میان عربستان و یمنی ها چه می گذرد؟

نویسنده: مصطفی مطهری، دکترای علوم سیاسی و کارشناس مسائل شبه جزیره عربستان

دیپلماسی ایرانی: موضوع تبادل اسراء میان دولت نجات ملی یمن و دولت مستعفی یمن از جمله موضوعاتی است که از سال 2018 در جریان مذاکرات میان طرفین مطرح شده است. بطوریکه بر اساس توافقی که در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۸ میان صنعاء و دولت مستعفی در استکهلم سوئد امضا شد، در کنار توافقات میان دو طرف در جهت برقراری آتش‌بس در غرب یمن در استان «الحدیده»، درباره مسئله تبادل و آزادسازی اسرا نیز با هم به توافق رسیدند. هر چند تبادل و آزادسازی اسرا و مذاکرات مبتنی بر آن، تاکنون از حدود توافقات مندرج در کاغذ فراتر نرفته و اجرایی نشده و هر بار با کارشکنی ها و موانعی همراه شده است. از این رو بار دیگر و به دنبال پیشنهاد سازمان ملل متحد در این رابطه، دولت نجات ملی یمن اعلام کرده که با پیشنهاد سازمان ملل درباره تبادل دو مرحله‌ای اسرا با ائتلاف سعودی با نظارت سازمان ملل متحد موافقت کرده است. با این حال علیرغم موافقت صنعاء با اقدام مذکور، تاکنون دولت مستعفی یمن، واکنشی به این اقدام نشان نداده و پاسخ متقابلی به آن نداشته است.

بنابراین با توجه به آنچه در سطور بالا به عنوان مقدمه بحث در این باره به آن اشاره شد در این یادداشت تلاش می شود به بررسی زوایا و تحلیل علل و عوامل این اقدام از سوی صنعاء و تاثیرات آن را برای صنعاء در حوزه سیاست منطقه ای و حتی جهانی مورد توجه قرار دهیم.

1-    از جمله نکات مورد توجه در ارتباط با دلایل موافقت صنعاء با پیشنهاد مطروحی مذکور از سوی سازمان ملل متحد، تاکید بر موضوع راه حل سیاسی برای پایان دادن تجاوزات به یمن است. در واقع دولت نجات ملی یمن با این ابتکار درصدد است تا ایده راه حل سیاسی به عنوان مقوله اصلی برای پایان دادن به بحران یمن را که چند سال است دنبال می کنند، عینیت بخشیده و عملیاتی کند. به عبارت جامع تر اینکه صنعاء و در راس آن انصارالله با اعلام تصمیم موافقت با پیشنهاد تبادل اسرا می خواهد پیشگام بودن خود را در راستای باز کردن مسیرهای سیاسی، بر سازمان ملل متحد و نماینده ویژه آن در امور یمن (مارتین گریفیتس)از یکسو و مؤتلفین سعودی از سوی دیگر تحمیل کنند.

2-    از دیگر پیامدهای تصمیم به اقدام هوشمندانهِ موافقت با پیشنهاد مذکور، تغییر شرایط بازی در میدان نبرد یمن از این طریق است؛ در واقع صنعاء با انداختن توپ در زمین ائتلاف سعودی و به تبع آن دولت مستعفی به عنوان عامل یمنیِ ریاض، اهداف چندگانه ای را به طور توأمان نشانه رفته است؛ اول اینکه دولت نجات ملی از منظر سیاسی با این نمایه سازی بیرونی درصدد است تا رویکرد رسانه ای سعودی را علیه خود خنثی کند و واقعیت را آن گونه که هست به افکار عمومی نشان دهد. دوم اینکه صنعاء با این اقدام بار مسئولیت جنگ را آن گونه که در 6 ساله گذشته همواره بر آن تاکید داشته از طریق حضور فعال در عرصه سیاسی از دوش خود برداشته و آن را همانگونه که هست بر دوش سعودی و دولت مستعفی انداخته است. سوم اینکه قرار دادن دولت مستعفی یمن به ریاست منصور هادی و ائتلاف سعودی در وضعیتی از عمل انجام شده، حاکی از آن است که دولت نجات ملی یمن با برنامه به سوی این اقدام حرکت کرده؛ بطوریکه درصدد است تا در عرصه سیاسی و مذاکراتی از دشمن خود یک گام جلوتر باشد. و این به نوبه خود یک تحول بنیادی محسوب خواهد؛ چرا که به نظر می رسد سال ششم جنگ در یمن سال نبرد در عرصه سیاسی است و انصارالله به روشنی به آن واقف است.

