چهار راهکاری که می تواند در دستورکار توسعه روابط تهران و پکن باشد

نویسنده: دکتر عادل خانی، استاد دانشگاه، معاون سابق رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در پکن و کارشناس ارشد توسعه روابط فرهنگی بین المللی

دیپلماسی ایرانی: تاریخ دوستی دو ملت پرآوازه ، متمدن و سربلند  ایران و چین و مناسبات تاریخی و فرهنگی این دو به بیش از دو هزار سال قبل باز می‌گردد. جاده باستانی ابریشم بهترین گواه این مدعاست. مراودات طولانی این دو کشور آسیایی، منجر به آفرینش اشتراکات فراوان فرهنگی، هنری، فکری، اخلاقی، اجتماعی و دینی میان مردمان این دو شده است که خوشبختانه، این مشترکات با استمرار مبادلات فرهنگی، بازرگانی و اجتماعی و تأثیر و تأثر متقابل دوام یافته است.

آثار تمدنی ایران در چین؛ از جمله معبد مانوی در چوانجو، کتیبه های سنگی فارسی در چوانجو، یانجو و هانجو و .. و چین در ایران؛ از قبیل سفال های چینی موزه شیخ صفی الدین در استان اردبیل، میراث باستانی هرمز و ... گویای این حقیقت است.

این روابط در طول تاریخ در دوره ها و سلسله های مختلف همراه با دوستی و بر مبنای احترام متقابل بوده است.

در تاریخ معاصر هم، روابط دو کشور پس از تاسیس چین نوین در سال 1949 و انقلاب اسلامی در سال 1979 میلادی، همانند گذشته، در همه زمینه ها برقرار بوده که از عناصر و مولفه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره متاثر بوده است.

بایسته های فعلی روابط دو کشور

روابط ایران و چین در سال های اخیر به ویژه بعد از طرح مبتکرانه آن کشور با عنوان : «یک راه یک کمربند» و به دنبال دیدار چند باره مقامات بلند پایه دو کشور و نیز استقبال جمهوری اسلامی ایران از طرح مذکور، در زمینه های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، امنیتی و ... گسترش یافته و بهتر از هر زمان دیگری شده است. 

با شیوع کرونا در چین، ایران به عنوان اولین کشور خارجی کمک های بهداشتی خود را از طریق هلال احمر جمهوری اسلامی ایران به آن کشور ارسال کرد. اما از آنجایی که همکاری تنگاتنگ دو کشور در  زمینه های گوناگون خوشایند برخی کشورها به ویژه کشورهای غربی نیست، از این رو، آنها حادثه کرونا را فرصت مناسبی برای تخریب روابط ایران و چین و تبلیغ علیه نظام سیاسی آن دو دیدند و اقدامات ناخوشایندی را در فضای رسانه ای به ویژه فضای مجازی انجام دادند. بنابر این، برای تداوم دوستانه و تعمیق و تحکیم روابط همه جانبه ایران و چین، پیشنهاد می شود:

1-    تجدید نظر در همکاری بخش های دیپلماسی عمومی دو کشور

هرچند در حال حاضر نهادهای فرهنگی دو کشور با یکدیگر همکاری دارند ولی با توجه به شرایط فعلی و هجمه ای که مخالفان دو کشور در فضای عمومی و رسانه ای انجام می دهند، میزان همکاری های موجود کافی به نظر نمی رسد. از این رو، تردیدی نیست دیپلماسی عمومی  ایران و چین در قبال یکدیگر نیازمند ترمیم و بازسازی جدی است تا با تعمیق پیوندها و گسترش تعاملات هدفمند به ویژه در نزد افکارعمومی، از آسیب پذیری روابط از کشورهای ثالث جلوگیری شود.

2-    لزوم تقویت همکاری های رسانه ای دو کشور

همکاری رسانه های ایران و چین در سال های اخیر بسیار خوب بوده است. شبکه های تلویزیونی چین در ایران دفتر دارند و صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران نیز در پکن نمایندگی دارد. خبرگزاری رسمی دو کشور، ایرنا و شینهوا، همکاری بسیار خوبی در زمینه تبادل خبر دارند وهیات های رسمی رسانه ای در سال های اخیر بین دو کشور تبادل شده است. ولی واقعیت این است که این سطح از همکاری ها جوابگوی نیازهای جامعه ایران و چین نیست. از سوی دیگر تاثیرگذاری شبکه های ماهواره ای و رسانه های اینترنتی کشورهای غربی مثل شبکه ایران اینترنشنال، شبکه بی بی سی فارسی و ... بر بخشی از افکار عمومی ایران و بازنمایی آنها از چین به عنوان یک تهدید جهانی موفق تر از رسانه های چین بوده اند. همچنین، این رسانه ها در فضای رسانه ای و مجازی چین، ایران هراسی راه انداخته اند و ازاین طریق، توانسته اند بر بخش بزرگی از افکار عمومی جامعه چین تاثیر بگذارند. ازاین رو، می طلبد رسانه های دو کشور علاوه بر تعمیق همکاری ها، منابع خبری شان را از زبان های رسمی دو کشور اقتباس کنند. این در حالی است که در حال حاضر بیش از هفتاد درصد از منابع خبری رسانه های دو کشور، از رسانه های غربی گرفته می شود. در واقع شناخت ایران و چین از یکدیگر با استفاده از رسانه ثالث انجام می شود که این امر می تواند تاثیر نامطلوبی بر درک دو کشور از مقتضیات و راهبرد های  یکدیگر بگذارد .

