استمرار یا تغییر در روابط بین الملل اروپا

پاتریک ساهاکیان، دانشجوی دکتری روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: جامعه ملل با وجود اینکه هرگز شاهد عضویت ایالات متحده نشد، با پیشنهاد وودرو ویلسون و با انگیزه ایجاد صلح جهانی، تشکیل شد. ضعف حقوقی و ساختاری جامعه ملل زمینه ساز ناکارآمدی این نهاد تا جایی شد که جنگ جهانی دوم آغاز و نهایتا اعضای جامعه ملل با تایید ناکارآمدی آن، انحلال آن را اعلام و سازمان ملل متحد را با ساختار و قواعدی متفاوت وارث جامعه ملل معرفی کردند. هدف این اقدام، ایجاد بستر مناسب برای همکاری کشورهای عضو با تشکیل نهادهای همکاری بین المللی برای برقراری صلح بود. بسیاری از اندیشمندان سیاسی، آن را سر آغاز نهادگرایی می دانند.

ترامپ با خروج از توافقنامه ها و نهادهای همکاری؛ برجام، کنترل تسلیحات نظامی، معاهده اقلیمی پاریس، شورای حقوق بشر سازمان ملل، یونسکو و سازمان جهانی بهداشت، تهدید به خروج از سازمان تجارت جهانی کرده است. انجام آزمایش های تسلیحات هسته ای جدید، تهدید جدی برای واحدهای دولت / ملت ها محسوب شده و زمینه تولید وتوسعه تسلیحاتی دیگر بازیگران دولتی را افزایش خواهد داد. این در حالی است که بازیگران ملی و فراملی در سطح جهانی درگیر مسایل حاد امنیتی از جمله شیوع ویروس کویید بوده و این ویروس، امنیت زیست محیطی را هدف قرار داده است.

پس از پایان جنگ سرد و تجربه تجزیه یوگسلاوی، واحدهای تشکیل دهنده اتحادیه اروپا، خصوصا فرانسه، بریتانیا و آلمان بر این باور رسدند که باید واحدی مستقل از ناتو و ایالات متحده برای تعیین خط مشی امنیتی و نظامی اروپا، تاسیس کنند. فعالیت این نهاد همکاری در شرایطی صورت پذیرفت که کشورهای عضو اتحادیه به لحاظ قوانین و بوروکراسی در ساختار داخلی، تفاوت در توانمندی و توزیع قدرت واحدهای منطقه ای، وابستگی تاریخی اتحادیه اروپا به آمریکا و ناتو پیس از جنگ جهانی دوم برای حفظ امنیت نظامی در سطح بین المللی با محدودیت هایی مواجه بودند.

افزایش ماموریت ها از لحاظ تعدد و تنوع جغرافیایی، نوع بحران پیش روی از لحاظ نظامی ویا غیر نظامی در ابتدای هزاره سوم میلادی، را شاید بتوان به عنوان پیشرفت در کارایی نهاد امنیتی و تدافعی اروپایی دانست، اما نباید در نظر داشت که این نهاد که همواره سعی در مدیزیت بر بحران های پیش روی اروپا داشته، در تمامی ماموریت های خود با تکیه بر حضور ناتو و ایالات متحده و با رهبری و فرماندهی آنها پا به عرصه مدیدریت بحران های بین المللی و منطقه ای گذاشته و در هیچ کدام از ماموریت ها، پرچم این نهاد به عنوان رهبری ائتلاف مطرح نبوده است.

خروج ترامپ از نهادها و رژیم های همکاری بین المللی، پایانی برای نهادگرایی در شرایطی محسوب می شود که نظام بین الملل در فضای آنارشی روابط خود را شکل می دهد. نهادها و رژیم ها در روابط همکاری تاثیرگذار بوده و زمینه همکاری را بر اساس ایجاد اعتماد و ممانعت از هزینه های مکرر ایجاد کرده با وضع قوانین، زمینه رفتاری مسالمت آمیز را ترویج می دهند. اما باز شدن باب خروج و بی اعتباری این، روند روابط بازیگران بین المللی را تحت شعاع قرار خواهد داد.

خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، در شرایطی روی داد که همکاری های امنیتی و تدافعی اروپا نیاز به شکل گیری و انسجام بیشتری برای توانمندی در توزیع قدرت بین المللی داشت. تهدید امنیت زیست محیطی به واسطه شیوع ویروس کویید 19، را می توان در کنار تهدید امنیتی نظامی ناشی از توسعه تسلیحات نظامی توسط آمریکا دانست. زمانی که همکاری در رژیم های همکاری بین المللی با محدودیت مواجه می شود، نگرانی از قدرت نظامی کشورها افزایش می یابد.

شیوع کویید 19، نه تنها امنیت زیست محیطی در جهان به شمار می رود، بلکه تهدید امنیت اقتصادی نیز محسوب می شود. اما نکته مهم آن است که نگرانی ملت ها از شیوع و عدم همکاری دولت/ملت ها با یکدیگر، پدیده انتظار ملت ها از دولت ها، یک بار دیگر حس توسعه ناسیونالیست در ملت ها و محدودیت همکاری بازیگران عرصه بین المللی (دولت ها) را پیش روی دولتمردان قرار داد. اگر اتحادیه اروپا را مجموعه ای از جوامع بدانیم، همزیستی آنها نیز دچار نقصان شده و اگر ادامه یابد، شاید تهدید امنیت از حیث جامعه شناختی، تحولات در دولت ها را پیآمد داشته باشد. 

در نهایت شکنندگی امنیت در اتحادیه اروپا به دلیل ماهیت و ساختار این اتحادیه با نگرانی همراه است. شیوع ویروس کویید 19، خروج بریتانیا از اتحادیه و بهم خوردن نهادگرایی بواسطه عملکرد ترامپ، امنیت نظامی، سیاسی و اقتصادی این بخش جغرافیایی را با تهدید جدی مواجه کرده است. تغییرات در نظام اقتدار گریز بین المللی، تغییر در ساختار داخلی کشورها (ناسیونالیست غالب) و به هم خوردن توزیع قدرت درمنطقه اروپا؛ عوامل و مولفه هایی برای تغییر در روابط آتی این بازییگر بین المللی با دیگر بازیگران ملی و فراملی جهان خواهد بود.