خطر رویارویی ناتو با ایران؟!

نویسنده: علی سلیمانی

دیپلماسی ایرانی: بعد از جنگ جهانی دوم پیمان آتلانتیک شمالی ناتو با سه هدف؛ دور نگه داشتن روسیه از اروپا، تحقیر و رصد آلمان و پوشش امنیتی اروپا توسط امریکا به وجود آمد. ناتو ماموریت خود را با موفقیت انجام داد اما، بنا به خاطرات سیاسی هارولد مک میلان، نخست وزیر دهه 1960 انگلیس، پیدایش پیمان نظامی ناتو با ترفند اروپاییها برای جلوگیری از رفتن امریکا از اروپا و استفاده از "قدرت سخت" امریکا برای خدمت در اروپا انجام شد. بدیهی است ادامه حیات ناتو بیهوده است مگر نقش بارزی برای ناتو ترسیم شود که اشاره به دو نکته ضروری است.

اول؛ امریکا هیچگاه از عضویت در ناتو خشنود نبود. قدرت تکنولوژی نظامی و فرهنگ جنگ امریکا با اروپا متقاوت است و ناخرسندی از مشارکت با اروپا از طریق ناتو در جنگ بوسنی را اعلام و نسبت به عدم تامین بودجه کافی اروپا و "سواری مجانی بر دوش امریکا" ابراز  ناخرسندی کردند. امریکا در تجاوز به افغانستان و عراق، هرچند ناتو در حالت آماده باش قرار داشت، چون امریکا ملزم به هم آهنگی با اعضای اروپایی ناتو بود، درخواست کمک نکرد. دولت ترامپ ماهیت وجودی ناتو را زیر سوال برد و به اروپاییان برای عدم پرداخت بودجه لازم هشدار داد. اروپا نه توان رسیدن به سطح زرادخانه جنگی امریکا را دارد و نه خواهان پرداخت هزینه جنگی بیشتر است و از سوی دیگر خواهان قرار گرفتن زیر امر و نهی نظامی امریکا نیست و مجادله برای سواری گرفتن از امریکا ادامه دارد. 

دوم؛ معمولا وقتی یک کشور با کشوری دیگر درگیر مناقشه می شود، دولتهای طرفین مشخص و پاسخگو است اما وقتی به صورت گروهی در مقابله با یک کشور قرار میگیرند، مشخص کردن مجرم مشکل میشود. از سوی دیگر وقتی تعداد زیاد کشورها مشترکا اقدام به عملیات نظامی میکنند، نه تنها طرف مقابل در گوشه رینگ قرار میگیرد بلکه سازمانهای بینالمللی و دیگر کشورها نیز معمولا در طرف قوی قرار میگیرند. شوروی سابق برای مقابله با ناتو، پیمان نظامی ورشو را تشکیل داد. کشورها به صورت انفرادی در مواجه با پیمانهای جمعی، معمولا در موضع ضیعف قرار دارند و برای مقابله، از اهرم کمتری برخورداند. مسئولیتپذیری کشورهای به اقدام دسته جمعی، نه تنها به عهده کشوری خاص نیست بلکه تقبیح و محکوم کردن دسته جمعی اعضای یک پیمان دشوار است. در این رابطه میتوان به مثال سلسه مذاکرات سه دهه گذشته جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اروپایی اشاره کرد. سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان به نیابت از 27 کشور اروپا در مقابل جمهوری اسلامی ایران قرار گرفتند. اگر مذاکرات مثبت و میل طرفین به توافق باشد، مسائل خوب پیش میرود اما در صورت اختلاف؛ جمهوری اسلامی ایران را در مقابل اتحادیه اروپایی با 27 عضو قرار میدهد و اخیرا هم در اعتراض ایران به عدم رعایت اجرای توافقات از سوی اتحادیه اروپایی، نه تنها اتحادیه اروپایی بلکه یکایگ اعضا پاسخگو نیستند و جمهوری اسلامی نمیتواند به کشور یا دولت خاص اعتراض کند و هرگونه اعتراض ایران نیز مقابله با کل مجموعه تلقی میشود و ناخودآگاه، تعداد زیادی از کشورها را در مقابل خود متحد کردهایم. جک استرا، وزیر امور خارجه پیشین بریتانیا در تاریخ 2 بهمن 1382 در مصاحبه با رادیو 4 انگلیس در مورد ملاقات1 بهمن 1382 (21 ژانویه 2004) با آقای خاتمی گفت: "به (آقای) خاتمی گفتم مذاکرات هستهای اتحادیه اروپایی با ایران نه تنها روابط اروپا و ایران را ارتقا داده بلکه، روابط 3 کشور اروپایی با هم را نیز بهبود بخشیده است و از شما بخاطر آن متشکریم." همانطور که ملاحظه میشود اگر روند روابط مثبت باشد، فوق العاده است اما در صورت اختلاف تبعات منفی آن به ضرر جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.

با توجه موارد فوق، اروپا درصدد جایگزین کردن ناتو به جای امریکا در خاورمیانه است. دولت ترامپ ناخرسندی از حضور در خاورمیانه و اخیرا عدم وابستگی به انرژی خاورمیانه را اعلام کرده است و توجیهی برای حضور در خاورمیانه ندارد مگر اروپا بخواهد. همانطور که با خاتمه جنگ جهانی دوم، روزولت و ترومن روسای زمان جنگ امریکا خواهان خروج نیروهای امریکایی از اروپا بودند ولی نشد، اینبار هم تفکر انگلیسی زمینه درگیر شدن ناتو در خاورمیانه را فراهم میکند. 

چه باید کرد؟ بدیهی است در اقدام اول باید اصل فرضیه را مورد کنکاش و اثبات قرار داد. درصورتیکه اروپا درصدد جایگزینی ناتو در خاورمیانه به جای امریکا است، باید تدابیر لازم از نظر دفاع نظامی و شیوه مذاکره مد نظر قرار گیرد. دخالت غرب در خاورمیانه به اقدام مشترک اروپا و امریکا یعنی؛ اتحادیه اروپایی و ناتو با بیش از 50 کشور علیه کشورهای خاورمیانه به خصوص جمهوری اسلامی ایران تبدیل میشود و از پیمان نظامی ناتو به عنوان اهرم مقابله استفاده خواهد شد. اگر اقدامی نظامی از سوی ناتو علیه جمهوری اسلامی ایران واقع شود، پاسخگو چه کشوری و کدام دولت خواهیم بود؟ به نظر میرسد همان طور که انگلیس، فرانسه و آلمان در مذاکرات اتمی طرف جمهوری اسلامی ایران بودند و نتیجه در نهایت به ضرر جمهوری اسلامی ایران شد، اروپا برای استفاده از اهرم نظامی، بهجای امریکا که آسیب پذیر به نظر میرسد، ناتو را در مقابل جمهوری اسلامی قرار میدهد. بدیهی است اروپا با ترفندی دیگر و با استفاده از اهرم ناتو بهجای امریکا، درصدد مهار و تمکین جمهوری اسلامی ایران است و باید در ایجاد بازدارندگی، برد دفاعی رسیدن به لندن در دستورکار قرار گیرد.