پکن ۲۰۲۲: بازی های سیاسی المپیک زمستانی

دیپلماسی ایرانی: اگر منافع ورزشی در هر دوره از بازی‌های زمستانی المپیک برای شرکت‌ کنندگان مهم بوده، این دوره در سال ۲۰۲۲ میلادی هم با مسائل ژئوپلیتیکی مهمی در پشت و جلو پرده مواجه است. به نظر می رسد این بازی ها که توسط برخی تحریم شده اند، حضور سران کشورها در کنار شی جین پینگ، و سیاست «در عین حال*» برای برخی دیگر، موضوعات اصلی ژئوپلیتیک کنونی را به خود جلب کرده است. دیدگاه کارول گومز، مدیر بخش تحقیقات موسسه روابط بین الملل و استراتژیک را با هم می خوانیم.

چه منافعی در میزبانی بازی های المپیک و پارالمپیک زمستانی برای پکن وجود دارد؟

برگزاری بازی های المپیک زمستانی در پکن به چین اجازه می دهد تا جایگاه خود را در دنیای بین المللی ورزش مستحکم تر کند. این نکته را باید یادآوری کرد که پکن در سال ۲۰۰۸ میزبان بازی های المپیک و پارالمپیک تابستانی بوده است و با بازی های زمستانی امسال، بازگشت خود به خط مقدم صحنه بین المللی را اعلام کرد. حکایت جالبی است که اعطای مجوز برگزاری بازی‌های ۲۰۰۸ در سال ۲۰۰۱، یعنی در سال پیوستن چین به سازمان تجارت جهانی انجام شده و باعث شده به جهان نشان داده شود که قدرت چین دیگر تنها در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی یا فناوری ابراز نمی‌شود.
در مورد این دوره از بازی های زمستانی، فکر می کنم گام جدیدی در زمینه تایید قدرت چین برداشته شده است. آنچه در اینجا جالب است، داستان قدرتی است که چین حول این بازی ها ایجاد کرده است: اولین شهری [پکن] که توانسته میزبان بازی های تابستانی و زمستانی باشد، تسلط کامل بر محدودیت های بهداشتی، پیام های مختلف در مراسم افتتاحیه و یا حتی صحنه آرایی برای خودنمایی روابط با روسیه، استقبال بسیار گرم و اظهار نظر رئیس جمهور روسیه در پکن. لازم به یادآوری است که به دلیل رسوایی دوپینگ در روسیه، دادگاه حکمیت ورزش مجموعه‌ای از تحریم‌های سیاسی و ورزشی و به ویژه ممنوعیت شرکت در بازی‌ها را علیه روسیه وضع کرده بود. این تحریم تنها از یک استثنای هوشمندانه رنج می برد: دعوت رسمی از طرف رئیس دولت کشور میزبان. حضور پوتین در پکن همچنین فرصتی برای بیانیه چین و روسیه در مورد ورود روابط بین الملل به عصر جدید بود.
در نهایت از جنبه اقتصادی هم نباید غافل شد. در واقع، چین سرمایه گذاری زیادی در بخش ورزش های زمستانی انجام داده است. در حالی که در سال ۱۹۹۶ تنها یک پیست اسکی در این کشور وجود داشت، اکنون بیش از ۶۰۰ پیست اسکی در چین موجود است. در عین حال، تعداد افراد فعال در این ورزش ها هم افزایش یافته است. از  رقم ده هزار نفر در اوایل دهه ۱۹۹۰، امروز شاهد حدود سیصد میلیون نفر تمرین کننده در این ورزش ها هستیم. این رقم بزرگ نتیجه یک سیاست فعالانه است که حدود بیست سال پیش آغاز شده است. منافع اقتصادی برای تولیدکنندگان تجهیزات، سازندگان و حامیان مالی، و با توجه به مجموعه فعالان و مصرف کنندگان، بسیار زیاد است.

مدیریت بحران در بخش سلامت، حضور پوتین و ... : بازی های سیاسی المپیک که در جلو و پشت صحنه بازی می شود را چگونه می بینید؟

بازی ها در جلو و پشت صحنه ها همیشه انجام خواهد شد، و مشاهده این بازی ها و کارهای سیاسی چیز جدیدی نیست. این دوره هم تنها تاییدی دیگر بر این پدیده است. با این حال، باید به این نکته توجه کرد که احساس توهین آمیز بودن سیاسی شدن این بازی‌ها و اهتزاز پرچم ورزش غیر سیاسی و بی طرفی توسط آن عجیب است. مخصوصا زمانی که شاهد انتخاب مشعل داران برای رساندن مشعل یا چیدمان جایگاه ویژه ورزشگاه «لانه پرنده» که با حضور تعداد معینی از سران کشورها و دولت ها در مراسم افتتاحیه انجام شد، هستیم. این عمل جزء منطق کلی بازی ها نیست، اما به یک رسم سیاسی تبدیل شده است. همچنین انجام این کارها باعث مخابره تصویری از جهانی شدن و عمومیت ورزش می شود. برای پکن، این فرصتی است تا بتواند تصویری که از جهان را دارد به بقیه نشان دهد: شی جین پینگ در حلقه متحدانش است. تعدادی از سران کشورها و دولت ها از آسیای مرکزی، محمد بن سلمان، ولادیمیر پوتین، یا حتی شگفت انگیزتر حضور آنتونیو گوترش و همچنین رئیس سازمان جهانی بهداشت است. عکس دسته جمعی مراسم نشان می‌دهد که پکن چگونه جهان را می‌بیند و مهم‌تر از همه چه تصویری از جهان می‌ خواهد ارائه دهد، با این تفکر که از تحریم دیپلماتیک مورد نظر تعدادی از کشورها در نهایت تنها یک حرف بی جان باقی مانده است.

