واکنش محتاطانه کشورهای خلیج فارس به «طالبان نسخه ۲.۰»

نویسنده: جورجیو کافیرو

دیپلماسی ایرانی: در دوران حکومت طالبان از 1996 تا اواخر 2001، غیر از پاکستان تنها دو کشور عربستان سعودی و امارات متحده عربی «امارات اسلامی افغانستان» را به رسمیت شناختند. اکنون که طالبان بار دیگر تقریبا همه افغانستان را تحت کنترل خود درآورده، این سوال مطرح است که آیا دو پادشاهی قدرتمند عربی و سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس «طالبان نسخه 2.0» را به عنوان دولت قانونی افغانستان به رسمیت خواهند شناخت؟ یا در صدد برای منزوی کردن آن برخواهند آمد؟

کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به وضوح از وضعیت پیش آمده در افغانستان خشمگین هستند. احتمال وقوع یک جنگ داخلی تمام عیار برای پادشاهی های عرب حوزه خلیج فارس بسیار نگران کننده است. داعش و القاعده که هر دو اتباع شورای همکاری خلیج فارس را جذب و از منطقه حمایت مالی دریافت کرده اند، به راحتی می توانند از هرج و مرج موجود استفاده کنند و به تهدیدی برای ثبات در سرزمین های اصلی خود تبدیل شوند.

رایان بول، تحلیلگر خاورمیانه در مشاوره مخاطرات «استرتفور/رِین»، در این باره می گوید: «برای شیخ نشین های خلیج فارس، یکی از مسائل اصلی این است که اطمینان حاصل کنند پیروزی طالبان به افراط گرایی جهادی در میان مردمان آنها منجر نمی شود. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در این مساله بایکدیگر نقطه اشتراک دارند، اگرچه تهدید تروریستی از مکانی به مکان دیگر متفاوت خواهد بود.»

مساله دیگر این است که در دوره اقتصادی دشوار در خلیج فارس، هجوم افغان های آواره می تواند بر فشارهای موجود بر بودجه بیافزاید و تنش اجتماعی ایجاد کند. در شرایطی که پادشاهی های عرب به شهروندان خود می گویند باید از مخارج اضافی بپرهیزند و مالیات های جدید در حال اعمال شدن است، معلوم نیست که چقدر می توانند یا می خواهند از پناهجویان افغان حمایت کنند.

کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از زمان تصرف کابل توسط طالبان در 15 اوت محتاطانه عمل کرده اند. هیچ کدام هنوز طالبان را به رسمیت نشناخته اند و بعید است چنین کنند. بول می گوید: «فکر می کنم این کشورها اول به صورت نرم طالبان را به رسمیت خواهند شناخت. اگر جامعه بین المللی و به ویژه اروپا و ایالات متحده عادی سازی روابط با طالبان را آغاز کنند، کشورهای حاشیه خلیج فارس هم این کار را خواهند کرد.»

برخی کارشناسان معتقدند رژیم «امارت اسلامی افغانستان» یک چالش ایدئولوژیک برای دولت های هراسان از اسلام سیاسی در حوزه خلیج فارس خواهد بود و بعید است آنها از بازگشت طالبان به قدرت استقبال کنند. امارات اگرچه در دهه 1990 طالبان را به رسمیت شناخته بود، اما حالا ممکن است در شمایل یکی از قاطع ترین مخالفان طالبان ظاهر شود.

دکتر آندریاس کریگ، مدرس دانشکده مطالعات امنیتی در کالج کینگ لندن، می گوید: «امارات متحده عربی دیدگاه سختگیرانه ای علیه طالبان خواهد داشت چون با ظرفیت های ایدئولوژیک آن موافق نیست. مبارزه ایدئولوژیک اماراتی ها با اسلام سیاسی به این معنی است که آنها موضع سختی در برابر طالبان اتخاذ خواهند کرد.» عربستان شاید موضع انعطاف پذیرتری داشته باشد. سعودی ها به رغم آنکه در دهه 1990 از مجاهدین در افغانستان حمایت کردند، اما تلاش های ولیعهد محمد بن سلمان در راستای ترویج «اسلام میانه رو» احتمالا به معنای عدم پذیرش سریع طالبان خواهد بود. اما کرگ معتقد است: «از دیدگاه اطلاعاتی، برخی از اپراتورهای اطلاعاتی عربستان سعی خواهند کرد با طالبان ارتباط برقرار و رابطه ای زیر میز ایجاد کنند. ریاض احتمالا رژیم جدید افغانستان را ابزاری بالقوه در آسیای میانه برای استفاده علیه ایران در نظر خواهد گرفت.» با این حال، چنین شیوه همکاری با طالبان برای سعودی ها با مخاطراتی همراه خواهد بود که احتمالا تمایلی به پذیرش آنها ندارند و از مهم ترین آنها می توان به تضعیف وجهه ای اشاره کرد که ریاض سعی دارد از خود به قدرت های غربی به عنوان شریک مهم در مبارزه با افراط گرایی خشونت آمیز نشان دهد.

این احتمال وجود دارد که عربستان و ایران برای نفوذ بر طالبان 2.0 با یکدیگر رقابت کنند. اگر طالبان به وعده خود در محافظت از شهروندان شیعه افغانستان عمل و از اقداماتی که امنیت ایران را تهدید می کند، خودداری کند، احتمال اینکه تهران «امارت اسلامی» را به رسمیت بشناسد وجود خواهد داشت. در چنین شرایطی، ریاض هم ناگزیر طالبان را به رسمیت خواهد شناخت.

قطر اگرچه پیش از حملات 11 سپتامبر با طالبان رابطه کاری داشت، اما هرگز «امارت اسلامی» را به رسمیت نشناخت. مقامات دوحه مانند همتایان خود در ابوظبی و ریاض احتمالا از به رسمیت شناختن سریع طالبان 2.0 خودداری می کنند. این تصمیم شاید بعدتر اتخاذ شود، اما در حال حاضر احتمالا قطر روی میانجیگری در افغانستان متمرکز خواهد شد. قطر با میزبانی مذاکرات صلح افغانستان از سال 2018، خود را یکی از مهم ترین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در تلاش های دیپلماتیک با هدف حل مناقشه افغانستان معرفی کرده است. کریگ گفت: «باور دارم اگر آمریکایی ها بخواهند کاری را در افغانستان انجام دهند، به مذاکره یا میانجی احتیاج خواهند داشت.» قطر در حال حاضر تنها میانجی است که آمریکا می تواند روی آن حساب کند.

کشورهای حوزه خلیج فارس به تحولات افغانستان توجه زیادی دارند. اگرچه طالبان خیلی سریع کنترل کابل و دیگر شهرهای بزرگ را در دست گرفت، اما هنوز مشخص نیست که می تواند تسلط خود را حفظ و تثبیت کند یا خیر. فعالیت دیگر گروه های افراطی جهادگرا که مشغول بمبگذاری های انتحاری هستند نیز یک متغیر ناشناخته دیگر در یک معادله پیچیده است.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34