تلاش ارتش برای جدا شدن از کش مکش های سیاسی لبنان

نویسنده: کریم شِهایب

دیپلماسی ایرانی: از زمانی که دولت لبنان در  ماه مارس ۲۰۱۷ وی را به عنوان فرمانده ارتش منصوب کرد، ژنرال ژوزف عون به ندرت در مورد مسائل جاری کشور اظهار نظر کرده، اما بعد از گذشت چهار سال، صدای او بلندتر شده است. ماه گذشته، عون در سالنی با نورپردازی بسیار کم، دولت لبنان را طی یک سخنرانی تند به خاطر کاهش بودجه مورد سرزنش قرار داد. «آیا آنها ارتش را می خواهند یا نه؟ آیا می خواهید ارتش روی پای خود بایستد یا نه؟» عون با عصبانیت این اظهارات را به زبان آورد و ادعای مقامات سیاسی که نامشان فاش نشده مبنی بر اینکه ارتش منابع را به هدر داده است را تقبیح کرد: «با هر کسی که بخواهد به حقوق سربازان دست درازی کند مخالفت خواهیم کرد.»

ارزش لیر لبنان از اواخر سال ۲۰۱۹ به شدت در حال سقوط است. زمانی هر دلار برابر با ۱۵۰۰ لیر لبنان بود، اما از آن موقع تا کنون، پول ملی لبنان بیش از ۸۰ درصد ارزش از خود را از دست داده است. در همین حال، قیمت مواد غذایی با افزایش چهارصد درصدی، یعنی سریع تر از هر جای دیگر در کره زمین، سر به فلک می کشد. سربازان لبنانی که زمانی در شغلی کمیاب کار می کردند که امنیت اقتصادی آنها را تضمین می کرد، اکنون حقوقی ماهیانه کمتر از ۱۲۰ دلار دریافت می کنند. این تقریبا ۲۵ درصد دستمزد حداقلی کشوریست که از کمبود پول نقد رنج می برد. صرفه جویی های همگانی در حال افزایش است. در ماه ژوئن، ارتش استفاده از گوشت را در غذای کارکنان خود متوقف کرد و در ماه فوریه، فرانسه شصد هزار دلار کمک غذایی به ارتش لبنان تحویل داد که به نظر می رسد فقط شامل مواد اولیه یعنی روغن پخت و پز، کربوهیدرات و مواد غذایی کنسروی باشد.

سخنان انتقادی عون بسیار تند بود، چرا که ارتش هم مثل بقیه کشور تحت فشار ناشی از بحران اقتصادی قرار دارد. عون ادعا می کرد که ارتش لبنان قربانی تهمت های کارزارهای سیاسی شده و هدف از این کارها بی ثبات کردن این نهاد نظامی و امنیت ملی است. "اما به نفع چه کسی؟" عون از جمعیت حاضر پرسید و در ادامه گفت که "شکستن ارتش به معنای پایان موجودیت [لبنان] است."

سودای ریاست جمهوری؟

اگرچه سربازان با ماسک بر صورت و به آرامی به سخنان وی گوش می دادند، اما صحبت های ژوزف عون باعث ایجاد موجی در سراسر کشور شد. در اینجا بود که تحلیلگران و ستون نویسان با هم به حدس و گمان زنی پرداختند. آیا عون وعده یک کودتای نظامی را می دهد؟ یا اینکه او به طور غیر مستقیم خود را به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری معرفی می کند که قرار است پس از پایان دوره ریاست جمهوری میشل عون (هیچ رابطه ای با فرمانده ارتش ندارد) در کمتر از دو سال در این رقابت ها حاضر شود؟ هیچ دور از ذهن نیست که یک مقام نظامی در لبنان به مقام ریاست جمهوری برسد. به هر حال، رئیس جمهور فعلی کشور و دو رئیس جمهور پیشین از فرماندهان سابق نظامی بوده اند.

انتخابات ریاست جمهوری قرار است در اواخر سال آینده برگزار شود، اما عون به طور واضح علاقه خود برای جانشینی رئیس جمهور فعلی که هم نامش هم هست را ابراز نکرده است. با این حال یک اتفاق قطعی است: رابطه خوب بین این دو رو به سردی گراییده، به ویژه که جامعه بین المللی به طور لفظی نسبت به بیشتر احزاب حاکم لبنان موضعی انتقادی در پیش گرفته است.

بشار الحلبی، تحلیلگر سیاسی به ام.ای.ای می گوید: «روابط عالی ژوزف عون با ایالات متحده در مشروعیت زدایی از [رئیس جمهور] عون نقش داشته است.» وی تصریح می کند که «بسیاری از مردم رئیس جمهور عون را به عنوان فردی که باعث افزایش قدرت حزب الله در لبنان است می شناسند.» الحلبی می افزاید که این امر زمانی حائز اهمیت می شود که بدانیم هر دو نفر مسئولیت های اصلی اختصاص یافته به مسیحیان مارونی را در سیستم سیاسی لبنان بر عهده دارند که بر اصل تقسیم قدرت بر اساس فرقه ها استوار است. این تحلیلگر در ادامه می گوید که «ژوزف عون در سخنرانی خود پوشش حمایتی – نظامی را از رئیس جمهور پس گرفت.»