3-    تاکید بر شناخت تفاوت های فرهنگی و اجتماعی دو کشور

با وجود تشابهات فرهنگی فراوان جوامع بشری، تفاوت هایی نیز میان مردمان قاره‌ها، کشورها و مناطق مختلف و شهرها و روستاها دیده می شود. بدیهی است هر چقدردر روابط کشورها، شناخت آنها از یکدیگر افزونتر شود، احتمال به وجود آمدن سوءتفاهم و تصورات غلط میان آنها کاهش می یابد. بنابراین می توان به نقش فرهنگ وارتباطات میان فرهنگی و تاثیرگذاری تفاوت فرهنگی کشورها پی برد. شناخت تفاوت های فرهنگی فراتر از دیپلماسی فرهنگی رسمی دو کشور است. ارتباطات میان فرهنگی با تکیه بر شناخت فرهنگی، علاوه بر فعالیت فرهنگی رسمی دولتی، شامل فعالیت های موسسات و نهادهای خصوصی و غیردولتی است و مهمترین مصادیق آنها در تبادل و ترجمه کتاب، نمایش فیلم، موسیقی، تبادل استاد و دانشجو، برگزاری نمایشگاه های مختلف فرهنگی و غیره است.

با وجود هشت کرسی زبان فارسی و شش مرکز ایران شناسی در دانشگاه های چین و متقابلا مراکز متعدد مطالعات چین شناسی و کرسی زبان چینی شامل: شش کرسی زبان چینی و چهار مرکز چین شناسی در دانشگاه های ایران، ضروری است به مقوله شناخت بی واسطه فرهنگی و اجتماعی دو کشور و افزایش تعاملات میان فرهنگی مردم اهمیت بیشتری داد تا از بروز و شکل گیری آن همه سوء تفاهم و گمانه های منفی در فضای فرهنگی و مجازی دو کشور جلوگیری کرد.

4- دیپلماسی رسانه ای مبتنی بر فضای مجازی

 جوامع گروه های اجتماعی هستند که تناسب سبک معیشت و نوع استفاده از فناوری برای تامین نیاز  های خود، قابل دسته بندی اند. هر چند در طول تاریخ، انسان ها انواع متفاوتی از جوامع را بنا کرده اند. هر یک از شاخه های علم، جامعه های انسانی را متناسب با دانش خودشان تقسیم بندی می کنند.
دنیای مجازی در واقع پس از کشف یک تکنولوژی و فناوری بشر برای نخستین ‌بار قادر شده است کاری کند که جهانی موازی و هم ‌راستای جهان عینی ایجاد کند. این دنیای مجازی آنقدر قابلیت های گسترده ای دارد که توانسته است دنیای واقعی را تحت تاثیر قرار دهد زیرا آن محدودیت زمان و محدودیت مکان در دنیای واقعی، در دنیای مجازی وجود ندارد. یک‌ سری از ابزارهای ارتباطی مانند اینترنت و شبکه‌ های اجتماعی بین گروه‌های خاصی وجود دارد که توسط آنها مورد استفاده قرار میگیرند. این ابزارها به خودی خود دارای ارزش نیستند و سوگیری ندارند بلکه نهاد‌ها و سازمان ‌هایی که این ابزارها را به کار میگیرند دارای ارزش، اهداف، سبک زندگی، پارادایم و... هستند و استفاده ابزاری از این باعث تحولات نوین در روابط بین الملل و میزان تاثیرگذاری در رسانه ها و افکار عمومی جوامع می شود.

با توجه به شرایط فعلی جهان به علت شیوع ویروس کرونا و با توجه به قرنطینه خانگی و فاصله گیری هوشمند اجتماعی و ممانعت از تجمع های انسانی،  استفاده از دنیای مجازی نسبت به قبل خیلی بیشتر شده و میزان تاثیرگذاری آن در افکار عمومی جوامع هم بیشتر شده است.

در این شرایط با توجه به سیاست های رسانه های غربی به ویژه آمریکا، در انجام عملیات روانی برای هم سو کردن مردم کشورهای مخالف سیاست های غرب مانند ایران و چین و روسیه، نیازمند همکاری کشورها در  خنثی کردن این اقدامات است. یکی از نقاط نفوذ  اقدامات غرب در فضای مجازی، متفاوت و بومی شدن شبکه های اجتماعی کشورهاست که  فرصت مناسبی برای تاثیرگذاری بیشتر دنیای مجازی جهان غرب در این کشورها محسوب می شود. لذا شایسته است دو کشور ایران و چین با شناخت دنیای مجازی یکدیگر، دیپلماسی رسانه ای را مبتنی بر دنیای مجازی بومی یکدیگر قرار داده تا میزان تاثیرپذیری از دیگر کشورها کمتر شود.