3-    ادله چند گام پیش تر بودن از دشمن، موجب شده است تا در صفحه شطرنج بحران یمن، صنعاء(انصارلله) به سمت چینش مهره ها با قابلیت های متنوع و گوناگونی باشد. داشتن موقعیت برتر در سال گذشته در عرصه نبرد نظامی و تداوم آن در سال کنونی از یکسو و تحمیل شکست های متوالی به متجاوزان در جبهه مختلف از جمله در مارب و الجوف از سوی دیگر، نباید وزنه کشاکش ها در عرصه سیاسی موجب غفلت قرار گیرد؛ بطوریکه نه تنها باید میزانی از تعادل را میان این عرصه ها برقرار سازند بلکه باید این عرصه ها به ویژه عرصه سیاسی بصورت موازی مورد توجه و کاربرد قرار گیرد. در واقع راهبرد صنعاء در این باره به نظر می رسد این گونه باشد که با تقویت جبهه سیاسی نبرد با متجاوزین و به کار بردن آلترناتیوهای مختلف در این جبهه می خواهد نبض میدان سیاسی را نیز به مانند میدان نظامی از دست سعودی ها و ائتلاف وابسته به آنها خارج کند. و این بدان معناست که صنعاء به وضوح دریافته است با توجه به فرسایشی شدن جنگ در طول چندساله گذشته، آینده جنگ در یمن را میدان نبرد نظامی تعیین نمی کند بلکه این قابلیت های سیاسی و میزان تاثیرگذاری هایی است که در عرصه میدان سیاسی شکل می گیرد.

4-    همانطور که بیان شد اذعان به این موضوع از سوی صنعاء که آینده نبرد در یمن را میدان سیاست تعیین می کند بر این امر دلالت دارد که انصارلله در عرصه حکمرانی و ملزومات حاکمیتی به یک بلوغ سیاسی رسیده است. از این رو با اعتبار سنجی از موضوعات با برد منطقه ای و بین المللی، کسب اعتبار و پرستیژ سیاسی در وسعت جهانی را سیاستگذاری و برنامه ریزی کرده است. و این بدان معنا خواهد بود که صنعا با هوشیاری دریافته که نباید حیات کنونی و آینده خود را تنها به نبرد نظامی در یمن گره بزند؛ بطوریکه با راهبرد تقویت عرصه های دیگر در کنار عرصه مقاومت نظامی در برابر متجاوزان، نه تنها به دنبال کسب احترام و اعتبار است بلکه درصدد است تا دولت نجات ملی را به عنوان یک بدیل بدون جایگزین و تنها راه حل برای آینده یمن به جهانیان بقبولاند.

5- بالاخره اینکه اقدام موافقت با پیشنهاد سازمان ملل متحد از سوی صنعاء پیش از اقدام ائتلاف سعودی و دولت مستعفی در این باره، را می توان یک تصمیم درست در زمان مناسب قلمداد کرد؛ چرا که فرصتی در خور برای آزمودن توانایی ها و قابلیت ها در عرصه سیاست ورزی است؛ به عبارت دیگر اینکه موقعیت پیش آمده مذکور بواسطه اعلام آمادگی پیش از دولت مستعفی و ائتلاف متجاوز سعودی، این فرصت را به صنعاء داده است تا درصد خطای راهبردی خود را در عرصه مذاکره به حداقل برساند و به تبع آن میزان کنش ورزی را در عرصه سیاسی افزایش دهد؛ و این در ارتباط با ائتلاف متجاوزان و دولت هادی بواسطه شرایط ایجادی صنعاء برای آنها در عرصه سیاسیِ تصمیم گیری، وضعیت برعکس را دارد. بطوریکه به موجب این تصمیم و اقدام صنعاء، دایره انتخاب و میزان فرصت های ریاض و دولت مستعفی با محدودیت همراه شده است.