بن سلمان باید برای جلوگیری از وقوع یک فاجعه جلوی ضرر را بگیرد

نویسنده: جورجی گاس (F. Gregory Gause)

دیپلماسی ایرانی: به گفته صندوق بین المللی پول بحران کرونا بدترین بحرانی است که خاورمیانه در عصر مدرن با آن روبه رو شده است. تقاضا برای نفت خاورمیانه افت کرده و این بحران برای ولیعهد 34 ساله سعودی که آرزوهای بسیاری در سر داشت به یک فاجعه تبدیل شد.

در آوریل 2016، محمد بن سلمان از چشم انداز سال 2030 پرده بر داشت: راهبرد متنوع سازی اقتصاد عربستان سعودی. او می گفت که تا سال 2020، پادشاهی قادر است اقتصاد بدون نفت را جایگزین اقتصاد نفتی کند، کسری بودجه را از بین ببرد، در آمدهای نفتی را تا 160 میلیارد دلار افزایش دهد و از 18.75 میلیون مسلمان در مراسم حج پذیرایی کند.

همه گیری کرونا، همه آن برنامه ها را نقش بر آب کرد. آلودگی به ویروس کرونا در هفته های اخیر شدت گرفته و موارد ابتلا به بیش از 280 هزار نفر رسیده که بالاتر از موارد ابتلای ثبت شده در هر کشور عربی است. مراسم حج تنها با هزار مسلمان ساکن عربستان برگزار می شود. کسری بودجه زیاد و کسب و کارها متوقف شده اند. پادشاه عربستان همین اواخر از بیمارستان مرخص شد. انتقال قدرت به بن سلمان بیش از هر زمان دیگری قابل دستیابی است اما روحیه پادشاهی تضعیف شده است.

با این حال بن سلمان تسلیم نشد. در نخستین روزهای همه گیری، او مالیات بر ارزش افزوده را از 5 درصد به 15 درصد افزایش داد و یک بسته محرک یک میلیارد دلاری به کسب و کارهایی که با رکود دست و پنجه نرم می کردند را پرداخت. او با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه که حاضر نبود محدودیت های تولید نفت را بپذیرد سر شاخ شد. به رغم اینکه پس از آن، قیمت های نفت به 40 دلار در هر بشکه رسید بازهم سعودی ها تنها نیمی از درآمد مورد نیاز برای تامین بودجه را کسب کرده اند.

کسری بودجه برای بن سلمان به معنی کنار گذاشتن دو پروژه ای است که او شخصا علاقمند به پیشبرد آنهاست. با آغاز جنگ یمن در سال 2015، بن سلمان متوجه شد که چنین جنگی سال ها و نه چندین ماه ادامه خواهد داشت. همچنان نبردها ادامه دارد و سعودی ها شانس منطقی برای پیروزی بر حوثی هایی که پایتخت و بیشتر بخش های شمالی را به تصرف خود درآورده اند، ندارند. هزینه های نظامی عربستان در بین بالاترین هزینه های سرانه ی نظامی قرار دارد. موسسه بین الملل تحقیقات صلح استهکلم این هزینه را 9 درصد تولید ناخالص داخلی عربستان برآورد کرده است.

هر چند شکست در یمن شربت تلخی برای بن سلمان است اما بحران مالی ناشی از کسری بودجه یک داروی سمی است. در پایان برای حوثی ها و ایران، اداره شرایط یمن به همان اندازه دشوار خواهد بود که برای سعودی ها و ریاض این فرصت را خواهد داشت تا نفوذش در آنجا را تا حدودی بازیابد.

به عنوان بخشی از چشم انداز 2030، بن سلمان ساخت یک شهر آینده نگر و روبوتیک را برنامه ریزی کرده بود: کلان شهر نئوم. برآورد می شود که این پروژه، به رغم حداقل ضمانت بازگشت سرمایه، صدها میلیارد دلار هزینه در بر داشته باشد. قرار است بیشتر مشاغل این شهر را روبات ها بر عهده بگیرند. با کنار گذاشتن این پروژه در بسیاری از هزینه های هنگفت پادشاهی صرفه جویی می شود.

هر چند ویروس کرونا چشم انداز 2030 برای دگرش اقتصادی را تغییر داد اما فرصت هایی را پیش روی اقتصاد کشور گذاشت. بیش از یک میلیون کارگر خارجی در چند سال اخیر کشور را ترک کرده اند و به نظر می رسد این خروج ادامه دار باشد. فقدان کارگر و مصرف کننده ممکن است رکود اقتصادی در کوتاه مدت را دامن بزند. با این حال، دولت می تواند از این فقدان برای افزایش فرصت های شغلی در بلندمدت استفاده کند.

شاید بیرون آمدن از باتلاق یمن و کنار گذاشتن پروژه نئوم در سیستم تصمیم گیری گذشته سعودی ها کار آسان تری بود. سیستمی متشکل از چندین شاهزاده ارشد که می توانست قدرتمندترین شاهزاده را نیز از تصمیمات خود منصرف کند. با این حال، در شرایط فعلی که تصمیم گیری فقط در دستان بن سلمان و پدرش است، محدودیت های قبلی دیگر کار نمی کند.

بن سلمان روابط شخصی خوبی با دونالد ترامپ و جارد کوشنر برقرار کرده است. پیوند بین خانواده ترامپ و ولیعهد سعودی، روابط آمریکایی – سعودی را به سوژه اختلافات دو حزبی سیاسی ایالات متحده کشانده است. دموکرات ها مشکوک به اقدامات و انگیزه های ترامپ و با توجه به دشمنی برخی از شاهزاده های سعودی با اوباما به شدت از این رابطه انتقاد می کنند.

عربستان سعودی هرگز مورد توجه ویژه ی مردم آمریکا نبوده است اما هر دو دولت دموکرات و جمهوری خواه همواره برای بقای روابط در سطح نخبگان تلاش کرده اند. این پذیرش نخبگانیِ فراحزبی اکنون در معرض خطر است. سعودی ها اگر می خواهند به شیوه موثری با دولت احتمالی دموکرات بعدی پل بزنند باید از همین حالا فاصله خود با دولت ترامپ را حفظ کنند.

منبع: فارن افرز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11