ترامپ می تواند جانسون را به نابودی برجام ترغیب کند؟

نویسنده: آندریا استریکر

دیپلماسی ایرانی: بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا که خروج کشورش از اتحادیه اروپا را به تازگی پشت سر گذاشته، یک فرصت غیرمعمول برای ادامه سیاست گذاری های متمایز خود از سیاست گذاری های استاندارد اتحادیه اروپا در اختیار دارد؛ فرصت برای اقدامی که ممکن است تصور کند روابط او را با دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، به یک سطح دیگر ارتقاء می دهد. ترامپ ایالات متحده را از توافق هسته ای ایران که «وحشتناک و یک جانبه» خوانده بودش، خارج کرد اما کل توافق را نابود نساخت؛ بلکه طبق خواسته بریتانیا، فرانسه و آلمان که خودداری ایالات متحده از اجرای بند «اعمال مجدد تحریم های شورای امنیت» را خواستار بودند، عمل کرد. اجرای این بند برجام را به کلی نابود می سازد. اکنون، جانسون پس از خروج از اتحادیه اروپا بیش از همیشه به دنبال یک توافق تجاری مطلوب با ایالات متحده است و به اجرا درآوردن این بند می تواند یک راه فوق العاده برای بالا بردن روحیه ترامپ برای مذاکره باشد.

ایران در اعتراض به تحریم های شدیدالحن ترامپ، از اجرای تعهدات برجامی خود عقب نشینی کرده است؛ اما این اقدام بیشتر سبب دور شدن طرف های اروپایی توافق موسوم به «ای 3» از ایران شده است. سه کشور اروپایی 14 ژانویه اعلام کردند که روند حل مناقشات در توافق را به اجرا می گذارند. برای اروپایی ها که از توافق هسته ای ایران حمایت و دفاع می کنند، اجرای روند حل اختلاف یک تغییر موضع گسترده به شمار می رود؛ اگر در این زمینه هماهنگ عمل کنند، می توانند بدون نابود کردن توافق از این روند خارج شوند، اما اگر جانسون از همکاری خودداری کند، توافق در مدت 30 روز نابود خواهد شد. به نظر می رسد که نفس های برجام به شماره افتاده است.

جانسون به رغم حمایت طولانی مدت از برجام، اخیرا «به بی بی سی نیوز» گفت: «اگر بخواهیم از شر آن خلاص شویم، بهتر است آن را جایگزین کنیم و بگذارید آن را با توافق ترامپ جایگزین کنیم.» ترامپ بلافاصله در توئیتی پاسخ جانسون را با یک «من موافقم!» داد.

«ای 3» پس روند حل اختلاف برجام را پس از آخرین قدم ایران در عقب نشینی تدریجی از تعهدات هسته ای به اجرا گذاشتند. ایران 5 ژانویه اعلام کرد دیگر از محدودیت های مربوط به غنی سازی اورانیوم در توافق پیروی نخواهد کرد. ایران تا به امروز در زمینه های سطح غنی سازی اورانیوم، سقف مجاز ذخایر اورانیوم با غنای پایین، استقرار و آزمایش شمار بیشتری از سانتریفیوژها در قیاس با حد مجاز، جمع آوری آب سنگین بیش از حد مجاز و از سرگیری غنی سازی در تاسیسات فردو، برجام را نادیده گرفته است. برجام برای رسیدگی به این نوع از عدم اجرای تعهدات یک مکانیزم حل مناقشه 3 مرحله ای دارد که در صورت موافقت طرفین، دو مرحله اول می تواند برای نامحدود تمدید شود. با این حال، روند حل اختلاف در کوتاه ترین حالت ممکن تنها به 30 روز زمان نیاز دارد. هر یک از طرف های برجام می توانند به جای منتظر ماندن برای حل اختلاف، موضوع عدم انطباق را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهند و در آنصورت، بین دو گزینه حفظ توافق یا بازگشت همه قطعنامه های پیشین و تحریم های سازمان ملل، رای گرفته می شود. 

در ماه مه سال 2018 که ترامپ آمریکا را از برجام خارج کرد، مشخص نبود که آیا حق به اجرا درآوردن مکانیزم اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل را دارد یا خیر. معلوم نبود که ترامپ صرفا به صورت لطفی به ای 3 از اجرای این مکانیزم خودداری کرده یا قدرتی در این زمینه نداشته است؟

اکنون شواهد نشان می دهند که کاخ سفید حق انتخاب داشته است. طبق گزارش حقوقی وزارت امور خارجه ایالات متحده، این کشور به رغم خروج از برجام و به عنوان یکی از اعضای اصلی توافق و یکی از اعضای دائم شورای امنیت، می تواند با طرح قطعنامه ای پیرامون خودداری ایران از عمل به تعهداتش و سپس، وتوی تسهیل تحریم ها، روند بازگشت قطعنامه ها و تحریم های سازمان ملل را به اجرا گذارد. شاید دیگر کشورها بخواهند مانع از چنین اقدامی توسط ایالات متحده شوند، اما یک کرسی دائمی در شورای امنیت موضع قدرتمندی است. در حقیقت، ترامپ با یا بدون جانسون هم می تواند این مکانیزم را به اجرا بگذارد.

با این حال، از دیدگاه دیپلماتیک اینکه جانسون ماشه را بکشد، برای ترامپ بهتر است. در چنین شرایطی، فرانسوی ها و آلمانی ها نمی توانند یک جانبه گرایی ترامپ را محکوم کنند و ایران هم نمی تواند نقش قربانی را بازی کند. اکنون سوال این است که آیا جانسون به ترامپ در فسخ برجام کمک می کند؟ تفکر سیاسی او بی شک به ترامپ نزدیک است. جانسون با رهبری خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا به وضوح نشان داد که توانایی به لرزه درآوردن نهادهای چندجانبه در جهت منافع ملی را دارد. از آنجایی که جانسون دستیابی به یک توافق تجاری با اتحادیه اروپا را مشکل ساز می داند، یک توافق تجاری با ایالات متحده در صدر دستورکار اوست. با این حال، جانسون به روابط کشورش با فرانسه و آلمان ارج می نهد. رویکرد او تا این جای کار، حفظ همبستگی با پاریس و برلین بوده است. او در سال 2018 یک ستون کامل در دفاع از برجام و تاکید بر اینکه «همه گزینه های موجود بدتر هستند» یک ستون کامل نوشت. اکنون، خارج شدن از این مسیر صرفا با هدف خشنودسازی ترامپ، به قیمت از بین رفتن باقی مانده روابط بریتانیا با اتحادیه اروپا تمام خواهد شد.

در همین حال، توئیت های ترامپ شرایط را برای جانسون دشوارتر می سازد. ترامپ اندکی پیش از مصاحبه جانسون با «بی بی سی» مبنی بر پیشنهاد جایگزینی برجام با توافق ترامپ، در توئیتی نوشت به اینکه ایران در مذاکرات برای یک توافق جدید شرکت می کند یا نه، هیچ اهمیتی نمی دهد. ترامپ با نشان دادن تمایل به تحقیر دیپلماسی ممکن است حمایت جانسون را از دست بدهد.

ایران تصور می کند که اروپا روند حل مناقشات را کند خواهد کرد و منتظر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در ماه نوامبر خواهد ماند. اما این شرط بندی چندان مطمئنی نیست چرا که ترامپ و جانسون که ظاهرا به متحد جدید او تبدیل شده، ممکن است در میانه سال 2020 مکانیزم بازگشت قطعنامه ها و تحریم های شورای امنیت را به اجرا گذارند.

منبع: هیل / مترجم: طلا تسلیمی