خاورمیانه در آستانه تابستانی طولانی، گرم و خطرناک

نویسنده: دنیل برومبرگ

دیپلماسی ایرانی: با فرا رسیدن تابستان گرم و ویروس زده 2020، به نظر می رسد که خاورمیانه به یک جعبه باروت تبدیل شده که هر لحظه ممکن است در نتیجه اقدامات یا اشتباه محاسباتی طرف های رقیب منفجر شود. با این حال، احتمال اینکه منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (مِنا) به صحنه مواجهه ناخواسته نظامی تبدیل شود، اندک است. رهبران منطقه که با مشکلات انسانی و اقتصادی شیوع کووید ۱۹ درگیر هستند، همه توان خود را برای آرام کردن مناطق احتمالی درگیری از جمله در خلیج فارس، یمن، سوریه و لیبی به کار خواهند گرفت. انتخابات آتی ایالات متحده نیز در این وضعیت تاثیر داشته است. با توجه به تاثیرات مضاعف کووید ۱۹ و تظاهرات ضد نژاد پرستی بر موقعیت دونالد ترامپ، رهبران منطقه خاورمیانه اکنون احتمال پیروزی جو بایدن، نامزد دموکرات، را در انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر در نظر گرفته اند. از این رو، به نظر می رسد که بهترین گزینه برای منطقه سعی در جهت آرام گذراندن تابستان داغ به جای ایجاد مشکلات بیشتر، باشد.

طوفان در راه است؟

به نظر می رسد خاورمیانه با یک طوفان سهمگین مواجه خواهد شد. دولت ترامپ کارزار اعمال فشار حداکثری علیه ایران را با تلاش ها برای تمدید تحریم تسلیحات متعارف شورای امنیت سازمان ملل ادامه می دهد. ایران به اشکال گوناگون، از تهدید ناوبری در خلیج فارس گرفته تا حمایت از متحدان در لبنان، عراق و یمن، به این سیاست گذاری واکنش نشان داده است. درگیری های داخلی در این سه کشور به اوج خود رسیده و فشارهای ناشی از تنش ‌های فرقه ‌ای، بحران اقتصادی و کووید 19 تهدیدی برای دولت ها در عراق و لبنان به شمار می رود. در یمن هم تلاش‌ ها برای آتش ‌بس و مذاکرات حوثی-سعودی ناموفق مانده اند. 

امید به دستیابی به نوعی راه حل صلح آمیز در سوریه نیز چندان پررنگ نیست. در همین حال، تنش های نظامی در لیبی بین دولت رسمی این کشور و ائتلاف تحت حمایت روسیه، مصر، امارات متحده عربی و اسرائیل، تشدید شده است.

دولت شکننده در اسرائیل هم با دشمنان پیشین در پادشاهی های عرب حاشیه خلیج فارس ارتباط برقرار کرده است. هر اندازه هم که رهبران امارات و عربستان از برنامه الحاق کرانه باختری به اسرائیل خشمگین باشند، ظاهرا تمایلشان به تقویت روابط با اسرائیل بیشتر از تمایلشان به حمایت از فلسطینی هاست. در چنین شرایط ناپایداری چشم انداز دور جدیدی از خونریزی به ویژه در امتداد نوار غزه و اسرائیل تقویت خواهد شد و وقتی آتش درگیری روشن شود، خیلی سریع می تواند به دیگر مناطق نیز سرایت کند.

تنش های آمریکا و ایران در یک الگوی ثابت

در نگاهی عمیق تر می توان دریافت که احتمال اقدام رهبران منطقه در جهت برهم زدن شرایط موجود که در قیاس با فاجعه مواجهه نظامی برای آنها مطلوب تر به شمار می رود، اندک است.

