مسیر به دمشق از مسکو می گذرد (بخش دوم)

نویسندگان: دنیل ال. مگرودر جونیور و رودریک اچ. مکاتی

دیپلماسی ایرانی: مداخله موفقیت آمیز روسیه در سوریه قدرت دولت اسد را تثبیت و گزینه های ایالات متحده را بسیار محدود کرده است. از یک سو، ایالات متحده می خواهد دولت اسد را در کشته شدن مردمان سوریه در جریان جنگ داخلی مقصر بخواند و از سوی دیگر، مجبور است با روسیه در زمینه فعالیت های مشترک مانند حفظ فشار بر داعش و یا تنش زدایی از اقدامات نظامی تعامل داشته باشد. در همین حال، سوریه میدان نبرد نیابتی بین اسرائیل و ایران نیز به شمار می رود. اسرائیل به هیچ وجه استقرار موشک ها در آن سوی سرزمین های اشغالی را تحمل نمی کند و با این حال، ایران همچنان به تجمیع سلاح و تامین بودجه، آموزش و تجهیز نیروهای متحد خود در منطقه ادامه می دهد.

بازگشت روسیه

برای درک محاسبات روسیه برای مداخله در سوریه در سال 2015، نگریستن به رقابت جهانی از دیدگاه می تواند مفید باشد. روسیه به وضوح گسترش ناتو را پس از جنگ سرد یک تهدید برای خود می دانسته و انقلاب 2014 در اوکراین با گرایش به اتحادیه اروپا به آخرین قطره سرریز کننده ظرف تبدیل شده است. روس ها می ترسیدند که ایالات متحده برای تغییر نظام در سوریه نیز به مثابه عراق و لیبی اقدام کند. به علاوه، مسکو کاملا از تهدید داخلی تروریسم از جانب جنگجویانی که جذب پیوستن و جنگ برای داعش در سوریه جذب شده بودند و ممکن بود از میدان نبرد سوریه به عنوان افرادی جنگ دیده و کارآزموده به خاک روسیه برگردند، آگاه بود. بنابراین، تصمیم گرفت پیش از فروپاشی دولت بشار اسد به طور موثر مداخله کند که این امر روسیه را قادر ساخت از منافع سنتی خود در این کشور محافظت کند و خود را در نقش یک رهبر در منطقه قرار دهد.

در اساس، مداخله روسیه در سوریه به طور موثر از فروپاشی دولت بشار اسد جلوگیری کرد و هدف از آن، تامین یک جایگاه ژئوپلیتیک دائمی در خاورمیانه و مدیترانه شرقی برای روسیه مطابق منافع دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی آن بود. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، میال است با نشان دادن تضاد رویکرد خود در منطقه با شکست رهبری غرب و عملیات تغییر نظام آن که باعث بی ثباتی در منطقه شده، یک رهبر ضروری در منطقه انگاشته شود. اما روسیه هم درست به اندازه غرب و شاید هم بیشتر، از سوی داعش تهدید می شود چرا که نزدیک به 10 هزار جنگجوی روس زبان از قفقاز شمالی و دیگر مناطق روسیه و اتحاد جماهیر شوروی سابق در میان جنگجویان خارجی داعش بوده اند. این مداخله همچنین وجهه پوتین را در داخل روسیه ارتقا داد و احساسات ملی گرایانه را برانگیخت. روسیه با مدیریت دقیق روابط خود با ترکیه، توانست بین متحدان ناتو اختلاف ایجاد کند. از نظر اقتصادی، حمایت از بشار اسد به دسترسی روسیه به بنادر و بازارهای محلی سوریه انجامید. به علاوه، مداخله نظامی روسیه در جنگ سوریه امکان فروش سامانه های تسلیحاتی آن را در سراسر جهان فراهم آورده است. روسیه در این فاصله زمانی تقریبا از 200 سامانه تسلیحاتی جدید استفاده کرده و از اطلاعات غیرتجاری برای فروش موفقیت آمیز سخت افزارهای نظامی خود به شرکا و متحدان بهره برده است. از نظر نظامی، پایگاه های هوایی و دریایی در سوریه این امکان را برای روسیه فراهم می آورد تا از مرزهای جنوبی ناتو عبور و قدرت خود را در مدیترانه شرقی تثبیت کند. نهایتا اینکه روسیه با مداخله نظامی در سوریه جایگاه خود را به عنوان یک واسطه اصلی قدرت در خاورمیانه مشخص و مستحکم کرد.

