احیای برجام سخت تر از آنچه تصور می شود

دیپلماسی ایرانی: به رغم تمایل ایالات متحده آمریکا و ایران برای بازگشت به برجام، این اقدام چنان که می‌نماید آسان نیست چرا که شرایط، نسبت به زمان توافق اولیه، کاملا تغییر کرده است. هرچند با انتخاب ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهوری تازه ایران رسیدن به توافق ناممکن نیست، اما این انتخاب قطعا مسائل را پیچیده می‌کند. 

انیسه بصیری تبریزی، پژوهشگر اندیشکده انگلیسی رویال یونایتد (Royal United Services Institute)، می‌گوید که دولت روحانی «انگیزه چندانی ندارد که آخرین ماه کاری خود را وقف دیپلماسی شتاب‌زده کند». هرگونه دستاورد سیاسی در کوتاه‌‌مدت ممکن نخواهد بود، چرا که انتخابات بعدی مجلس ایران سه سال بعد انجام خواهد شد. به گفته تبریزی، همچنین هیچ تضمینی وجود ندارد که دولت تازه نسبت به توافقی که به ارث می‌برد کاملا متعهد باشد.

به‌جز سیاست‌های داخلی ایران، موانع دیگری هم سر راه احیای برجام وجود دارد. یک مقام ارشد آمریکایی که به شرط فاش نشدن نامش سخن می‌گفت، نسبت به «اختلافات جدی» از جمله «گام‌های ضروری ایران برای بازگشت به تعهدات برجام، لغو تحریم‌ها توسط آمریکا و مجموعه اقداماتی که هر دو طرف باید انجام دهند»، هشدار داد.

ایران خواهان لغو تمام تحریم‌های اعمال شده توسط دولت ترامپ است. آمریکا تاکید می کند که فقط تحریم‌های تحت پوشش مفاد برجام را برخواهد داشت. در ماه مارس دولت بایدن تحریم‌های جدیدی را علیه دو عضو سپاه پاسداران اعمال کرد. هنری روم، عضو گروه کارشناسی اورآسیا می‌گوید این گونه تحریم‌ها از لحاظ اقتصادی تبعاتی ندارند اما از لحاظ سیاسی بسیار حساس هستند و بیشترین چالش را به همراه دارند. 

همچنین ایران خواهان تضمین‌هایی است برای این که آمریکا بار دیگر از برجام خارج نشود. مقامات آمریکایی می‌گویند ارائه چنین تضمین‌هایی ناممکن است چرا که بدون حمایت دو سوم از سناتورهای آمریکایی احیای برجام در آمریکا ممکن نیست و جمهوریخواهان، که نیمی از اعضای سنا را تشکیل می‌دهند، از ابتدا با برجام به شدت مخالف بودند. ترامپ نشان داد که رئیس جمهور می‌تواند از هر توافقی خارج شود و ایران و آمریکا از این واقعیت به‌خوبی آگاهی دارند. 

کشورهای غربی هم اعتراض های خودشان را دارند. آنها می‌گویند گرچه ایران نقض تعهداتش از برجام را اقدامی برگشت‌پذیر و قابل جبران می‌داند، اما در زمینه علوم هسته‌ای به دانشی ارزشمند و همیشگی دست یافته است، از جمله نصب سانتریفیوژ‌های پیشرفته و تولید فلز اورانیوم (شکل جامد اورانیوم که در راکتورها یا بمب‌ها استفاده می‌شود، برخلاف ترکیب گازی استفاده شده در فرایند غنی‌سازی). 

قرار بود توافق اولیه این‌گونه فعالیت‌های ایران را به سال‌ها بعد موکول کند و از سرعت پیشرفت هسته‌ای ایران بکاهد. آمریکا اکنون خواستار این است که ایران هم با مذاکره پیرامون تمدید مفاد برجام – مثلا، به تعویق انداختن زمان قانونی نصب سانتریفیوژهای پیشرفته توسط ایران – و هم با گفت وگو درباره مسائل غیرهسته‌ای، نظیر برنامه موشکی و پشتیبانی از گروه‌های شبه‌نظامی در منطقه، توافق کند. رئیسی برنامه موشکی ایران و پشتیبانی از شبه‌نظامیان را «غیرقابل مذاکره» می‌داند.

چنین بن‌بستی بسیار خطرناک است، چرا که ایران مصمم است هم با پیشبرد مداوم برنامه هسته‌ای‌اش، که زمان دستیابی این کشور به دانش ساخت بمب را کاهش می‌دهد، و هم با تهدید به کاهش شفافیت در این فعالیت، اهرم‌سازی کند. ایران با اقداماتی نظیر حذف دوربین‌های نظارتی از سایت‌های هسته‌ای‌ یا محدود کردن دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به این سایت‌ها، ظاهرا در پی خشمگین کردن آمریکاست، اما در واقع اعتمادزدایی می‌کند.

به رغم گفت وگوهای مثبت در وین، نگرانی‌هایی نیز درباره جدی‌تر شدن خطرات پیش‌رو وجود دارد. اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات احیای برجام، می‌گوید که احیای تفاهم بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی «مانع ایجاد تردیدها و بلاتکلیفی‌هایی خواهد شد که اثرات منفی بلندمدت و غیرقابل توجیه به همراه خواهند داشت». 

مارک فیتزپاتریک، دیپلمات بازنشسته آمریکایی، که در شکل‌گیری سیاست منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای در وزارت امور خارجه آمریکا همکاری داشت، بی‌پرده و صریح می‌گوید: «ایران در حال بازی با آتش است».

منبع: اکونومیست / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11