کمبود آب مشکلات ایران را پیچیده کرده است

نویسنده: فرناز فصیحی

دیپلماسی ایرانی: ایران با موج پنجم همه گیری کرونا، اقتصاد آسیب دیده از تحریم های آمریکا و مذاکرات متوقف شده برای نجات توافق هسته ای درگیر است و حالا، بحران کمبود شدید آب هم به این مشکلات اضافه شده. خشکسالی طولانی مدت و افزایش درجه حرارت ناشی از تغییرات آب و هوایی همراه با چندین دهه سوءمدیریت منابع طبیعی و عدم برنامه ریزی، بحران آب را به دلیلی برای اعتراض و ناآرامی های خشونت آمیز تبدیل کرده است.

تظاهرات کنندگان در استان خوزستان در هفته گذشته در خیابان ها تجمع کردند و فریاد «ما آب می خواهیم» و «من تشنه ام» سر دادند و رسیدگی فوری به شرایط و استعفای مقامات محلی را خواستار شدند. آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب، در اظهاراتی که نشان می داد به اعتراضات توجه دارد، در اینستاگرام نوشت: «مقامات موظفند به مشکلات خوزستان رسیدگی کنند.»

این چالش برای مقامات درست چند هفته قبل از روی کار آمدن رئیس جمهوری جدید فوق محافظه کار و نزدیک به آیت الله خامنه ای نمود یافته و می توان گفت اولین آزمون برای نحوه پاسخگویی او به مشکلات است. ابراهیم رئیسی، رئیس سابق قوه قضائیه کشور، اکنون در مواجهه با مردم عادی که شکایت اصلی آنها به کمبود آب است، با یک وظیفه ظریف روبه رو است. معترضان حتی در میان قانونگذارانی که مانند آقای رئیسی از مدافعان سرسخت سلسله مراتب انقلاب اسلامی هستند، حامیان و متحدانی دارند. مجتبی محفوظی، نماینده آبادان در مجلس، دوشنبه گذشته گفت: «خوزستان و مردم مظلوم آن را نجات دهید! آنچه لیاقتش را دارد، به آن بازگردانید!»

اینطور نیست که مقامات دولت در مواجهه با خشکسالی غافلگیر شده باشند؛ شواهد آن مدت هاست که عیان است. وزیر نیرو در ماه مه هشدار داد که ایران خشک ترین تابستان در 50 سال گذشته را پیش رو دارد که با کمبود آب و قطعی برق همراه خواهد بود. سازمان هواشناسی ایران هم در ماه ژوئن هشدار داده بود مناطق جنوبی و غربی با کاهش 50 تا 85 درصدی بارندگی و افزایش دما مواجه می شوند.

80 درصد از نفت و 60 درصد از ذخایر گاز ایران در استان خوزستان است و این استان یک ستون مهم اقتصادی قلمداد می شود. زمانی در این استان زمین های زراعتی نیشکر، گندم و جو وجود داشت که با کمبود آب بیشتر آنها خشک شدند.

جدای از شهرهای اصلی استان خوزستان، مردم تهران و مشهد هم با تجمعات کوچک تر درصدد نشان دادن همبستگی خود با آنها برآمدند. دولت تاکنون پاسخ مناسبی به اعتراض ها به کمبود آب نداده و این در حالی است که مقامات تظاهرات را مشروع می دانند. دولت گروهی را برای بررسی بحران آب به خوزستان فرستاد و حسن روحانی، رئیس جمهوری فعلی که دوره او به زودی پایان می یابد، متعهد شد به ساکنان این استان کمک و جبران خسارت کند. دو رئیس جمهوری پیش از روحانی نیز در موارد مشابه از معترضان حمایت و هر گونه خشونت علیه آنها را محکوم کرده بودند، اما مشکل آب همچنان باقی است.

کارشناسان محیط زیست و آب گفته اند اقدامات کوتاه مدت مانند استفاده از تانکرهای آب کمک اساسی به رفع مشکل نخواهد کرد. بازگشایی سدها و استخرهای پشت آنها هم شاید یک راه حل موقت برای خوزستان باشد و می تواند به کمبود آب در دیگر استان ها در بخش های مرکزی کشور از جمله اصفهان منجر شود.

چالش های محیط زیستی خوزستان کاملا جدی است: ذخایر آب خشک شده؛ تالاب ها خشک شده، گرد و غبار فلج کننده است، گرمای شدید بیداد می کند، آتش سوزی جنگل ها و آلودگی هوا، آب و خاک از صنعت نفت استان را به منطقه ای دشوار برای سکونت تبدیل کرده است. پروژه هایی مانند انتقال ذخایر آب خوزستان به مناطق مرکزی با اقلیم خشک تر از طریق خط لوله و تونل ها هم آسیب بیشتری به این استان وارد آورده است.

کمبود آب پیشتر در دیگر استان های ایران هم موجبات تظاهرات عمومی را فراهم آورده بود. برای نمونه می توان به تجمع کشاورزان در نزدیکی اصفهان در پی خشک شدن رودخانه ای اشاره کرد که شاهرگ کشاورزی استان محسوب می شد، و همچنین تجمعات دوستداران محیط زیست در اعتراض به خشک شدن دریاچه نمکی برجسته در ارومیه در غرب ایران به دلیل ساخت و ساز نادرست روی آن.

اکنون، تلاقی تغییرات آب و هوایی، خشکسالی، همه گیری کرونا و انزوای طولانی مدت به دلیل تحریم های آمریکا، نگرانی ها را تشدید کرده و اهمیت اعتراض های اخیر را افزایش داده است. صادق الحسینی، کارشناس برجسته اقتصادی، سه شنبه گذشته در «کلاب هاوس» گفت: «در سراسر کشور با کمبود برق و کمبود جدی آب روبه‌رو هستیم. اگر هوا در چند ماه آینده بهتر نشود، شرایط خیلی بدتر از حالا خواهد بود.» حسینی در ادامه بخشی از مشکل را یارانه های دولت دانست که موجب ارزان بودن نرخ برق و آب و در نتیجه، مصرف بی رویه می شوند. با این حال، هرگونه افزایش قیمت باعث نارضایتی بیشتر می شود، چرا که اکثریت 85 میلیون نفری ایران از نظر اقتصادی با مشکل روبه‌رو هستند.

منبع: نیویورک تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34