عامل ایران

روسیه برای دستیابی به اهداف ژئوپلیتیک خود مجبور بود با یکی دیگر از بازیگران اصلی در درگیری سوریه، یعنی ایران، همکاری نزدیکی داشته باشد. دو کشور به طور تصادفی دستورکار تجدید نظر طلبانه ای را دنبال می کنند که مخالف قدرت ایالات متحده در خاورمیانه است و به طور همزمان به دنبال گسترش نفوذ خود هستند. ایران برخلاف روسیه، اسرائیل و کشورهای عرب سنی جنوب خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی را تهدیدی برای بلندپروازی های خود می داند. ایران همچنین خود را قربانی تجاوز دیرینه آمریکا که قدمت آن به کودتای تحت حمایت سیا در سال 1953 علیه دولت نخست وزیر منتخب دموکراتیک محمد مصدق می رسد، دخالت خارجی در امور داخلی خود، و تحریم های فلج کننده دولت ترامپ و سیاست های تهاجمی که توجه آن را به ماهیت دفاعی قابل درک می سازد، می بیند. اما اگرچه ممکن است ایران اهداف خود را تحت ماهیت دفاعی آنها توجیه کند، به دنبال تثبیت جایگاه خود به عنوان یک قدرت منطقه ای غالب در خاورمیانه نیز هست. در نتیجه، اهداف استراتژیک ایران تضعیف و تحت تاثیر قرار دادن اسرائیل و رژیم های عرب سنی دوست آمریکا در خلیج فارس را نیز شامل می شوند. ایران برای این منظور تلاش می کند تا از طریق تاکتیک های نامتقارن با پشتیبانی از گروه های شبه نظامی قدرتمند محلی و به کارگیری اطلاعات فراگیر و غیررسمی، حضور دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی آمریکا را در منطقه کمرنگ و در صورت لزوم، با اسرائیل و کشورهای عربی خلیج فارس مقابله کند.

مساله ناخوشاند برای ایران این است که تحریم های ایالات متحده اقتصاد آن را به شدت ناتوان و تاثیرگذاری دیپلماتیک و توانایی های نظامی متعارف آن را بسیار محدود کرده است. این مساله سبب شده ایران در صدد استفاده از یک استراتژی جنگ ترکیبی (استفاده از قدرت نظامی و حمایت از گروه های شبه نظامی متحد خود) در عراق تا سوریه، لبنان و یمن برآید. نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران اهرم اصلی نظامی برون مرزی این کشور به شمار می رود و نقش قابل توجهی در درگیری ها در منطقه از جمله جنگ علیه داعش ایفا کرده است. 

آغاز جنگ داخلی در سوریه در سال 2011 با تهدید محروم شدن ایران از یکی از متحدان اصلی خود در منطقه و شکست نسبی طرح نفوذ منطقه ای علیه دشمنان همراه بود. از این رو، ایران برای نجات متحد خود در سوریه خود و حفظ ارتباط زمینی با حزب الله لبنان مجبور به مداخله شد. این مساله از آن جهت جالب توجه است که حزب الله، یکی از اصلی ترین متحدان نظامی ایران در جنگ و شکست دادن شورشی های سوری و همچنین جنگجویان داعش بود.

ایران همچنین خود را صدا و مدافع جوامع مظلوم شیعه در کشورهای عربی با اکثریت سنی مذهب و نگهبان مقدسات شیعی در برابر گروه های تندروی سنی سلفی مانند داعش توصیف و از این طریق، مداخلات در منطقه را توجیه می کند. به علاوه، درگیری در سوریه مسیری برای کاهش انزوای سیاسی و اقتصادی ایران در برابر تحریم های فلج کننده ایالات متحده فراهم آورده و به حفظ موقعیت تهدیدآمیز در نزدیکی مرز سرزمین های اشغالی کمک کرده است. دفاع موفقیت آمیز ایران از متحد سوری خود به میزان قابل توجهی بر قدرت تهران در دمشق افزوده، گروه های متحد آن به ویژه حزب الله را جسورتر کرده و رویکردی شدیدالحن تر در قبال اسرائیل و غرب را در پی داشته است.

منبع: بروکینگز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34