کرونا نباید تنش های هسته ای را به حاشیه براند

نویسنده: آنا الساندرو

دیپلماسی ایرانی: اگرچه جلسات دیپلماتیک حضوری در میانه اختلالات ناشی از کووید ۱۹ به طور فزاینده به اتفاقی نادر تبدیل شده و این بیماری همه گیر بازتعریف اجباری اولویت های امنیت ملی و هزینه های دفاعی را در پی داشته، اما همه این تحولات می تواند فرصتی برای ارتقاء سیاسی کنفرانس بازنگری پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ‌ای در سال ۲۰۲۱ باشد.

با توجه به انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در ماه نوامبر و درگیری فزاینده بین اتحادیه اروپا و ایران، می توان انتظار داشت زمینه های جدیدی برای همکاری بیشتر بین دولت ها تا سال 2021 فراهم شود. دو زمینه اصلی تمرکز در ماه های آینده مذاکرات کنترل تسلیحاتی بین ایالات متحده و روسیه و بازگشت ایران به تعهدات توافق هسته ای سال 2015 موسوم به برجام است.

برای تشخیص پیامدهای میان مدت و بلند مدت کووید 19 برای وزارت های دفاع خیلی زود است، اما تمرکز اصلی بر مقاومت احتماعی و بازیابی بهروری اقتصادی است که احتمالا منطق پشت نوین سازی پرهزینه هسته ای را زیر سوال خواهد برد. از این رو، تمدید پیمان نیو استارت (پیمان کاهش استراتژیک تسلیحاتی) احتمالا کارآمدترین گزینه است که فرصت کافی برای روسیه و ایالات متحده می دهد تا تدابیر کنترل تسلیحاتی چندجانبه جاه طلبانه تر کشف کنند و در عین حال، همچنان بر همه گیری کرونا و امداد اقتصادی متمرکز بمانند. اما پیمان فعلی که کلاهک های هسته ای، موشک ها، بمب افکن ها و پرتابگرها را شامل می شود، در فوریه 2021 منقضی خواهد شد و ادامه بی اعتمادی بین ایالات متحده و روسیه تمدید این پیمان یا دستیابی به یک پیمان جدید را دشوار ساخته است.

چشم انداز مذاکرات دوجانبه تحت تاثیر انتظار دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، برای یک ابتکارعمل سه جانبه کنترل تسلیحاتی که هم روسیه و هم چین را شامل شود، تحت تاثیر قرار داده است. اما چین با این دیدگاه مخالف است چون زرادخانه هسته ای آن اساسا خیلی کوچک تر از دو کشور دیگر است. اگرچه به نظر می رسد که توافقی عمومی درباره لزوم شمول زرادخانه های هسته ای چین، فرانسه، بریتانیا، هند، پاکستان، کره شمالی و اسرائیل که در ان پی تی نیستند وجود دارد، اما هیچ ساز و کار عملی برای چنین کاری وجود ندارد.

اگر جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده پیروز شود، احتمالا در صدد تمدید پیمان استارت جدید برخواهد آمد و شاید حتی از خروج از پیمان «آسمان های آزاد» نیز که دولت ترامپ اخیرا آن را هدف گرفته، جلوگیری کند. همچنین این احتمال وجود دارد که در صورت روی کار آمدن بایدن در مقام ریاست جمهوری، ایالات متحده مجددا به برجام ملحق می شود مشروط بر اینکه ایران نیز با بازگشت به تعهدات خود به توافق موافقت کند. بایدن حتی می تواند از تیم مذاکراتی توافق هسته ای ایران برای پیشبرد هدف خلع سلاح هسته ای شبه جزیره کره استفاده کند.

به رغم اختلافات اساسی بر سر نظام ان پی تی، ضروری است که ایران یک امضاکننده بماند، به ویژه اینکه تنش ها بین تهران و واشنگتن پس از ترور سردار سلیمانی و اقدام اخیر سپاه پاسداران ایران در پرتاب ماهواره به فضا افزایش یافته است. خبر قرار گرفتن ماهواره ایرانی در فضا پرچم های قرمز را در میان برخی کارشناسان درباره اینکه ایران موشک بالستیک قاره پیما تولید می کند یا خیر، بالا برد. پرتاب این ماهواره به ویژه برای همسایگان ایران و کشورهای اتحادیه اروپا نگران کننده است و می تواند استدلال ایالات متحده مبنی بر اینکه این اقدام پوششی برای توسعه موشک های بالستیک قادر به حمل تسلیحات هسته ای است، تقویت کند.

با این حال، ایران نیز مانند بسیاری از دیگر کشورها با بحران شیوع ویروس کرونا دست و پنجه نرم و تخصص و سرمایه های علمی خود را وقف این مساله می کند. کشورهای اروپایی حامی ساز و کار تجاری اینستکس برای ارسال کالاهای بشردوستانه به ایران، می توانند از این بحران برای ترغیب ایران به تعهد به برجام و تعهدات به پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای استفاده کنند. فرانسه، آلمان و بریتانیا (ای 3) پیشتر اولین معامله را از طریق اینستکس منعقد کردند که به تسهیل صادرات کالاهای پزشکی از اروپا به ایران انجامید. اما گام برداشتن ایران در جهت تشدید تنش ها مطمئنا به طور قطع بر این مراودات تاثیر منفی خواهد گذاشت.

کووید 19 شاید اقدامات بیشتر ایران در عقب نشینی از توافق هسته ای سال 2015 را به تعویق اندازد، اما تهران به ناچار پیش از هرگونه مذاکره احتمالی با واشنگتن درصدد تقویت موضع خود بر خواهد آمد. با توجه به اینکه بن بست کنونی در روابط ایالات متحده و ایران و تشدید تنش ها در میانه بحران ویروس کرونا مانع از مذاکرات دیپلماتیک می شود، تعامل سازنده بین ای 3 و ایران ممکن است در احیای برجام و اطمینان از ماندن ایران در ان پی تی موثر وافع شود.

در حالی که کشورها تلاش خود را بر مقابله با همه گیری ویروس کرونا متمرکز کرده اند، قابل درک است که منابع محدودتری برای سایر چالش های جهانی مانند افزایش خطر استفاده از سلاح های هسته ای در چندین منطقه دارند. اما تاثیرات احتمالی بحران کووید 19 می تواند برای رژیم پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای عمیق باشد. در حالی که توجه جهانیان به بیماری کرونا معطوف است، تنش های مداوم بین کشورهای مجهز به سلاح های هسته ای را نباید نادیده گرفت و جامعه هسته ای باید به همکاری همه جانبه در جهت منع گسترش تسلیحات هسته ای و خلع سلاح هسته ای، در صدد ساخت پل های همکاری و اعتماد برآید که تا مدت های طولانی پس از همه گیری کرونا ادامه خواهد یافت.

منبع: چتم هاوس / مترجم: طلا تسلیمی