ارتش لبنان به درخواست میدل ایست آی برای پاسخگویی  به گمانه زنی های سیاسی و پیامدهای سخنرانی فرمانده ارتش پاسخ نداد.

آن چه واضح است این است که با کنار گذاشتن گمانه زنی ها می توان گفت که ارتش لبنان در حال حاضر در نقطه ای جالب از تاریخ خود قرار دارد. طی ۱۸ ماه گذشته، لبنان شاهد یک سری اعتراضات بوده که کشور را به لرزه درآورده است. سقوط اقتصادی لبنان که با شیوع همه گیری کرونا بدتر هم شده، علاوه بر انفجار بندر بیروت که قسمت اعظمی از پایتخت را ویران کرده از دیگر اتفاقات مهم بودند. رفتار دولت ورشکسته این کشور به گونه ای بوده که گویی به کما رفته و رویارویی با بحرانهای مختلف را به ارتش لبنان سپرده است.

هر انگیزه ای که پشت این مسئله باشد، روشن است که ژوزف عون در تلاش است تا ارتش را از طبقه پوسیده حاکمیت جدا کند. او ارتش را در کنار بیش از نیمی از جمعیت که خشمگینانه در فقر به سر می برند به عنوان قربانی سوء مدیریت و فساد فراگیر معرفی می کند.

دست دادن با دست هایی که کتک می زنند

در کشوری که عمیقاً بر اساس خطوط فرقه ای و سیاسی تقسیم شده، ارتش لبنان موجودیتی نادر است که حداقل در تئوری در ورای این تقسیمات قرار می گیرد.

از سال ۱۹۷۵ تا سال ۱۹۸۰، موزاییکی از شبه نظامیان فرقه ای لبنان را در یک جنگ داخلی بی رحمانه ویران کرد. در آن زمان، ارتش متلاشی و تکه تکه شده و کشور را به دست شبه نظامیان فرقه ای و حامیان آنها سپرد. از آن زمان تاکنون، ارتش توسط همه لبنانی ها به عنوان یک نیروی متحد کننده در کشور مورد ستایش قرار گرفته و تقریباً دارای جایگاهی مقدس است. الحلبی می گوید که «ارتش تنها نهاد دولتی بوده که توانسته ورای تقسیم بندی های فرقه ای حمایت اکثریت مردم را به دست آورد. مردم نمی خواهند این نابود شود.»

اگرچه ارتش در برابر پارتی بازی های سیاسی مشهور لبنان و سهمیه های فرقه ای در امان نمانده، اما ثبت نام در این نهاد نظامی همواره به معنای تامین امنیت مالی و تضمین سطحی از زندگی قابل قبول بوده است. باید گفت که «اعضای همه فرقه ها به ارتش به عنوان نهادی دولتی برای اطمینان یافتن از امنیت مالی خود نگاه می کنند.» همچنین می توان ادعا کرد که «عمدتا در خارج از بیروت، همه برای ارتش ارزش بسیاری قائل هستند.» برخی از معترضان ضد دولتی حتی طرفدار حاکمیت نظامی در لبنان، عمدتاً برای یک دوره انتقالی، هستند، اما آنها در مقایسه با کسانی که تنها از این نهاد با احترام یاد می کنند در اقلیت قرار دارند.

این یک رابطه کاملاً پیچیده است که به وضوح در تقاطع جل الدیب بزرگراه ساحلی که در جریان اعتراضات سال ۲۰۱۹ به نقطه ای حساس تبدیل شد دیده می شد. اگرچه ارتش لبنان عمدتاً از صحنه اعتراضات در پایتخت دور ماند، اما نیروهایش اغلب وظیفه داشتند تا معترضین را در جاهای دیگر از خیابانها دور نگه دارند.

در جل الدیب، ارتش اغلب سعی در محدود کردن اعتراضات داشت. در یک مورد، هنگامی که تظاهرکنندگان در حال خواندن سرود ملی لبنان بودند، سربازی تلاش کرد تا جلوی اشک های خود را در حالی که فردی معترض قصد آرام کردن وی را داشت بگیرد. در جایی دیگر معترضی مشاهده می شد که سربازی را که طبق گزارش ها دستور پراکنده کردن معترضین با توسل به زور را دریافت کرده بود و گریه می کرد را در آغوش گرفته بود. اما در همان فضایی که سربازان و غیرنظامیان با چشمانی پر از اشک همدیگر را در آغوش می کشیدند، همه چیز به خشونت کشیده شد.

