چه شد محمد بن سلمان به یاد مسقط افتاد؟

نویسنده: حسن حمزه، کارشناس مسائل کشورهای عربی

دیپلماسی ایرانی: سفر سلطان هیثم بن طارق به عربستان سعودی نشانه‌ای شگفت‌آور از اهمیت روابط عمان با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس بود. اگرچه عمان در بیشتر بحران‌های منطقه به‌ویژه در مورد تنش جاری با ایران که بیشتر کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس را درگیر خود می‌کند، موضعی خنثی اتخاذ کرده است؛ اما این کشور همواره روابط سیاسی و اقتصادی با همسایگان عرب خود را در اولویت قرار داده است. برقراری روابط نزدیک عمان با عربستان که در تلاش است که اقتصاد خود را از نفت دور کند، یک فرصت مهم برای عربستان به شمار می‌رود. 

نزدیکی عربستان به عمان در حالی رخ می‌دهد که محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در تلاش است تا با دولت‌هایی که رویکرد متفاوت با این کشور در خصوص ایران دارند، روابطی استراتژیک برقرار کند. در این راستا عربستان سعودی روابط نزدیک‌تری با عراق برقرار کرده است و در ماه مارس 2021 میزبان نخست‌وزیر این کشور بود. امسال نیز با قطر، همسایه خود که از سال 2017 قطع رابطه کرده بود، توافق‌نامه آشتی امضاء کرد.

محمد بن سلمان نسبت به مسائل منطقه متفاوت فکر می‌کند. وی علاقه بیشتری به ایجاد یک رابطه چندوجهی با محوریت شورای همکاری خلیج‌فارس دارد که تنها متکی به یک متحد که قبلاً امارات متحده عربی بود نیست؛ بلکه در نگاه بن سلمان سیاست جدید بر اساس یک شبکه گسترده‌تر از اتحادها تشکیل ‌شده که منافع عربستان را دنبال می‌کند.

چالش های اقتصادی عمان

چالش‌های اقتصادی و مالی پیش روی پادشاهی عمان اهمیت روابط اقتصادی با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس را دوچندان کرده است؛ چراکه نیاز عمان به جذب سرمایه‌گذاری خارجی، تقویت بخش خصوصی برای ایجاد مشاغل، حل معضلات مالی، دریافت وام، تقویت همکاری اقتصادی با کشورهای حوزه خلیج‌فارس مانند عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی را برای دستیابی به ثبات بااهمیت می‌سازد.

افزایش بدهی دولت عمان از 5 درصد به 80 درصد بین سال‌های 2014 تا 2020، چالشی اساسی برای مسقط ایجاد کرد؛ به‌طوری‌که با همه‌گیری کرونا این مشکلات تشدید شد. سفر پادشاه عمان چند هفته پس از شکل‌گیری اعتراض جوانان نسبت به وضعیت بیکاری در شهر «صحار» عمان صورت گرفت که دولت عمان در پاسخ به این اعتراضات وعده افزایش فرصت¬های شغلی در بخش دولتی را داد؛ اما مقامات عمانی به‌خوبی درک می‌کنند که این روش در بلندمدت نمی‌تواند پاسخگوی این معضل باشد و این کشور نیاز به فعالیت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی برای کاهش اتکا به بخش دولتی و تنوع درآمدهای خود دارد.

پیشنهاد ایجاد خط لوله انتقال نفت مشترک

در این زمینه، احتمال احیای خط لوله نفت «بندر الدقم» یک موضوع مهم برای همکاری بین دو طرف خواهد بود. ایده این پروژه در طول جنگ ایران و عراق زمانی که کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به دنبال مسیری ایمن برای صادرات نفت خود به‌دوراز تنش‌ها در خلیج‌فارس بودند، مطرح شد و اکنون تنش با حوثی‌ها لزوم احیای این خط لوله را دوچندان کرد. این بندر مشرف ‌به دریای عرب است و در امتداد سواحل جنوبی عمان و به‌دوراز نقاط تنش در خلیج‌فارس و دریای سرخ واقع شده است.

توسعه بندر «الدقم» با منابع غنی ماهیگیری در منطقه و ساخت شهرک صنعتی که در سال 2018 سعودی‌ها 210 میلیون دلار در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند، قرار است سرمایه‌گذاران خارجی را جذب و این بندر را به مرکز کشتیرانی تبدیل کند. توسعه این بندر برای سعودی‌ها که هدف آنها تنوع درآمدهای عربستان و تقویت روابط با عمان که ازلحاظ تنش‌های سیاسی بی‌طرف قلمداد می‌شود، حائز اهمیت است.

همچنین با توسعه این بندر سرمایه‌گذاری و تجارت بین عمان و عربستان سعودی افزایش می‌یابد و در صورت ساخت، 500 مایل (800 کیلومتر) مسافت سفر دریایی بین دو کشور ایجاد خواهد شد که این امر علاوه بر افزایش حجم تجارت دوطرفه، تجارت عمان با دیگر کشورهایی را که از طریق عربستان سعودی ‌به مسقط متصل می‌شوند، افزایش خواهد داد.

اهمیت عمان به‌عنوان کشوری میانجی گر

موقعیت بی‌طرف عمان در منطقه و تمایل آن برای تعامل با ایران در دوران تنش‌های ایران و عربستان، خشم ریاض را برانگیخت و عربستان را برای ادامه سرمایه‌گذاری در عمان دل¬سرد کرد؛ اما رسیدن جو بایدن بر مسند ریاست جمهوری در ایالات‌متحده و تلاش‌های متزلزل ریاض برای نجات خود از باتلاق یمن، اهمیت روابط دوستانه عمان با ایران و حوثی‌ها را برای سعودی‌ها دوچندان کرد که بتواند خود را با این تغییرات جدید و خروج از بحران‌ها سازگار کند.

از سوی دیگر عمان علاوه بر عراق می تواند به‌عنوان مرکزی برای گفت‌وگو و میانجیگری بین ریاض و تهران باشد. اگر مذاکرات عربستان و ایران در بغداد از نظر سیاسی به سرانجامی نرسد، عمان یک محیط طبیعی برای مذاکرات بعدی خواهد بود؛ زیرا عمان در طول تاریخ ثابت کرده که یک میانجی موفق در سایر درگیری‌های منطقه‌ای است. از سوی دیگر عمان در حال حاضر نقش اصلی را در میانجیگری بین عربستان سعودی و حوثی‌ها که نزدیک‌ترین متحدان ایران در یمن هستند، بر عهده دارد و این امر بر تمایل عربستان برای ایجاد ارتباط قوی‌تر خواهد افزود.