تاریخچه تلاش ها برای کاهش تنش با آمریکا از ایران کنترا مذاکره را ممکن می کند

نویسندگان: صنم وکیلی و نیل کوئیلیام

دیپلماسی ایرانی: با توجه به تنش های موجود و نزدیکی بیشتر برجام به فروپاشی، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که سیاست «اعمال فشار حداکثری» واشنگتن در قبال تهران نتوانسته دستیابی به هدف بازگشت به میز مذاکره را تسهیل کند. کارشناسان معتقدند که دولت ترامپ هیچ پیش بینی درستی از خواسته های احتمالی ایران در مذاکرات و خطوط قرمز آن ندارد. این خواسته ها آشکارا می توانند رفع تحریم ها و دسترسی به نظام مالی ایالات متحده را شامل شوند، اما احتمالا تضمین امنیتی، توافق های هسته ای گسترده تر منطقه ای، امتیاز در برنامه موشکی بالستیک و برابری نظامی متعارف بین ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را نیز شامل خواهند شد. با این حال، به نظر می رسد که دولت ترامپ به اشتباه تصور می کند تهران به دنبال ترمیم روابط دیپلماتیک با واشنگتن و بازگشت کسب و کارهای آمریکایی به ایران است. این عدم درک دولت ترامپ از محاسبات و تصمیم گیری تهران در اتکای آن به تحریم ها به جای به کارگیری سبدی از ابزار سیاست گذاری برای تحت فشار گذاشتن و تعامل با آن، مشهود است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تنها راه آغاز مجدد مذاکرات این است که دولت ترامپ حق و حقوق ایران را بپذیرد و نگرانی های امنیتی منطقه ای آن را در نظر بگیرد.

یکی دیگر از انتقادهای کارشناسان این است که دولت ترامپ هیچ اقدامی برای آماده کردن زمین مذاکره نکرده است؛ ترامپ نه با کارشناسان مذاکره کرده و نه سناریوهای احتمالی و مواضع غیرقابل مذاکره را مشخص ساخته است. هیچ کسی به اتفاقی ورای بن بست کنونی نمی اندیشد. بیشتر کارشناسان تردید دارند که دولت ترامپ بتواند به یک توافق قابل توجه دست یابد و یکی از دلایل اصلی آن هم این است که چین، اسرائیل، روسیه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی از بن بست کنونی در روابط ایالات متحده و ایران منافع سیاسی می برند.

چالش ها در تهران

به دلیل فشار تحریم ها و موانع سیاسی موجود در رابطه با رهبران ایالات متحده و ایران، کارشناسان معتقدند که یک توافق گسترده گزینه آسانی برای ایران نیست. آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران، عمیقا ضد آمریکایی و به اهداف ایالات متحده مظنون است. اگرچه رهبر ایران مذاکرات برجام را تایید و از کانال پشتی بین ایالات متحده و ایران از طریق عمان حمایت کرد، اما بلافاصله پس از امضای توافق هسته ای درباره اهداف ایالات متحده ابراز تردید کرد. بسیاری از اصول گرایان در ایران در این جهان بینی با آیت الله خامنه ای اشتراک دارند و حفظ و حراست از مقاومت و ایدئولوژی مبتنی بر ارزش های اسلامی انقلاب 1979 که به نوعی به قطع روابط ایران با ایالات متحده وابسته است، را ترجیح می دهند. این اصول گرایان که برخی از آنها از اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند، در سال های گذشته قدرت و نفوذ خود را در داخل نهادهای انتخاباتی رسمی از جمله مجلس و نهادهای غیرانتخاباتی همچون شورای نگهبان افزایش داده اند.

گروه دیگر در ایران جناح متشکل از عمل گراها و اصلاح طلبان هستند که ضمن تلاش برای حفظ امنیت و ثبات جمهوری اسلامی، در دیدگاه سیاسی با اصول گرایان و محافظه کاران اختلافاتی دارند. از نظر آنها، اصلاحات داخلی و آزادسازی تدریجی اقتصادی راه محافظت از ثبات است. جمعیت جوان و قشر در حمایت گسترده از این جناح در انتخابات سال های 2013 و 2018 به روحانی رای دادند. این جناح طرفدار ادغام ایران در اقتصاد جهانی است و این مساله را در برجام نیز لحاظ کرده است.

یک تفاوت اساسی بین دو جناح محافظه کاران و عملگراها و اصلاح طلبان به تفکر آنها درباره دفاع مربوط می شود. اصولگرایان سیاست دفاعی خود را با توجه به سال های انزوا و محاصره ایران در طی جنگ ایران و عراق و سال های مهار ایالات متحده، مبتنی بر عقب راندن تهدیدها به خارج از مرزهای ایران ترسیم کرده اند و حمایت از بازیگران غیردولتی منطقه ای نیز یکی از ستون های اساسی این رویکرد است. از طرف دیگر، عمل گرایان دیپلماسی را در اولویت قرار می دهند؛ با این حال؛ مخالف رویکرد دفاعی کنونی هم نیستند.

بسیاری از کارشناسان یکی از دلایل ممکن نبودن توافق گسترده بین ایالات متحده و ایران را تغییر ایدئولوژی مقاومت مبتنی بر احساسات ضد آمریکایی می دانند. اینکه ایران پیشتر برای تعامل سازنده با ایالات متحده تلاش کرده و نتیجه ای از آن ندیده نیز کمکی به رفع بن بست کنونی نمی کند. تهران در سال 2003 توافق بزرگ را به واشنگتن پیشنهاد داد و دولت بوش این پیشنهاد را رد کرد. در سال 2012 هم ایران پای میز مذاکره آمد و نهایتا برجام حاصل شد، اما باز دولت ترامپ از توافق عقب نشینی کرد. با این حال، برخی کارشناسان بر این باورند که همه جناح های سیاسی در ایران، محافظه کار و اصلاح طلب، در دوره ای برای حل تنش ها بین ایالات متحده و ایران تلاش کرده اند و تاریخچه این تلاش ها که از زمان مذاکرات ایران کنترا که آیت الله خامنه ای در آن زمان در مقام رئیس جمهوری بر آن نظارت داشت، به تحقق اجماعی در داخل ساختار دولتی ایران کمک کرده که اکنون مذاکرات بالقوه جدید را ممکن می سازد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: چتم هاوس / مترجم: طلا تسلیمی