ایران اول کوتاه می آید یا امریکا؟

دیپلماسی ایرانی: ایران در روابط خود با دولت جدید جو بایدن، رفتاری دارد که گویی تیم "پیروز" در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا است و برای بازگشت خودبه توافق هسته ای شروطی تعیین می کند و به دنبال تنظیم اسناد و مدارک با متحدان است. همان طور که با مسکو و پکن انجام می شود و آنها را به حمایت از موقعیت خود در قبال واشنگتن دعوت می کند برای این که آنها در میان شش کشور امضا کننده توافق نامه هستند. سپس هشدارهایی در مورد فشار بر بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی صادر می کند و به ممانعت از بازگشت آنها برای بازرسی از سایت های هسته ای خود در صورت عدم عقب نشینی امریکا از تحریم ها تهدید می کند. 

علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران می گوید: «فرصت بازگشت آمریکا به توافق هسته ای برای همیشه باز نیست. همچنین، این فرصت برای کشورهای اروپایی امضا کننده توافق محدود است.» سخنگوی دولت مساله تحریم ایران را نادیده می گیرد، در حالی که این واشنگتن یا کشورهای اروپایی نیستند که برای نجات اقتصاد و رفع انزوای روز افزون خود بیشترین نیاز به رفع تحریم را دارند. 

با وجود بازگشت اتحاد بین واشنگتن و پایتخت های اروپایی به جایگاه مستحکمتری نسبت به دولت ترامپ بنابراین، این تهران است که تصور می شود راه بازگشت آن به پایبندی به توافق برای همیشه برایش باز نیست. هرگونه تلاش برای تفسیر موضوعی زمینه های این رفتار ایران به این نتیجه خاتمه می یابد که این کار بر قرائت نادرست از سیاست دولت بایدن در مورد پرونده ایران و همچنین پرونده های دیگر در منطقه خاورمیانه مبتنی است. تهران معتقد است اولویت اصلی دولت بایدن انجام سیاست تلافی جویانه ای است که تمام اقدامات دولت دونالد ترامپ را ملغی می کند و از تندرویی که ترامپ به ایران تحمیل کرد عقب نشینی کند. البته که بایدن در حال تغییر تعداد زیادی از سیاست های قبلی خود در رابطه با توافقات و معاهده نامه هایی در خصوص آب و هوا، ساخت دیوار مرزی با مکزیک و اجازه دادن به شهروندان کشورهای دارای اکثریت مسلمان برای ورود به ایالات متحده است، و همچنین در پی برقراری ارتباط مجدد با متحدان آمریکا در سراسر جهان و غیره است. 

چیزی که هست، بایدن در بسیاری از مناسبت ها وسخنرانی ها، قبل و بعد از انتخابات، مواضعش هنگام پرداختن به موضوع توافق با ایران واضح و روشن است، تعیین شرایط برای بازگشت واشنگتن به برجام در سه مورد خلاصه می شود: 1- بازگشت ایران به تعهد کامل قبلی (یعنی قبل از بازگشت واشنگتن) به مفاد توافق هسته ای. 2 - ضرورت تدوین سیاست مشترک با متحدان اروپایی واشنگتن، امضاکنندگان توافق نامه (فرانسه، انگلیس و آلمان) در مقابله با ایران. 3 - لزوم در نظر گرفتن توافق نامه فعلی به عنوان نقطه آغاز مذاکرات جدید که به طور خاص شامل موضوع موشک های بالستیک و دخالت ایران در امور داخلی تعدادی از کشورهای عربی است که شامل مشارکت  متحدان منطقه ای واشنگتن در این مذاکرات است.