برای نمونه، می ‌توان به درگیری های مرتبط با تنش های متوالی بین ایالات متحده و ایران اشاره کرد. دولت ترامپ همچنان به تلاش های خود برای نابود کردن برجام و همچنین کارزار اعمال فشار حداکثری که اقتصاد ایران را دچار آسیب کرده، ادامه می دهد؛ اما در هر دو جبهه همچنان ناموفق است. در مقابل، این رویکرد ایالات متحده که بیشتر مبتنی بر تاکتیک است تا یک استراتژی مشخص، شرکای اروپایی آن را به مخالفت وا داشته است. این مساله به ویژه در بیانیه اخیر بریتانیا، فرانسه و آلمان آشکار شد: «یک صدا تاسف خود را درباره تصمیم ایالات متحده به خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم ها اعلام می کنیم... ما به عنوان ای 3 به تعهدات خود از جمله برچیدن تحریم ها کاملا پایبند بوده و هستیم.» این بیانیه نشان می دهد که اروپایی ها قصد حمایت از تلاش های آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران از طریق یک قطعنامه جدید در شورای امنیت را ندارند.

بدین ترتیب، تنها چین و روسیه نیستند که به درخواست ایران برای مقاومت در برابر ایالات متحده پاسخ می دهند. رهبران اروپایی نیز با توجه به نبود یک روند دیپلماتیک مشخص در ایالات متحده، طرف ایران را خواهند گرفت. به علاوه، اروپایی ها می دانند که با توجه به نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، گزینه نظامی مطرح نیست و هر گونه تهدیدی در این زمینه بیشتر یک بلوف دیپلماتیک است. شاید یک رئیس جمهوری ناامید از حمله به ایران حمایت کند، اما با توجه به اینکه تهران بهانه ای دست واشنگتن نمی دهد، برای ایالات متحده هم بهتر است خویشتن داری پیشه کند.

درگیری ها در خلیج فارس

ششم ژوئن سومین سالروز تحریم هوایی، زمینی و دریایی قطر توسط عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر بود. یکی از دلایل این تحریم مجازات قطر به دلیل حفظ روابط دیپلماتیک و تجاری با ایران بود. عربستان سعودی و امارات می خواستند با تحت فشار گذاشتن قطر، عزم خود را برای مقابله با نفوذ ایرانی به ایران و حتی ایالات متحده نشان دهند. ترامپ ابتدا از این رویکرد حمایت کرد، اما پس از آنکه مشاورانش اهمیت قطر را در استراتژی امنیتی خلیج فارس یادآور شدند، رفتار خود را تغییر داد. ایالات متحده در سال 2018 از ایجاد گفتمان استراتژیک قطر-ایالات متحده حمایت کرد و در زمینه اقتصادی هم در صدد یافتن راه هایی برای دور زدن تحریم ها برآمد.

در میانه فشارهای اماراتی و سعودی، قطر حتی پیشنهاد میانجی گری در درگیری بین ایالات متحده و ایران را مطرح کرد تا نشان دهد چطور در حفظ روابط نزدیک با دو قدرت رقیب موفق عمل کرده است. قطر پس از خروج از اوپک و به تعلیق درآوردن مذاکرات برای پایان دادن به بحران خلیج فارس، احتمالا در گام بعدی از شورای همکاری خلیج فارس خارج خواهد شد.

مسئولیت مضاعف رهبران

منطقه مِنا یه صحنه تقابل گروه هایی تبدیل شده که هنوز پتانسیل خود را برای درگیری به طور کامل نشان نداده اند. پیش بینی عمومی این است که در این تابستان داغ مشکلات همه گیری کرونا و صحنه بی ثبات سیاسی در ایالات متحده، همه طرفین تلاش خود را برای حذر از درگیری به کار می گیرند. اگرچه این تابستان بالقوه خطرناک به شمار می رود، مسئولیت رهبران منطقه این است که به طور همزمان در دو مسیر تلاش کنند: اول اینکه با آشفتگی های احتمالی جسورانه برخورد کنند و دوم اینکه در جهت یافتن راه هایی برای سازش و محافظت از منافع کشور و مردم در صلح و ثبات منطقه ای گام بردارند.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34