چرخش قدرت چه تاثیری بر روابط منطقه ای ایران خواهد داشت

نویسنده: عیسی نهاری

دیپلماسی ایرانی: از زمان سیطره تئوکرات‌ها (دین سالاران) بر قدرت در ایران، سیاست های این کشور در دو جهت در نوسان است: از بین بردن تاثیر غرب که در دشمنی با ایالات متحده آمریکا و هم پیمانانش جلوه گر شده است؛ و عملگرایی که نماد آن مذاکرات هسته ای وین است و نظام ایران تلاش می کند از طریق به نتیجه رسیدن آن، از تحریم های آمریکا خلاص شود و روابطش را با اروپا بهبود بخشد.

مشکلی که در یکجا جمع شدن خصومت با غرب و تمایل به توسعه اقتصاد ایران وجود دارد، خود را در روابط مخدوش تهران با همسایگانش در خلیج (فارس) نشان می دهد که ده ها سال است شراکتی شکوفا با واشنگتن دارند. از این رو، در حالی که ایران همکاری اقتصادی با برخی کشورهای عرب خلیج فارس را حفظ کرده، روابطش با برخی دیگر از این کشورها به علت منافع سیاسی و اقتصادی متغیرش، به شدت تیره است.

ناظران، چرخش قدرت در نظام حاکم بر ایران را عامل تاثیرگذار دیگری بر روابط این کشور با کشورهای خلیج (فارس) می دانند. به عنوان مثال، روابط ایران با عربستان سعودی که بزرگترین کشور عربی حاشیه خلیج (فارس) است با روی کار آمدن روسای جمهور اصلاح طلب مثل هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی، بهبود پیدا کرد. اما روابط عربستان و ایران با به قدرت رسیدن رئیس جمهور محافظه کار محمود احمدی نژاد که به دشمنی با آمریکا معروف است و حمایتش از برنامه هسته ای ایران که تهدیدی مستقیم برای امنیت و ثبات کشورهای خلیج (فارس) محسوب می شود، دوباره پرتنش شد.

هانی سلیمان، پژوهشگر امور ایران معتقد است چرخش قدرت بین نخبگان سیاسی در ایران و چرخش منصب ریاست جمهوری، به نوعی بر روابط ایران و کشورهای خلیج (فارس) و دیگر کشورهای همسایه تاثیر دارد ولی میزان تاثیر این چرخش قدرت، نسبی و غیرقاطع است چرا که بستگی به اوضاع منطقه ای و روابط داخلی رئیس جمهوری دارد.

این پژوهشگر امور ایران معتقد است وخامت روابط ایران با کشورهای خلیج (فارس) در غیرقابل انعطاف بودن خط انقلاب اسلامی و نظام کنونی ایران ریشه دارد که مبتنی بر برخی ملاحظات ایدئولوژیک با همسایگانش است. همچنین برخی اصول ثابت مثل صدور انقلاب و جدال ایدئولوژیک با قدرت های منطقه و تمایل به احیای عظمت امپراتوری فارسی نیز مطرح است که بر روابط تهران با کشورهای خلیج (فارس) تاثیر می گذارد. همچنین برخی ملاحظات دینی مثل کشمکش شیعه و سنی و جدال بین قم و نجف بر سر جایگاه در جهان تشیع، بر این روابط تاثیرگذار است.

هرچند وجود رئیس جمهوری میانه رو یا اصلاح طلب در ایران به شکلی بر نزدیک شدن ایران و کشورهای خلیج فارس و کنار گذاشتن اختلافات هرچند به طور تاکتیکی و مقطعی تاثیر دارد، ولی در نهایت، تعارضی گسترده در دیدگاه ها و اهداف بین تهران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس وجود دارد که در کاهش بخت دستیابی به تفاهم بین دوطرف نقش ایفا می کند.

بعید نیست با انتخاب ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهوری ایران، روابط تهران با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس رو به وخامت پیش برود. رئیسی که اکنون رئیس قوه قضائیه است شخصی محافظه کار متمایل به جریان تندرو محسوب می شود.

هانی سلیمان معتقد است وجود رئیس جمهوری تندرو در قدرت، نشانه دشوار بودن دوره آینده است که در آن نظام حاکم بر ایران تلاش خواهد کرد نفوذ منطقه ای خود را بعد از تهدید شدن گروه های مسلحش در عراق و لبنان و ترور سردار قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس، حفظ کند. همچنین ایران مذاکرات هسته ای و جدال بر سر جایگاه با کشورهای خلیج فارس را در پیش دارد. این ها همگی پرونده هایی هستند که ایران در سایه وجود رئیس جمهوری که دیدگاهش با دیدگاه های نظام همسو است، باید به آنها بپردازد.

به عقیده این پژوهشگر امور ایران، نوع نگار ایران در روابط بین الملل یکی از علل برخورد بین تهران و کشورهای خلیج فارس است. به این مسائل باید اختلاف مرزی با امارات و نگاه نظام ایران به کشورهای عرب جنوب خلیج فارس به چشم رقیب و برنامه هسته ای و موشکی ایران را نیز افزود که تهران تلاش می کند از طریق آنها بر ناوبری در تنگه هرمز و خلیج فارس سیطره یابد، کاری که با استقلال و حاکمیت کشورهای خلیج (فارس) در تعارض است. 

هرچند همیشه فرصت هایی برای حل اختلافات وجود دارد ولی توپ در زمین ایران است و دشوار بودن حل اختلافات نیز ریشه در فقدان تمایل و اراده واقعی در ایران برای حل اختلافات دارد زیرا ایران به دنبال سیطره بر گذرگاه ها و حفظ دستاوردهایی است که با سرمایه گذاری روی گروه های مسلح به دست آورده است.

منبع: ایندیپندنت عربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11