قرارداد ۲۵ ساله تهران – پکن: دیپلماسی جدید و چالشی برای واشنگتن

نویسنده: مریم خالقی نژاد، دکتری تخصصی علوم سیاسی

دیپلماسی ایرانی: قرارداد 25 ساله ایران و چین که امروزه به یکی از مسائل و موضوعات مهم سیاست خارجی کشورهای مختلف و رسانه ها تبدیل شده زمانی رونمایی شد که تنش میان امریکا و چین در حال افزایش است. در ماه اخیر دو کشور ایران و چین از ایجاد توافقی گسترده خبر دادند که در صورت اجرای کامل می تواند بطور چشمگیری روابط نظامی، اقتصادی و سیاسی تهران – پکن را گسترش دهد.

در طول تاریخ همواره ثابت شده که یکی از مهمترین عوامل دستیابی به اهداف کشورها در سیاست خارجی و یا امیدوار بودن در رسیدن به اهداف مورد نظر وجود ساخت قوی داخلی است. این توافق نامه برای مجامع بین المللی نباید تعجب آور باشد چراکه ایران و چین در طول تاریخ در ابعاد مختلف از نظامی و تسلیحاتی گرفته تا انرژی و تکنولوژی با هم همکاری داشته اند. با این حال این توافق نامه نشان از استراتژی گسترش همکاری مابین دو کشور دارد. از دید مخالفان این توافق نامه تحولات و پیامدهای مختلفی را برای ژئوپلیتیک منطقه ای و تلاش های امریکا برای منزوی ساختن ایران دارد.

با عطف به تلاش های گسترده مقامات ایرانی برای بی اثر و خنثی سازی تحریم های امریکا اما در واقعیت شاهد کاهش چشمگیر فروش نفت ایران هستیم که علت این امر یعنی اجتناب خریداران برای خرید نفت ایران و پیشگیری از عواقب اختلاف با دولت امریکا است؛ لذا کاهش سرمایه گذاری های خارجی در ایران و متضرر شدن و تحت تاثیر قرار گرفتن اقتصاد ایران از این تصمیمات را شاهدیم. مشکلات ارزی نیز خود مضاعف بر این امر است. از طرفی در سال اخیر درگیری با بیماری و ویروس کرونا نیز منجر به تعلل و لطمه در فعالیت های اقتصادی ایران و سایر جهان شده است و کشورها مجبور شده اند که تصمیمات مناسبی برای مقابله با این امر اتخاذ کنند که شاید در اقتصاد نیز تاثیر گذاشته باشد. بنابراین ایران که در سال های طولانی سیاست صبر استراتژیک را در پیش گرفته بود اکنون با قدرت های مختلف دیگر همچون چین و برخی توافقات مانند قرارداد 25 ساله مسیر دیگری را برای مقابله با تحریم های امریکا در پیش گرفته است که در صورت عملی شدن نه تنها بر بهبود اوضاع اقتصادی بلکه بر افزایش قدرت منطقه ای و جهانی ایران نیز موثر واقع می شود. لذا همگان بر این عقیده هستند که اگرچه هنوز نمی توان از جزئیات و عملی شدن قاطعانه این توافق سخن به میان آورد اما دو نتیجه و پیامد استراتژیک آن برای ایران عبارت است از افزایش قدرت منطقه ای و ثبات بیشتر اقتصاد ملی.

چرا که در سال های قبل با فشار حداکثری امریکا عده ای بر این اعتقادند که قدرت منطقه ای ایران در برخی موارد کاهش یافته است.

از نظر ثبات ملی هم وارد شدن سرمایه به ایران و افزایش تجارت و تبادلات مابین کشورها منجر به ثبات بیشتر اقتصاد داخلی می شود. 

اما جدا از نتایج این توافقنامه برای تهران و پکن، چالش این توافقنامه در وهله اول متوجه امریکا و منافعش می شود همانطور که واکنش رسانه های امریکایی در سراسر دنیا نشان از حیرت کاخ سفید و مخالفت با این توافقنامه است. 

دولت ترامپ مدت های زیادی است که لزوم رقابت با قدرت بزرگ چین را بیان و بر این امر تاکید می کند. از ابتدای سال جاری این تمرکز بر رقابت و رویارویی با چین از نظر اقتصادی و استراتژیک و ژئوپلیتیک به صورت چشمگیری به خصوص در شرایط بروز و ادامه دار بودن ویروس و مشکلات ناشی از کرونا شدت یافته است. در مقابل نیز به نظر می رسد که پکن هم به دنبال رویارویی مستقیم تر و پر سرعت تری با این امر است. چین در سال های کنونی در پی جایگزینی پیشگام بودن امریکا در عرصه اقتصاد جهانی است و بر همین منوال است که سیاست های خود را تغییر داده و در پی برنامه هایی همچون ساخت چین 2025، جاده ابریشم و ... است. قرارداد 25 ساله با ایران نیز که یکی از مهمترین قدرتهای منطقه است می تواند کمک شایانی به اهداف چین در مقابله با امریکا داشته باشد.

در سال های گذشته به خصوص در دو سال گذشته، در پاسخ به تشدید فشار ایالات متحده، واردات چین از ایران کاهش داشته است. برای مثال طبق آمارهای اعلام شده خرید نفت خام چین از ایران تقریبا 53 درصد کاهش یافته که نشان دهنده تمایل چین برای جلوگیری از درگیری با دولت ترامپ در مورد ایران بوده است. 

با این حال اکنون پکن خود را در مسیری قرار داده که به نظر می رسد صدرنشین و مهمترین عنصر سیاست خارجی ایالات متحده امریکا قرار گرفته است. یکی از اهداف پکن طبق اعلام مقامات و خبرهای موجود جلوگیری از فشار حداکثر دولت ترامپ علیه جمهوری اسلامی ایران است که با این کار چین راه جدیدی و تمایل جدیی برای خنثی کردن مستقیم سیاست های ایالات متحده امریکا و تضعیف اهداف استراتژیک آن چه در خاورمیانه و چه در مناطق دیگر را برگزیده است. آشکار است که توافق جدید ایران و چین چالش بزرگی در مسیر منافع و اعتبارات امریکا است. 

پیوندهای گسترش یافته میان ایران و چین به تضعیف تلاش دولت ترامپ برای منزوی ساختن و تضعیف ایران از یک سو از سوی دیگر منجر به قدرت بیشتر ایران در منطقه خواهد شد. 

در یک جمع بندی به طور خوشبینانه اگر این توافقات به عرصه عمل برسد نه تنها منجر به قدرت یابی و کمک به اقتصاد در حال تحریم ایران می شود بلکه تحریم های نفتی و به سرمایه گذاری که نقش مهمی را در اقتصاد دارند می کاهد. باعث کاهش رویکرد فشار حداکثری ترامپ در مقابل ایران نیز می شود.