعی، جنگ سایبری، سیستم های زیرآب و قابلیت حملات دوربرد است. سوالی که اینجا مطرح می شود این است که ارتباط این پیمان با منافع چین و خطرات ناشی از آن چیست؟

سیاست چرخش به شرق باراک اوباما در دوره دونالد ترامپ با شدت بیشتری علیه شرق ادامه یافت و توسط جو بایدن نیز دنبال می شود. حالا به نظر می رسد جنگ چین و آمریکا تنها محدود به جنگ های اقتصادی نیست و ابعاد گسترده تری یافته است. با خروج آمریکا از افغانستان، بسیاری معتقدند حالا در فضای جنگ سرد جدید، زمین بازی قدرت های بزرگ چین و آمریکا در منطقه هند – آرام است؛ هرچند که در گذشته نیز این دست از رقابت ها و تنش ها میان چین و آمریکا وجود داشته است. 

با این وصف به نظر می رسد منافع و امنیت چین در فضای پیرامونی خود در منطقه اقیانوس آرام و دریای چین جنوبی به خطر افتاده است. سخنگوی وزارت دفاع چین، پیمان آکوس را نه تنها تهدیدی علیه چین، بلکه تهدیدی علیه امنیت جهان قلمداد کرد و گفت که باید فوری لغو شود. همچنین وی این پیمان را عامل آسیب به صلح و ثبات منطقه نیز دانست. یعنی علی رغم اینکه پیمان امنیتی آکوس را مغایر امنیت جهان دانست؛ آن را مرتبط با ماجراجویی آمریکایی در منطقه مورد اهمیت چین نیز قلمداد کرد. در این بین حتی روس ها نیز واکنش نشان دادند. رئیس شورای امنیت روسیه نیر این پیمان امنیتی را علاوه بر تهدیدی علیه چین، تهدید علیه روسیه و ساختار امنیتی آسیا دانست. همچنین وزارت امور خارجه روسیه از آمریکا، بریتانیا و استرالیا درباره این پیمان امنیتی خواستار توضیح شد.

می توان سناریوهای محتمل و پیش روی چین در رابطه با این پیمان را سنجید. یکی از منظر تهدید ودیگری از منظر فرصت های احتمالی پیش رو!

چین به درستی پیمان آکوس را یک اقدام تهدیدآمیز می داند؛ اما مسئله ای که اهمیت دارد این است که چگونه پیمان آکوس می تواند یک پنجره فرصت برای این کشور را فراهم کند؟ چین بیش از هر زمان دیگری می تواند با اهرم تنبیهی اقتصاد خود به ویژه برای استرالیا که از شرکای تجاری و اقتصادی این کشور است؛ محدودیت ایجاد کند. به ویژه که آزمایش های موشکی و اتمی چین و کره شمالی از این پس با توجیه¬پذیری بیشتری انجام می شود. هرچند که هنوز پیمان آکوس به مرحله اجرا نرسیده است اما می تواند یک بهانه برای اقدامات تلافی جویانه چین در راستای تامین امنیت منطقه هند – آرام باشد.

پیمان آکوس برای متحدان اروپایی آمریکا خوشایند نبود و چین می¬تواند به دنبال فرصت هایی برای ارتباط و نزدیکی بیشتر به لحاظ سیاسی  و نظامی به اروپا باشد. همان طور که پکن از پاریس و بروکسل خواست تا در سیاست خارجی خود مستقل باشند. در چنین وضعیتی انتظار می رود با دوری ایالات متحده از اروپا به ویژه فرانسه که بازوی مهم اروپایی ناتو و تنها قدرت هسته ای اتحادیه اروپاست؛ ائتلاف غربی که چین را یک تهدید می داند سست شود. هرچند که تحقق این پیش بینی دشوار است اما جرقه های امکان پذیری آن برای چین امیدوارکننده است. چین شریک تجاری مهم وبزرگ اروپاست و مبادلات اقتصادی بسیار خوبی میان طرفین برقرار است. این شرایط می تواند چین و اروپا را به سمت همکاری های بزرگتری به لحاظ نظامی و سیاسی سوق دهد. البته امروزه نیز به لحاظ تکنولوژیکی و ارتباطاتی ارتباط موثری میان چین و اتحادیه برقرار است. البته همچنان بسیاری از تحلیلگران می¬گویند که مزیت¬های آمریکا به لحاظ اقتصادی (سلطه دلار بر اقتصاد بین¬الملل) و نظامی این کشور، همچنان اروپا را شریک آمریکا نگه می دارد و نه چین!

اما باید در نظر داشت که آلمان و شرکای اتحادیه اروپایی در انتقاد فرانسه از آمریکا، با فرانسه همسو هستند و در یک وضعیت خودمختاری استراتژیک پشت سر فرانسه حرکت می کنند. در چنین وضعیتی اگر سیاست های یکجانبه گرایانه آمریکایی که از دوره ترامپ نسبت به اروپا اعمال می¬شود ادامه دار باشد، چین فرصت های خوبی از این این گونه شکاف-های ایجاد شده میان متحدان فرا-آتلانتیک به دست می آورد. با وجود اینکه فرانسه هم مانند آمریکا چین را تهدید می داند و معتقد به مهار آن است؛ اما می تواند از چین به عنوان اهرم فشار علیه آمریکا استفاده کند. چین می تواند در چنین وضعیتی از فرصت و شکاف حاصله نهایت استفاده را ببرد.

در یک نتیجه گیری کلی به نظر می رسد فعلا اقدام جدیدی از سوی چین دیده نشود. هرچند که چینی ها سیگنال های خطر از طرف غرب را دریافت کرده اند. حتی اگر به گفته مقامات چین این کشور به دنبال هژمونی در دیگر مناطق نباشد؛ اما براساس منطق رئالیسم تدافعی از منطقه خود در مقابل هژمونی سایرین دفاع و حفاظت خواهند کرد. چین با چراغ خاموش و آرام مسیری را برای مواجهه با چنین تهدیداتی هموار خواهد کرد.