در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۹، سربازان یکی از معترضین به نام فادی نادر را در بزرگراه جل الدیب مورد ضرب و شتم قرار دادند. آنها نادر را با لگد، خشاب اسلحه ها و باتوم کتک زدند. شدت ضرب و شتم به قدری بود که قسمت زیادی از بدن وی کبود شده بود. روز بعد، نادر که مورد ضرب و شتم واقع شده بود دوباره به بزرگراه بازگشت اما این بار با صندلی چرخ دار و سرم بر دست. او از آن چه برایش اتفاق افتاده بود ناراحت بود اما ارتش را مقصر نمی دانست. وی به مطبوعات گفت: «حاکمان نمی توانند ما و ارتش را در برابر هم قرار دهند، ارتشیان برادران ما هستند. من به سربازان گفتم که ما به لباس نظامی شما افتخار می کنیم و پوتین های شما را بالای سرمان قرار می دهیم.» بعد از این سخنان، جمعیت حاضر در اطراف نادر به تشویق وی پرداختند.

آن چه این تصویر را تیره تر کرد، ادعای معترضین در چندین شهر بود که می گفتند توسط نیروهای امنیتی و نظامی لبنان شکنجه شده اند. همچنین، برخی از معترضین در دادگاه های نظامی محاکمه و حتی گاهی اوقات به تروریسم متهم شدند.

تفنگ در یک دست و بسته غذایی در دست دیگر

سال ۲۰۲۰ برای لبنان سالی سخت و فاجعه آمیز بود. در حالی که دولت هیچ اقدامی برای مبارزه با کرونا انجام نمی داد، احزاب سیاسی-فرقه ای لبنان و شبکه های مشهور حمایتی آنها محله هایی را که در هراس کووید به سر می بردند را ضدعفونی کرده و بسته های کمکی برای رنج دیدگان توزیع می کردند. دولت برای خانواده های آسیب پذیر بسته حمایت مالی برای یک بار در نظر گرفته بود که وزارت امور اجتماعی پس از مشاهده مغایرت در فهرست دستور توقف این طرح را داد و از ارتش خواست که اسناد مربوطه را بررسی کند.

در آن زمان، بسته مذکور حدود ۱۴۰ دلار ارزش مالی داشت، اما تاخیر در عرضه، همزمان با افزایش قیمت ارز باعث کم شدن ارزش آن شد. در همان ایام حتی خود وزیر امور اجتماعی گفته بود که حدود ۷۵ درصد مردم به کمک نیاز دارند. ارتش همچنین موظف به توزیع کمک ها پس از انجام بررسی ها شد.

ناصر یاسین، استاد سیاست و برنامه ریزی دانشگاه آمریکایی بیروت، به ام.ای.ای می گوید:«هرگاه دولت های غیرنظامی قادر به انجام کارهای خاصی نباشند، با دستور به ارتش این کار را انجام می دهند.» وی معتقد است که نهادهای دولتی تجهیزات و منابع کافی دارند و تنها از سوء مدیریت رنج می برند. یاسین می گوید: "چرا ارتش؟ چون برخلاف سیاستمداران بسیار کارآمد و مورد اعتماد شهروندان است.»

چهار ماه بعد، بندر بیروت منفجر شد و بیش از ۲۰۰ کشته، هزاران زخمی و سیصد هزار بی خانمان برجای گذاشت. هزینه بازسازی حدود ۱۵ میلیارد دلار تخمین زده شده است. ژوزف عون، فرمانده ارتش به طور منظم با نیروهای امدادی و امدادگران ملاقات و عملیات جستجو و نجات را با تیم های بین المللی هماهنگ می کرد. مقامات در بیروت با اعلام وضعیت اضطراری اختیاراتی استثنایی به ارتش، به ویژه در بندر و اطراف آن دادند. این نهاد نظامی همچنین دریافت کننده و توزیع کننده اصلی کمک های بشردوستانه خارجی شد و حتی بیش از ۸۵ هزار ساختمان آسیب دیده را مورد بررسی قرار داد.

یاسین می گوید که نقش فعال ارتش پس از فاجعه ای مانند انفجار بیروت قابل درک است، اما نقش چند وجهی آن به این معنی است که آنها در حال حاضر «نمایندگی دولت در خیابان ها» را در دست دارند. این ممکن است بدان معنا باشد که تلاش ژوزف عون برای جدا کردن ارتش از طبقه حاکم کار ساده ای نیست، به خصوص که زندگی برای لبنانی ها بدون هیچ چشم انداز اقتصادی روشن روز به روز در حال سخت تر شدن است.

یاسین در پایان می گوید: «وقتی که در جایی خارج از بیروت رانندگی می کنید، احتمالاً از میان ایست های نظامی بازرسی عبور خواهید کرد. یا وقتی اعتراضی باشد، آنها آنجا خواهند بود.»
 
منبع: میدل ایست آی / ترجمه: علی مفتح