روحانی، ظریف را قربانی نشست وین و احیای برجام کرد؟!

دیپلماسی ایرانی – با گذشت نزدیک به پنج روز از انتشار فایل صوتی سه ساعته محمدجواد ظریف کماکان حواشی، جنجال و هیاهو علیه وی ادامه دارد. در ادامه حتی تبعات و آثاری هم در حوزه خارجی برای ایالات متحده آمریکا و دولت جو بایدن در پی داشته است. اما در این بین سوالی که ذهن را درگیر می‌کند این است که اساساً تا چه اندازه این فضای تخریبی و هیجانی علیه محمد جواد ظریف متاثر از جریان سازی رسانه های معاند ذیل تقطیع و تمرکز معنادار روی برخی مسائل خاص (سردار سلیمانی و سپاه) در فایل صوتی مذکور است؟ آیا افراد و جریان های داخلی که انتقاد، اعتراض و حمله شدیدی به وزیر امور خارجه پیرامون مواضعش در این گفت وگو دارند تمام این فایل را با دقت گوش کرده اند یا صرفاً با تحریک دیگران و برای جا نماندن از خیل حمله کنندگان در قالب شعارهای انقلابی واکنش های تندی را مطرح کرده اند؟ دیپلماسی ایرانی برای بررسی این مسئله به سراغ محمد صادق کوشکی، تحلیلگر مسائل سیاسی و بین الملل که از منتقدان دولت، برجام و محمدجواد ظریف است رفته تا بفهمد جریان داخلی همسو با وی تا چه حد تحت تأثیر فضاسازی مخرب رسانه‌های معاند قرار گرفته است؟

به باور شما فضاسازی و جریان تخریبی که به دلیل انتشار فایل صوتی محمدجواد ظریف علیه وی شکل گرفته است تا چه اندازه متاثر از فضاسازی رسانه های معاند کشور است. چرا که این رسانه ها از کل سه ساعت فایل مصاحبه که تازه آن هم بخشی از یک گفت وگوی هفت ساعته است تنها روی قسمت هایی تمرکز و تاکید داشته اند که مبنای شکل گیری و تشدید دو قطبی در کشور است. در حالی که به نظر می رسد کل مصاحبه ظریف نمی تواند با این میزان از واکنش غالبا تند منتقدانش مواجه شود. خصوصا که به نظر می رسد برخی از منتقدان این سخنان در فایل مذکور با محوریت نمایندگان مجلس مبنای حملات خود را بر موج سورای رسانه های معاند گذاشته اند، نه استماع کامل این گفت وگو؟

شاید این نکته شما درست باشد و بخشی از جریان حملات داخلی به وزیر امور خارجه، نه به واسطه انتشار فایل، بلکه ذیل بازی سیاسی و رسانه ای معاندان نظام جمهوری اسلامی شکل گرفته باشد. اما از نگاه من مسئله مهمتر به بازی داخلی از جانب دولت و شخص حسن روحانی باز می گردد. 

از چه بابت شما معتقدید انتشار این فایل بازی دولت و رئیس جمهوری است؟ 

به باور من مدیریت دولت و شخص حسن روحانی برنامه ریزی کرده است این فایل در رسانه های معاند جمهوری اسلامی ایران منتشر شود تا اذهان و افکار عمومی در داخل کشور از خروجی مذاکرات در نشست وین دور شود. کما این که با جنجال ها و حواشی ناشی از انتشار این فایل عملاً افکار عمومی و جریان‌های سیاسی و رسانه ای در داخل و خارج به جای تمرکز روی مذاکرات وین معطوف به انتشار این فایل، محتوای آن، عوامل منتشر کننده و متعاقبش حمله و یا حمایت از شخص محمدجواد ظریف شده اند. من بنایی برای تحلیل و یا قضاوت محتوایی فایل صوتی ندارم، بلکه می خواهم از نظر اداری نحوه انتشار این فایل را مورد بررسی قرار دهم. در همین راستا به وزیر امور خارجه این اطمینان چند باره داده شده که محتوا و متن این گفت وگو محرمانه است و جایی منتشر نخواهد شد. در نتیجه وزیر امور خارجه، هم به مصاحبه کننده و دستگاه ذیربط و متولی آن که حسام ‌الدین آشنا است اعتماد می‌کند. اما از زبان خود اصلاح طلبان شنیده شده که همین دستگاه ذیربط (مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری) با متولی گری آقای آشنا که بخشی از مجموعه دولت است این فایل را در اختیار برخی از افراد نزدیک به دولت قرار می‌دهد. پیرو این نکته و به اذعان و اعتراف فرزندان آقای کروبی همین فایل قبل از انتشار در رسانه های معاند در اختیار آنها قرار داشته است. همه این مسائل نشان می‌دهد که انتشار این فایل از ابتدا یک بازی سیاسی بوده است. چون اگر شخص رئیس جمهور نمی خواست قطعاً این فایل منتشر نمی شد. مگر این که دولت و شخص رئیس جمهور بپذیرد تا قلب قوه مجریه و مراکز تحقیقات استرتژیک هم جاسوس و عوامل نفوذی رخنه کرده است که در این صورت جایگاه و وزن رئیس جمهور در داخل و خارج به شدت مخدوش می شود. چون این مسئله یک خودزنی تمام عیار برای روحانی است. بنابراین باز هم تکرار می کنم منطقی ترین سناریو از نگاه من آن است که روحانی با انتشار این فایل به دنبال دور کردن اذهان عمومی در داخل کشور از نشست وین بوده است تا با فرار از پاسخ گویی و مسئولیت پذیری بتواند ذیل خلاء شکل گرفته ناشی از انتشار این فایل صوتی، تحریم‌ها و احیای برجام را مطابق با نگاه دولت پیش ببرد.

