سرگیجه و سقوط سیاست خارجی ترامپ در قبال ایران

نویسنده: سحر جوادی پور، کارشناس روابط بین الملل 

دیپلماسی ایرانی: چندی پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ، وی با اصرار بر وعده های انتخاباتی اش کوشید استراتژی جدیدی را در مقابل ایران به کار گیرد. ترامپ در  سخنانی در 13 اکتبر 2017، محور اصلی استرتژی خود در برابر تهران را اتخاذ سیاست های سختگیرانه عنوان کرد. 

وی در ادامه در تاریخ 8 مه 2018، رسما اعلام کرد این کشور دیگر عضوی از توافق هسته ای ایران نخواهد بود. رکس تیلرسون که پیش از پمپئو، تصدی وزارت امور خارجه آمریکا را بر عهده داشت، موفق نشد به ترامپ بفهماند که خروج از توافقی بین المللی مانند برجام پیامدهای ویرانگری را برای آمریکا و در نهایت کل جامعه بین المللی به دنبال خواهد داشت. این موضوع از جمله اختلافات دامنه دار بین ترامپ و وزیر امور خارجه پیشینش بود که در نهایت با برکناری تیلرسون به پایان رسید.

دولت ترامپ به توصیه عربستان سعودی، اسرائیل و نهادهایی مانند بنیاد به اصطلاح دفاع از دموکراسی و حامیان ثروتمند آن، تصمیم گرفت با راه اندازی "کمپین فشار حداکثری" و تحمیل شدیدترین تحریم ها و فشارهای اقتصادی، ایران را مجبور به پذیرش گفت وگو و توافق مورد نظر خود کند.
 
ابهام و تناقضات سیاست خارجی ترامپ در خصوص ایران به طور ویژه در سه مرحله قابل بررسی است. 

۱.  ترامپ سکان هدایت سیاست ایران را به مایک پمپئو و جان بولتون سپرد. پمپئو که جانشین تیلرسون شده بود اندکی پس از اینکه کشورش از برجام کناره گیری کرده بود در 21 مه 2018 در یک سخنرانی در اندیشکده بنیاد هریتیج برای رسیدن به یک توافق هسته‌ای جدید با ایران ۱۲ شرط تعیین کرد. 

ترامپ که تا پیش از این با خروج یکجانبه از توافق هسته ای، تمایل خود به یکجانبه گرایی را بروز داده بود، این بار نیز با اعلام فهرستی از شروط و بدون مشورت با متحدان خود یا سایر طرف های برجامی، بر رویکرد یکجانبه گرایی پافشاری کرد. شروط دوازده گانه اعلامی به باور بسیاری از منتقدان و تحلیلگران تنها بازی دولت ترامپ بود و تیم وی اساسا در پی مذاکره و استفاده از سازوکارهای دیپلماتیک برای حصول نتیجه نبودند. این موضوع حتی در میان جمهوری‌خواهان نیز با اقبال چندانی مواجه نشد. در یکی از جنجالی ترین موضع گیری ها رند پاول، سناتور جمهوری‌خواه که از مخالفان جنگ عراق بوده است با اشاره به استاندارد دوگانه دولت ترامپ در قبال ایران و عربستان سعودی گفت: «نمی‌شود چیزهایی را از ایران بخواهید که از عربستان و اسرائیل هرگز مطالبه نمی‌کنید.» وی همچنین شروط ۱۲ گانه پمپئو برای توافق با ایران را به باد انتقاد گرفت.

در پاسخ به اقدامات ترامپ، دکتر ظریف آذر ماه ۹۷ در مجمع دوحه تصریح کرد: «با کسی که ۱۲ شرط برایمان تعیین کند حرفی نداریم، با کسانی که قطعنامه شورای امنیت را که خودشان حامی آن بودند نقض می‌کنند، مذاکره نمی‌کنیم. اگر قرار باشد کسی به شرایط پایبند باشد، این آمریکایی‌ها هستند که باید شرایط را رعایت کنند، درحالی‌که چنین قانون‌گریز شده‌اند. من از آنها نمی‌خواهم که به قانون پایبند باشند، چراکه این درخواست تقاضای غیرممکن از آنهاست، اما حداقل می‌خواهم کمتر قانون‌گریز باشند.»

در کل می توان گفت سیاست خارجی ترامپ در قبال ایران نه بر اساس درک واقعیات موجود، بلکه بر اساس میل کنترل نشده ترامپ و تیمش به زورگویی، قانون گریزی و خودمحوری طراحی و اجرا شده بود.

۲. ترامپ تلاش کرد با ادبیات متشتت به سیاست خود در قبال ایران حیات تازه ای دهد. ترامپ بارها در توئیتر یا کنفرانس های مطبوعاتی از علاقه اش برای مذاکره ای بدون پیش شرط با ایران سخن گفته بود. موضع گیری های متفاوت ترامپ نسبت به وزیر امور خارجه اش باعث شد که سرانجام مایک پمپئو نیز از پیگیری و تکرار شروط خود سرخورده شود.

در روز 2 ژوئن 2019 پمپئو پس از دیدار با همتای سوئیسی خود اعلام کرد که آمریکا حاضر است «بدون پیش‌شرط» با ایران مذاکره کند. ایران نیز که تناقضات و عبارت پردازی های مسئولین آمریکایی را جدی نگرفته بود به این مواضع واکنش نشان داد. سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در واکنش به صحبت‌های پمپئو تاکید کرد: برای ایران بازی با کلمات و بیان اهداف پنهانی در قالب کلمات جدید ملاک عمل نیست، بلکه تغییر رویکرد کلی و رفتار عملی ایالات متحده آمریکا در قبال ملت ایران ملاک است.

تغییر الفاظ و عبارات کمکی به بازکردن گره کوری که پمپئو و ترامپ با دست های خود ساخته بودند، نکرد.

۳.در آخرین مرحله نیز  تصمیمات و اقدامات آمریکا، که با مقاومت حداکثری و صبر استراتژیک از جانب ایران روبه رو بود، درایت ایالات متحده را به محک آزمون گذاشت.

تحرکات و پویایی دستگاه دیپلماسی ایران طی چند سال اخیر باعث شد که فضای دیپلماسی رسمی و عمومی ایران گسترده تر شود و عرصه را برای جولان تیم ترامپ کم کند. به همین منظور ترامپ خیلی زود با نشان دادن چهره واقعی خود در عدم تحمل مخالفان و ناتوانی در تمسک به دیپلماسی وزیر امور خارجه کشورمان را در فهرست تحریمی قرار داد. 

در کنار دستگاه دیپلماسی، اقتدار نظامی ایران در تداوم سیاست های منطقه ای نیز عامل موفقیت آمیز بودن اقدمات کشورمان شد. از همین رو آمریکا با ترور سپهد شهید سلیمانی حمایت خود را از بی ثباتی در منطقه و بستن راه های مذاکره با ایران نشان داد. صحنه تئاتر سیاست خارجی ترامپ در مقابل ایران بدون تغییر مانده و تنها گاهی تلاش می کند با تغییر بازیگران یا دیالوگ ها، تحرک تازه ای به آن بدهد. بی دلیل نیست که نشریه معتبر  فارین پالیسی پس از افزایش تنش ها بین دو کشور از عبارت "مرگ مغزی سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران" استفاده کرد.