ایران بهترین دفاع هوایی را در کشورهای هم سطح خود دارد

نویسنده: گرِگ پریدی

دیپلماسی ایرانی: با توجه به اینکه رئیس جمهوری منتخب جو بایدن به طور عاقلانه تصمیم به بازگشتی «تمیز» به برجام گرفته و موضوعاتی که مانع از چنین امری می شوند، مانند برنامه موشکی ایران و فعالیت های منطقه ای این کشور، را کنار گذاشته، مشاهده رویکرد آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، در تایید کردن اظهارات پیشین رئیس جمهوری حسن روحانی درباره آمادگی ایران برای بازگشت به تعهدات هسته ای در قبال لغو برخی از تحریم های یکجانبه آمریکا مطابق با برجام، خوشایند است. مهم تر اینکه ایران هیچ یک از مطالبات قبلی برای جبران خسارت اقتصادی تحریم های اعمال شده توسط دونالد ترامپ را تکرار نکرده است. شکی نیست که هنوز موانع زیادی در مسیر مذاکره بر سر توالی بازگشت متقابل به تعهدات برجامی وجود دارد، اما زمان آن رسیده که مباحثات درباره استراتژی ایالات متحده برای مذاکره بر سر یک توافق متعاقب آغاز شود. گروه جدید بایدن اعلام کرده این امر باید بلافاصله پس از توافق بر سر بازگشت به توافق کنونی آغاز و موارد و کشورهایی را شامل شود که در توافق اولیه نبوده اند. به طور خاص، شرکای منطقه ای آمریکا یعنی اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی خواستار حضور پای میز مذاکره هستند و آمریکا هم به دنبال تمدید آندسته از محدودیت های هسته ایست که طبق برجام در سال 2023 منقضی می شوند.

در واشنگتن، بیشتر مباحثات پیرامون این موضوع مبتنی بر آن است که ایالات متحده باید بر محدودیت شدید برنامه موشکی ایران اصرار ورزد. عمده اشاره های اعضای کنگره به برنامه موشکی ایران به درخواست برای «کنار گذاشتن» کلی این برنامه ها و نه محدودسازی آن مربوط می شود. به علاوه، بر این موضوع تمرکز شده که توسعه موشک در درجه اول به عنوان وسیله حمل کلاهک هسته ای اهمیت دارد. آژانس های اطلاعاتی آمریکا در سال 2007 اینطور ارزیابی کردند که ایران دانش لازم برای طراحی کلاهک قبل از توقف موقت فعالیت های تسلیحاتی خود در سال 2003 را به دست آورده است، اما در این دیدگاه عمدتا استفاده ایران از برنامه موشکی برای جبران نامتقارن نیرو و پدافند هوایی نسبتا ضعیف ایران در برابر اسرائیل و همسایگان در جنوب خلیج فارس به ویژه عربستان و امارات، نادیده گرفته می شود.

حدود یک دهه پیش بیشتر تحلیل گران اعتقاد داشتند ایران به رغم برخورداری از موشک های بالستیک با برد کافی، توانایی حمله دقیق به زیرساخت های واقع در آن سوی خلیج فارس را ندارد. نیروی هوایی ایران هیچگاه در این معادله مطرح نبوده و نیست. بیشتر هواپیماهای نیروی هوایی ایران هواپیماهای آمریکایی دهه 1970 (بدون به روزرسانی توسط ایالات متحده به مصابه دیگر کاربران) و تعداد انگشت شماری «میگ-29» یعنی تنها هواپیمای «نسل چهارم» واقعی هستند. قدرت های بزرگ منطقه مانند عربستان و امارات تعداد زیادی هواپیمای پیشرفته «نسل چهارم» آمریکایی، بریتانیایی و فرانسوی دارند و اسرائیل هم به «اف-35» با قابلیت های «نسل پنجم»ی پنهان شدن از رادار مجهز است که امارات هم می خواهد آن را خریداری کند. به علاوه، دفاع هوایی دشمنان و رقبای ایران در منطقه که شامل سیستم عامل های هشدار سریع هوابرد آمریکایی و رادارهای ضد هوایی و موشک های پاتریوت ایالات متحده می شوند، قدرتمندتر در دفاع هوایی ایران هستند. ایران پیش از پیشرفت های اخیر در توانایی های موشکی بومی خود توانایی کمی در تلافی مستقیم با اهداف در عربستان سعودی، امارات یا اسرائیل با دقت کافی، داشت. حتی اکنون که تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد برای واردات تسلیحات متعارف برچیده شده و احتمال بازگشت معاملات نفتی در حجم عادی با احیای برجام وجود دارد، ایران همچنان نخواهد توانست نیروی هوایی خود را تا اندازه ای ارتقاء دهد که با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس رقابت کند. هنوز روشن نیست که روسیه یا چین تا چه اندازه به فروش بهترین سخت افزارهای نظامی خود به ایران و دیگر کشورهای منطقه تمایل داشته باشند.

با این حال، چند سال گذشته معادله استراتژیک متعارف به نفع ایران تغییر کرده است. موشک های کروزی که در سپتامبر 2019 در حمله به زیرساخت های نفتی عربستان استفاده شدند و طبق برخی شواهد ساخت ایران بودند، شاهدی بر این مدعی است. این موشک ها به وضوح توانایی اصابت به اهداف در آن سوی خلیج فارس را نشان دادند. دو حمله موشکی انتقام جویایانه ایران در ژانویه 2020 به پایگاه مقر نیروهای آمریکایی در عراق در تلافی ترور سردار قاسم سلیمانی در حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکا، نیز نشان دهنده افزایش دقت سامانه های موشکی ایران بودند.

لازم به گفتن نیست که این پیشرفت در قابلیت حمله متعارف ایران تحولی ناخواسته برای آمریکا و شرکای آن در منطقه بوده است. این پیشرفت در نتیجه تلاش های بومی و تحقیق و توسعه همراه با افزایش دسترسی به تجارت فناوری دوگانه حاصل شد. شرکای منطقه ای ایالات متحده به شدت آمریکا را برای رویکرد گسترده تر در قبال برنامه موشکی ایران در هر مذاکره احتمالی بعدی تحت فشار گذاشته اند. مقامات اماراتی پیشتر درباره ایده مبهم برای ایجاد «یک منطقه بدون موشک» در اطراف خلیج فارس صحبت کرده اند که برای آنهایی که دارای قدرت هوایی برتر هستند، بسیار مناسب خواهد بود. 

با این حال، لازم است ایالات متحده بر منافع خود و اهداف قابل دستیابی تر، یعنی پذیرش محدودیت های محدوده دسترسی ایران در حملات، متمرکز شوند. بعید است که دولتی در ایران با بازگشت به وضعیت پیش از دستیابی به توانایی اقدام تلافی جویانه در برابر تحریک ها از سوی اسرائیل یا کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس موافقت کند. نکته اصلی این است که توانایی های نظامی ایران در داشتن امکانات حمل و نقل و فرآوری نفت، آب شیرین کن ها و سایر زیرساخت های مهم در معرض خطر، عصر آسیب پذیری متقابل را ایجاد کرده است و این وضعیت هرگز تغییر نخواهد کرد.

منبع: نشنال اینترست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34