در مناسبت ها و موارد بسیاری، جو بایدن که در آن زمان نامزد و سپس رئیس جمهوری آمریکا شد، موضع خود را در خصوص این موارد اعلام کرد. یکی از مهمترین آنها مقاله ای است که وی سپتامبر گذشته، دو ماه قبل از انتخابات، در وب سایت CNN و تحت این عنوان نگاشت: "یک راه هوشمندانه تر برای سخت گیری با ایران وجود دارد." مورد دوم مصاحبه با روزنامه نگار آمریکایی، توماس فریدمن، در روزنامه نیویورک تایمز یک هفته پس از انتخاب وی بود. در هر دو مورد، بایدن از سیاست ترامپ در قبال ایران و عقب نشینی ترامپ از پایبندی به توافق با ایران انتقاد کرد. وی دو انتقاد از ترامپ داشت: اولین مورد اینکه خروج از این توافق نامه به تهران اجازه داد بدون نظارت به غنی سازی اورانیوم برگردد و تولید خود را تا ده برابر بیش از مرحله قبل از توافق افزایش دهد. در نتیجه این عقب نشینی، خطر برنامه هسته ای را برای همسایگان ایران و منافع آمریکا افزایش می دهد و باعث شد آمریکا را حتی در مقابل متحدان خود منزوی کند تا آنجا که حاضر نشدند با امریکا همراهی کنند. 

اما موضع اروپا در این روزها با توجه به نزدیکی بی حد و حصر مواضع اروپا به واشنگتن بسیار متفاوت است. پس از تماس جو بایدن و امانوئل ماکرون و در پی آن موضعی که یک مشاور در ریاست جمهوری فرانسه اعلام کرد، رئیس جمهوری فرانسه به ایرانی ها گفت: اگر می خواهید ایالات متحده به توافق برگردد، هر گونه تحریک را متوقف کنید و به احترام به تعهدات خود در توافق هسته ای برگردید. دولت های آلمان و بریتانیا نیز موضعی مشابه این موضع دارند. بر همگان روشن است که این سه کشور اعتراضات بسیاری به عملکرد و رفتار ایران در منطقه دارند. 

در مقابل، تهران در حال کار روی یک روند همکاری دو متحد سنتی خود، مسکو و پکن، با بهره گیری از افزایش اختلافات مورد انتظار با دولت بایدن است. پس از اولین دیدار وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی لاوروف و همتای ایرانی وی، محمد جواد ظریف، پس از تصدی بایدن به ریاست جمهوری، لاوروف مسئولیت بازگشت به توافق هسته ای را به عهده واشنگتن گذاشت. وی گفت بازگشت امریکا به برجام برای بازگشت ایران به تعهدات خود و "برای نجات این توافق مهم"، ضروری است. وی افزود مسکو و تهران موضع واحدی دارند و مسکو "تحریکات" در قبال تهران که آن را به سمت رویارویی با واشنگتن سوق می دهد را نمی پذیرد. همچنین ظریف حفظ وحدت مواضع بین مسکو و تهران را خواستار شد. پرسشی که ایرانی ها باید از خود بپرسند این است که طی سه سال گذشته از زمان فشار تحریم های آمریکا بر ایران آیا توانسته اند به نجات اقتصادشان کمک کنند، مسکو و پکن چه کمکی می توانند به آنها بکنند؟ در پایان، آیا اسناد و مدارکی که در دستان ایران است، قادر به تحقق شروطی است که بایدن برای بازگشت به توافق تعیین کرده است؟ 

ایران می خواهد با سرسخت نشان دادن خود، نشان دهد که برای توافق با دولت بایدن یا تحقق شرایط او عجله ندارد شاید این کشور بخواهد بازی داخلی سنتی خود را انجام دهد؛ با قرار دادن دولت جدید ایالات متحده و قدرت های غربی و منطقه ای در مقابل گزینه تعامل با ایران "میانه رو یا تندرو"، در حالی که در آستانه انتخابات ریاست جمهوری جدید است. اگر تهران آن طور که وانمود می کند، عجله ای ندارد، واشنگتن هم می گوید که عجله ای ندارد. آنتونی بلینکن در سخنرانی خود در مجلس سنا به مناسبت تعیین نامزدی خود به عنوان وزیر امور خارجه گفت که انتظار توافق سریع با ایران را ندارد، زیرا واشنگتن برای ارزیابی احترام تهران به تعهدات خود به زمان نیاز دارد، حتی اگر  ما به پایبندی به چنین توافقی «فاصله داشته باشیم». وی همچنین از تهران خواست که فعالیت های "نگران کننده" خود را در منطقه متوقف کند و عبارتی را که به روشنی نشانگر مسیری است که دولت بایدن اتخاذ می کند را بیان کرد و گفت: «مهم این است که هنگام تعیین سیاست ها، با متحدان خود در مسیر صعود باشیم نه نزول.»

منبع: الشرق الاوسط / ترجمه: محمد جوزدانی