تحریم دیپلماتیک چه تاثیری بر این بازی ها دارد؟

اول لازم است تا چند واقعیت را قبل از بررسی اثرات تحریم ذکر کنیم. برای یادآوری، لازم است تا بگوییم که این یک تحریم دیپلماتیک و نه یک تحریم ورزشی است. به عبارت دیگر، اگر ورزشکاران مرد و زن در پکن حضور داشته باشند، کشورهایی که به صورت دیپلماتیک این بازی ها را تحریم می کنند، رئیس حکوت، رئیس دولت و یا وزیر ورزش خود را اعزام نخواهند کرد.
تحریم دیپلماتیک که برای چندین ماه در طبقه سیاسی آمریکا مورد بحث قرار گرفته بود، سرانجام در ششم دسامبر سال ۲۰۲۱ برای محکوم کردن نسل کشی اویغورها و نقض جدی حقوق بشر در چین تایید شد. چند روز بعد، استرالیا، انگلیس (مانند آشناپنداری در ماجرای آکوس)، ژاپن و کانادا از این کار پیروی کردند.
در فرانسه، یک روز پس از اعلام تحریم آمریکا، کاخ الیزه بیانیه ای کوتاه صادر کرد و توضیح داد که فرانسه موضع ایالات متحده را مورد مطالعه قرار داده و لازم می داند تا زمان بیش تری برای تصمیم گیری در این زمینه صرف کند و اینکه نمی خواهد بدون تلاش برای یافتن موضعی جمعی در مقیاس اروپا تصمیم گیری کند. بنابراین، قرار بود که ۲۷ کشور را حول یک موضع متحد کنند و با یک صدا صحبت کنند. از آنجایی که کشورهای مختلف به طور یکجانبه حضور یا غیبت خود را در مراسم افتتاحیه اعلام کردند، این آرزو بسیار ساده لوحانه به نظر رسید، حتی با در نظر گرفتن مشکل تعامل میان وزیر آموزش ملی، وزیر امور اروپایی و وزیر امور خارجه در فرانسه این موضوع بدتر هم می شود. در نهایت، پاریس تصمیم گرفت که اصل «در عین حال» را برای تحریم اعمال کند، چرا که اگر این بازی ها را به طور رسمی تحریم کرده بود، قرار نمی شد رکسانا ماراسینیانو، وزیر ورزش، به این مراسم برود.
در مورد آثار این تحریم باید آن را از چند منظر مورد بررسی قرار داد. اگر قصد قرار بر بسیج گسترده و فعال جامعه بین المللی بود، باید گفت که پس تحریم شکست خورده، چرا که تنها ده کشور از ۹۱ کشور شرکت کننده مراسم افتتاحیه را تحریم کردند. بنابراین، تحریم یک شکست برای ایالات متحده بوده است که قادر به ایجاد اتحاد گسترده حول محور آن نبوده است، و یک موفقیت برای چین که در این رقابت نمادین پیروز شده است.
با این وجود، از دیدگاه کشورهایی که تحریم کردند، دو موضوع در اینجا جالب توجه به نظر می رسد. از یک سو، تحریم این امکان را فراهم کرد که باعث به وجود آمدن نگرانی ها و تاملات پیرامون وضعیت اویغورها و مسئله نسل کشی شد و یا شاید بتوان گفت که این نگرانی ها و تاملات را دوباره به روی صحنه آورد. از سوی دیگر، هرگز نباید فراموش کرد که اعلام تحریم ها همچنین با در نظر گرفتن مردم کشور تحریم کننده انجام می شود و در این مورد، جو بایدن می خواست به مردم آمریکا نشان دهد که در این زمینه فعال است و اجازه نمی دهد پکن اراده خود را دیکته کند و اینکه ایالات متحده در راس یک ائتلاف قرار دارد. اما همانطور که در بالا به آن اشاره شد، این استراتژی برای رئیس جمهور آمریکا سودآور نبود و حتی نتیجه عکس داشت.

*یادداشت مترجم: سیاست یا اصل «در عین حال» موضوعی است که در مورد برخی سخنان امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه گفته می شود. به عقیده برخی تحلیلگران سیاسی و زبانشناسان، رئیس جمهور فرانسه با استفاده از عبارت «در عین حال» در بسیاری موارد سعی می کند تا دو موضوع کاملا متفاوت که از نظر منطقی هیچ سنخیتی با هم ندارند را به یکدیگر ارتباط داده و مخاطب خود را متقاعد کند. عده ای استفاده از این روش را «حقه فن بیان» از طرف آقای ماکرون و عده ای دیگر «پیچیدگی سیاست امروزی» که متفاوت با خط کشی های راست و چپ قدیم است، می دانند.

منبع: موسسه روابط بین الملل و استراتژیک (فرانسه) / ترجمه: علی مفتح