برجام به پایان خود نزدیک می شود؟

نویسنده: پرستو بهرامی راد، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: احیای قرارداد برجام وارد یک پیچیدگی جدیدی شده است. از ۲۰ ژانویه که جو بایدن وارد کاخ سفید شد، حرف و حدیثها پیرامون برجام بسیار ضد و نقیض است. با اینکه جو بایدن در کارزارهای انتخاباتی خود بارها از بازگشت به برجام سخن گفته بود، اما امروز شاهدیم که علاوه بر اینکه بازگشت به برجام از فرامین اولیه بایدن نیست بلکه از واشنگتن پالسهای جدیدی در خصوص شرایط جدید در مورد برجام فرستاده میشود. در واقع به نظر میرسد جنگ لفظی برای گرفتن امتیازات بیشتر از ایران بر سر میز مذاکره در دولت بایدن شکل گرفته است.

در این بین نیز به گزارش رویترز، امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه گفته است که مذاکرات درباره توافق هستهای ایران باید خیلی سختگیرانه باشد و کشورهای منطقه از جمله عربستان سعودی هم در این مذاکرات مشارکت داشته باشند.

ایران غنی سازی ۲۰ درصد اورانیوم را بعد از خروج دونالد ترامپ از برجام و عمل نکردن اروپا به تعهدات برجامی خود، شروع کرده است و سخنان مکرون و رویکرد دولت بایدن از این خبر می دهد که آنها به خوبی می دانند باید با ایران وارد توافق شوند؛ با این حال سعی دارند با جنگ لفظی موارد دیگری را روی میز مذاکره با ایران قرار دهند.

اول تهران یا واشنگتن؛ مسئله این است؟

آنتونی بلینکن در اولین روز کارش به عنوان وزیر امور خارجه آمریکا در کنفرانس خبری خود گفته است: «ایالات متحده میخواهد به توافق اتمی با جمهوری اسلامی بازگردد، اما ایران باید قدم اول را بردارد.» در واقع با اینکه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا از برجام خارج شده است، به نظر میرسد ایالات متحده تأکید دارد که نخست ایران باید به تعهدات برجامی خود عمل کند.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و تیم او خواسته وزیر امور خارجه جدید آمریکا درباره لزوم بازگشت کامل ایران به تعهداتش در برجام، قبل از بازگشت آمریکا به این توافق را رد کرده‌اند و گفتهاند که ابتدا ایالات متحده که از برجام خارج شده است باید به برجام بازگردد و تحریمهای ایران را به طور کامل لغو کند.

در واقع دو کشور به مرحله «اول تو» رسیده‌اند و سعی دارند طرف مقابل را متقاعد کنند که اول او وارد روند احیای برجام شود. با این حال طبق گفته جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی رئیس جمهوری آمریکا احیای توافق هستهای با ایران "اولویت فوری" دارد. او گفت، آمریکا مصمم است از بزرگترین بحران هستهای جلوگیری کند، زیرا ایران به ساخت سلاح اتمی بسیار نزدیک شده، به خوبی مشخص است که آمریکا میداند اول آنها باید روند احیای برجام را کلید بزنند.

مرگ یا احیای برجام؟

با این شرایط برخی میگویند که شاید برجام به پایان کار خود رسیده است. در واقع انتظار میرفت با پیروزی و ورود بایدن به کاخ سفید تغییر اساسی در استراتژی آمریکا در قبال ایران ایجاد شود. اما حال شاهد رفتارهای ضد و نقیض از تیم سیاست خارجی بایدن در خصوص ایران هستیم.

چند موضوع در احیای برجام وجود دارد که کار را سخت تر میکند. ایران طبق تصویب مجلس شورای اسلامی، ماه فوریه میلادی از پروتکل الحاقی خارج میشود و شکی نیست اگر بایدن تا آن زمان کاری برای احیای برجام انجام ندهد، شرایط سخت خواهد شد و برجام به پایان خود نزدیک میشود. از طرف دیگر ایران میخواهد آمریکا تحریمهای ایران را لغو کند که البته این اتفاق به راحتی انجام نمی شود؛ زیرا بسیاری از تحریمهای دوران دونالد ترامپ روندی چند ماهه و یا چند ساله نیاز دارد تا کامل لغو شوند. در واقع بازگشت به وضعیت پیش از دوره ترامپ دشوار و پیچیده خواهد بود. از سوی دیگر دولت حسن روحانی نیز زمان کمی بر سر کار است و جو بایدن باید منتظر دولت جدید در ایران باشد تا مشخص شود چگونه میتواند بازگشت به برجام را رقم بزند.

همه این مسائل نشان میدهد که برجام که این روزها در کما است، روی تیغه مرگ و احیا حرکت میکند. در واقع با روند پیش رو، سخت میتوان پیش بینی کرد که برجام به کدام سمت حرکت میکند. با این حال احتمال اینکه دولت بایدن برای مهار هستهای ایران دست به لغو چند تحریم علیه ایران بزند تا ایران متقاعد به شروع مذاکرات و بازگشت به تعهدات برجامی شود، بسیار زیاد خواهد بود. در واقع آمریکا دو مشکل بزرگ کرونا و چین را پیش روی خود دارد و قطعاً مایل به مشکلی از سمت خاورمیانه نخواهد بود.

پرونده موشکی بر روی میز برجام

در رجزخوانی این روزهای تیم بایدن به نظر میرسد رد پای پرونده موشکی و حضور منطقهای ایران وجود دارد. جو بایدن در برنامه خود که در خصوص روابط با ایران در زمان انتخابات به سی.ان.ان ارائه داده بود مواردی از جمله حضور منطقهای ایران، مسائل حقوق بشری و موشکی را قید کرده بود. با اینکه ایران بارها اعلام کرده است که در موضوع موشکی با آمریکا مذاکره نخواهد کرد، اما به نظر میآید بایدن سعی دارد با جنگ لفظی ایران را متقاعد به وجود پروندههای جدید بر روی میز مذاکره ۵+۱ با ایران بکند.