تهران و احتمال خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای

نویسنده: مهسا روحی

دیپلماسی ایرانی: کمپین اعمال فشار حداکثری ایالات متحده علیه ایران اخیرا دو طرف را به سمت یک سری اقدامات تنش آمیز سوق داده است. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، از زمان ورود به کاخ سفید امیدوار است بتواند ایران را به امتیازدهی در زمینه برنامه هسته ای، توسعه موشکی و فعالیت های منطقه ای وا دارد؛ با این حال، به نظر می رسد که ایران در مسیری قرار گرفته که نتیجه می گیرد بهترین راه، مسیر کره شمالی و انصراف از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) است که سنگ بنای جهانی برای جلوگیری از گسترش سلاح های هسته ای به شمار می رود. کره شمالی اولین آزمایش روی سلاح هسته ای را 3 سال پس از بیرون آمدن از «ان پی تی» انجام داد.

دیدگاه جریان اصلی در ایران تا همین اواخر این بود که عقب نشینی از «ان پی تی» به انزوای بیشتر دیپلماتیک می انجامد و به افزایش تحریم ها منجر خواهد شد و احتمال حمله نظامی ایالات متحده به تاسیسات هسته ای ایران را افزایش می دهد و از این رو، بر تمایلات گسترده تر ایران برای رهبری و تعامل مجدد با جامعه بین الملل نتیجه منفی خواهد گذاشت. اما تحولات اخیر باعث شده است که تهران جاه طلبی های خود را دوباره ارزیابی کند چون آنها را بسیار دور از ذهن می بیند. چشم انداز خروج از «ان پی تی» در یک سال گذشته از تفکری در حاشیه در میان تندروها در ایران به یک گزینه سیاسی واقعی تبدیل شده است.

ایران همچنان تایید می کند که به دنبال سلاح هسته ای نیست، اما همانطور که آژانس بین المللی انرژی اتمی در 3 مارس گزارش داده، ایران ذخایر اورانیوم با غنای پایین را در قیاس با ماه نوامبر افزایش داده و به 1.021 کیلوگرم (1.1 تن) رسانده که در صورت تصمیم گیری ایران به عبور از خط قرمز و غنای بیشتر این ذخایر، می توان از آن برای ساخت یک بمب هسته ای استفاده کرد. اینکه روابط دیپلماتیک بین ایران و سایر طرفین توافق هسته ای به سرعت به وخامت گراییده، کمکی به بهبود شرایط نمی کند. ایران عقب نشینی از تعهدات هسته ای را از ماه مه سال 2019 آغاز و در 5 ژانویه اعلام کرد که دیگر به محدودیت های عملیاتی مربوط به ذخایر اورانیوم با غنای پایین، ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده و تحقیقات و توسعه پایبند نخواهد بود. سه کشور اروپایی باقی مانده در توافق موسوم به «ای 3» یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا ساز و کار حل اختلاف را به اجرا درآوردند. ایران می گوید خود در پی خروج ایالات متحده از توافق در سال 2018، این ساز و کار را به اجرا درآورده است. ای 3 که با این مساله موافق نیستند، سعی دارند روسیه و چین را با خود همراه سازند. ساز و کار اختلاف برجام در صورتی که همه مراحل آن به اجرا گذاشته شود، نهایتا می تواند به ارجاع مساله تعهد ایران به توافق به شورای امنیت و بازگشت تحریم های سازمان ملل منجر شود. با این حال، تا زمانی که طرفین به طور رسمی اعلام نکنند که ایران اقدامی برای حل و فصل اختلاف نکرده، موضوع می تواند بطور نامحدود در کمسیون مشترک، نهاد مسئول نظارت بر اجرای توافق، باقی بماند. از آنجایی که ایران اقدام تحریک آمیز دیگری مانند غنی سازی 20درصدی نکرده، دیگر طرفین هم تمایلی به پیشروی در مسیر تنش های بیشتر نشان نداده اند.