اگر روی متن و محتوای این فایل تمرکز کنیم. از نگاه شما ظریف مواضعی را مطرح کرده است که با این میزان از واکنش تند و قهرآمیز برخی افراد مواجه شود؟

به باور من کسانی که با آراء و مواضع محمد جواد ظریف در طول سالیان گذشته آشنا هستند به خوبی می‌دانند که نگاه وزیر امور خارجه در طول هشت سال گذشته همین سخنانی بوده که در فایل مذکور بر زبان رانده است. با وجود آنکه من اکثر این مواضع را در فایل صوتی قبول ندارم و منتقد آن هستم، اما باید اذعان کرد که مواضع آقای ظریف در طول این سال‌ها همین ها بوده و در فایل مذکور چیز عجیب و غیر مترقبه ای را مطرح نکرده است. یعنی حتی به طور رسمی آقای ظریف حامی عملکرد و تحرک نیروی قدس سپاه پاسداران نبوده، کما اینکه به کارشکنی و اعمال فشار برخی افراد و جریان های داخلی در خصوص دیپلماسی هم انتقاد کرده و در همین رابطه اتهاماتی را متوجه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کرده است. لذا آقای ظریف چیزی بر خلاف آرایش در هشت سال گذشته مطرح نکرده است.

پس چرا این فایل با این میزان از واکنش تند، حواشی، جنجال، تخریب و حمله علیه او همراه شد؟

پاسخ به این سوال شما موید همان تحلیل پیشین من است. چون این هیاهو، جنجال، حاشیه و تخریبی که علیه محمد جواد ظریف به واسطه انتشار این فایل صوتی شکل گرفته دست پخت همان نقشه و فریب حسن روحانی است تا در سایه این حواشی، تخریب و هیاهوها، افکار عمومی به جای تمرکز روی نشست وین و عملکرد تیم مذاکره کننده معطوف به این فایل صوتی شود. در این راستا از ۱۳ فروردین چند دور مذاکرات وین شکل گرفت که به دقت خروجی آن زیر ذره بین جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای و مجلس بود. اما با شروع دور جدید این مذاکرات از اواسط هفته جاری و قوت گرفتن انتشار بیانیه ای مشترک در خصوص بازگشت امریکا به توافق هسته ای و احیای برجام، دولت روحانی سعی داشته با حاشیه ‌سازی‌ها سایه سنگین نگاه موشکافانه جریان‌های سیاسی و رسانه ای را از روی مذاکرات وین بردارد.

با این تعبیر شما یعنی محمد جواد ظریف عملا قربانی نشست وین و احیای برجام شده است؟

دقیقا همین است. من باز هم تاکید می‌کنم با آن چیزی که محمد جواد ظریف در فایل صوتی مذکور عنوان  کرده به هیچ وجه موافق نیستم، ولی رئیس دستگاه سیاست خارجی چیز عجیبی را در آن گفت وگو مطرح نکرده است. چون ظریف تمام این سخن را در طول هشت سال گذشته بارها و بارها در سخنرانی ها و مصاحبه هایش مطرح کرده است. البته من معتقدم که این سخنان تنها معطوف به هشت سال ریاست آقای ظریف بر دستگاه سیاست خارجی نیست. چون سابقه و حضور آقای ظریف در حوزه سیاست خارجی به همین هشت سال اخیر باز نمی گردد. بلکه او در چهار دهه گذشته در پست ها و مناصب مختلف حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی فعال بوده است. کما اینکه مشابه همین سخنان آقای ظریف در سال ۸۳ هجری شمسی ذیل نشست آستانه هم از زبان وی مطرح شد. اما نکته اینجاست که آقای روحانی سعی کرده است با انتشار این فایل یک بمب خبری را منفجر کند تا عملا بتواند نشست وین را مطابق با نگاه خود پیش ببرد، کما اینکه اکنون بیشتر رسانه های داخی در کشور دیگر تمرکزی روی نشست وین ندارند و خروجی آن به دقت مورد ارزیابی و کنکاش رسانه ها به خصوص منتقد برجام قرار نمی گیرد، بلکه همه نگاه‌ها معطوف به محمدجواد ظریف و بازگشتش به ایران است تا در قبال این فایل پاسخگو باشد. این همان چیزی است که روحانی منتظر آن بوده است.

این جمله آخر شما را قدری کالبد شکافی کنیم. شما چه آینده سیاسی برای محمد جواد ظریف متصورید؟ آیا با بازگشت او پروژه استیضاح، استعفا یا برکناری ناخواسته اش کلید خواهد خورد؟

اولاً من با کلمه پروژه موافق نیستم چون پروژه ای در کار نیست. در ثانی به نظر من علی رغم فضای تخریبی جدی کنونی علیه محمد جواد ظریف به دلیل مواضش در فایل صوتی اتفاقی برای وی مبنی بر استیضاح، استعفا یا برکناری تحت فشار روی نخواهد داد.

اگر به گفته های حسن روحانی در جلسه هیئت دولت در چهارشنبه هفته جاری هم رجوع کنیم، وی به صراحت عنوان داشت که گفته های محمد جواد ظریف در فایل مذکور گفته های دولت و شخص رئیس جمهور نیست. آیا این سخنان حسن روحانی می تواند مویدی بر نگاه شما باشد و اینگونه عنوان کرد که حسن روحانی از حالا پشت محمدجواد ظریف را خالی کرده و رئیس دستگاه سیاست خارجی عملا قربانی شده است؟

به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. دقیقاً سخنان حسن روحانی همین معنا را می دهد. در همین رابطه من از شما می‌پرسم آیا سخنان و نگاه حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور در ۸ سال گذشته متفاوت از محمد جواد ظریف بوده است. اساسا مگر منطقی است که حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور، وزیری، آن هم وزیر کلیدی مانند وزیر امور خارجه را به دست کسی بسپارد که در مسائل حساسی مانند مذاکره و غیره نگاهی مخالف با او دارد؟! پس گفته های حسن روحانی در جلسه هیئت دولت یک فرار رو به جلو و تلاش برای مدیریت شرایط است تا بتواند نقشه خود را پیش ببرد. 

در این رابطه به نظر می رسد استعفای حسام الدین آشنا از «ریاست مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری» و جایگزینی وی توسط علی ربیعی، سخنگوی فعلی دولت هم دال بر آن است که انتشار این فایل، نه از سوی اصولگرایان، بلکه توسط خود دولت بوده است؟

به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. اتفاق من معتقدم بخش عظیمی از جریان اصولگرا و رسانه های وابسته به آن با انتشار این فایل بازی خوردند. یعنی اصولگرایان فریب عملیات روانی دولت را خورده اند. چون تا قبل از انتشار این فایل همه نگاه‌ها متوجه خروجی نشست وین بود، اما به محض انتشار این فایل اکنون همه نگاه‌ها معطوف به بازگشت محمدجواد ظریف و یا بازخواست اوست. پیشتر عنوان کردم و باز هم تاکید می کنم که فایل صوتی دربردارنده و حاوی هیچ نکته عجیب و غیر مترقبه ای از سوی محمدجواد ظریف نیست. همه این مسائل از پیش به انحای مختلف مطرح شده است. این یک بازی و فریب دولت است تا سید عباس عراقچی و تیم مذاکره کننده در نشست وین با خاطری آسوده و بدون پاسخ گویی مسائل را پیش ببرد.

اما جناب کوشکی به نظر نمی رسد که یک بمب خبری بتواند دولت را در خصوص پاسخ گویی به نشست وین مبرا کند. مگر دولت می‌تواند با این بازی و یا فریبی که شما به آن اشاره کردید سر مجلس، افکار عمومی و نظام را کلاه بگذارد و رهبری را از عملیاتی کردن پیش شرط های خود منصرف کند؟

من از شما می‌پرسم، مگر مقام معظم رهبری در جریان انعقاد و عملیاتی شدن برجام ۹ پیش شرط را مطرح نکرد؟ کدام یک از آن ۹ پیش شرط عملیاتی شد؟ بله اگرچه مقام معظم رهبری دو شرط مهم یعنی لغو تحریم ها و راستی آزمایی آن را به عنوان شروط لازم مبنی بر بازگشت ایران از تمام اقدامات کاهش تعهدات برجامی مطرح کرده است، اما این امکان وجود دارد که در صورت عدم پاسخگویی و عدم مسئولیت پذیری به دلیل شرایط و حواشی کنونی، عملاً تیم مذاکره کننده شروطی را بپذیرد و نظام را در یک عمل انجام شده قرار دهد. پس یقین بدانید با هیاهو و موج سواری که به دلیل انتشار فایل صوتی علیه محمد جواد ظریف شکل گرفته اکنون فضا و بستر مناسبی برای تیم مذاکره کننده در وین به وجود آمده است که این نشست را مطابق با نگاه خود و با دست بازتری پیش ببرد.