این بهترین اتفاق در میانه همه تنش هاست. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، گفته در صورت بازگشت تحریم های شورای امنیت سازمان ملل، ایران احتمالا نه تنها از توافق هسته ای، که از «ان پی تی» هم خارج خواهد شد. مساله کناره گیری از «ان پی تی» اتفاق جدیدی نیست، اما آنچه تازگی دارد مطرح شدن این مساله در محافل میانه روست. این تغییر در تفکر استراتژیک از تشدید تحریم های ایالات متحده به ویژه در زمینه فروش نفت و شکست دیگر طرفین توافق در کاهش فشار تحریم های یکجانبه آمریکا ناشی شده است. ایرانی ها به طور فزاینده به این باور رسیده اند که توافق هیچ دستاوردی برای آنها ندارد و به هر حال، با کشورشان به عنوان یک یاغی رفتار می شود. افزایش تنش ها با آمریکا و افزایش احتمال درگیری باعث شده ایرانی ها باور کنند که به هر حال، کارت ها علیه آنها چیده شده اند. برای دولت ایران، اعمال فشار ایالات متحده می تواند تهدیدی بالقوه برای بقای آن باشد. تحریم های شدیدالحن دولت ترامپ از سال 2018 تا کنون و تاثیر آن بر درآمدهای نفتی سبب شده ایران محاسبات هزینه-سود خود را از نو انجام دهد.

دولت ایران اکنون احساس می کند که به نوعی تغییر دهنده بازی احتیاج دارد. تهران که احساس می کند به گوشه رینگ کشیده شده، ممکن است خروج از «ان پی تی» را تنها گزینه باقی مانده برای اطمینان از بقای خود تصور کند. به نوعی، می توان گفت که آنها هم در دام همان منطق نادرست تندروها و جنگ طلبان اسرائیل و ایالات متحده افتاده اند که می گویند از آنجایی که درگیری با ایران در آینده اجتناب ناپذیر است، باید همین حالا در جهت تضعیف دشمن اقدام کنند. بسیاری از نخبگان سیاسی ایران هم احساس می کنند بهتر است اکنون وارد این قمار سیاسی شوند تا چند سال دیرتر و با درآمدهای نفتی کمتر.

اگر ایران تصمیم به عقب نشینی از «ان پی تی» بگیرد، لزوما به معنای تصمیم آن به ساخت سلاح هسته ای نخواهد بود. ایران فکر می کند عضویت مجدد در «ان پی تی» می تواند یک تراشه ارزشمند چانه زنی باشد. به علاوه، می تواند برنامه غنی سازی را برای ایجاد یک اهرم در مذاکرات آتی با سرعت بیشتری پیش ببرد. طرفداران ایده خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای همچنین به این مساله اشاره دارند که ایران همین حالا هم بسیاری از عواقب بین المللی مشابه عواقب خروج کره شمالی از «ان پی تی» را متحمل شده بدون اینکه از مزایای آن بهره برده باشد. تهران اکنون از مشکلاتی رنج می برد که پیونگ یانگ تنها پس از خروج از معاهده با آنها روبرو شد. به علاوه، ایران به مدت 3 سال به توافق هسته ای پایبند ماند تا در نهایت با دور جدیدی از تحریم ها مواجه شود!

با این حال ، ایران از مخاطرات پیشروی در مسیر کره شمالی آگاه است. به رغم تشدید تنش های هسته ای، کره شمالی نتوانسته بر سر لغو ملموس تحریم ها مذاکره کند. به علاوه، خروج از «ان پی تی» جامعه جهانی از جمله چین و روسیه را علیه ایران متحد می کند و می تواند ایالات متحده، اسرائیل و دست کم یکی از کشورهای حوزه خلیج فارس را به حملات نظامی گسترده علیه تاسیسات هسته ای ایران تحریک کند. با این حال، اگر ایران با تهدیدهای نظامی جدید از سوی ایالات متحده روبرو شود و «ای 3» همچنان در خنثی کردن فشار اقتصادی و تحریم های ایالات متحده شکست بخورند، ایران احتمالا در همین مسیر گام خواهد برداشت.

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی