ایران با عقب نشینی از برجام ترامپ را به چالش کشید

نویسندگان: دیوید ای. سنگِر و ویلیم جِی. برود

دیپلماسی ایرانی: در ماه مه سال 2018 که دونالد ترامپ ایالات متحده را از توافق هسته ای ایران خارج کرد، در توجیه این اقدام یکجانبه خود گفت که برجام ناقص است و یکی از دلایل آن، پایان بیشتر محدودیت های اعمال شده بر برنامه هسته ای ایران پس از 15 سال است و بعد از آن ایران برای تولید سوخت هسته ای به هر اندازه ای که بخواهد، آزاد خواهد بود. اما ایران به جای وا دادن زیر فشار تحریم های آمریکا، روز یکشنبه و یک دهه زودتر از برنامه از پایان محدودیت های هسته ای خبر داد. به نظر می رسد بازی ترامپ نتیجه عکس سنگینی داشته است!

این تصمیم ایران عملا ناقوس مرگ توافق هسته ای سال 2015 بود و می تواند به بازآفرینی شرایطی منجر شود که یک دهه پیش اسرائیل و آمریکا به تخریب تاسیسات ایران تهدید کردند. ایران روز یکشنبه به طور رسمی از برجام خارج شد، اما وزیر امور خارجه این کشور احتمال بازگشت کشورش به توافق در صورت بازگشت ترامپ از مسیر اعمال فشار حداکثری و لغو تحریم ها را مطرح کرد. این اتفاق می تواند کورسوی امیدی به دیپلماسی باشد که به نظر می رسید ترور سردار سلیمانی، فرمانده نیروهای قدس ایران، توسط ایالات متحده احتمال آن را به کلی از بین برده است.

با این حال، برخی از کارشناسان معتقدند که تلاش ها برای مهار جاه طلبی های هسته ای ایران از طریق دیپلماسی برای همیشه محکوم به شکست شده است. دیوید آلبرایت، رئیس مؤسسه علوم و امنیت بین المللی (یک گروه خصوصی در واشنگتن که فعالیت های هسته ای را دنبال می کند)، گفت: «مساله تمام شده است. اگر هیچ محدودیتی بر تولید وجود نداشته باشد، توافقی هم نیست.»

عقب نشینی ایران از توافق هسته ای اما برای برخی از منتقدان شدیدالحن آن از جمله جان آر. بولتون، مشاور امنیت ملی پیشین، اتفاق خوشایندی بود. او در توئیتی نوشت: «یک روز خوب دیگر آمد. ایران ماسک تعهد کامل به توافق هسته ای را کنار زد و یک تصمیم استراتژیک برای پیشروی به سمت سلاح هسته ای گرفت. اکنون کار واقعی شروع شده است: باید از دستیابی آنها به چنین قابلیتی جلوگیری شود.» اما از دیدگاه بیشتر جهانیان به ویژه اروپایی ها، روس ها و چینی ها که در توافق هسته ای شریک بودند، تصمیم ترامپ به عقب نشینی از توافق بود که به این بحران انجامید. اقدام یکجانبه رئیس جمهوری آمریکا سیری از حوادث را آغاز کرد که نهایتا به ترور سردار سلیمانی انجامید و اکنون هم می تواند دو کشور را با سرعت به سمت درگیری سوق دهد.

تصمیم ایران به این معناست که دیگر هیچ محدودیتی در شمار سانتریفیوژهای فعال و یا سطح غنی سازی وجود نخواهد داشت. ایران هنوز نگفته که در جهت غنی سازی 20درصدی که جهشی بزرگ به سمت سلاح هسته ای به شمار می رود، اقدام خواهد کرد؛ اما با توجه به اینکه به گفته محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، بازرسان بین المللی همچنان می توانند در ایران حضور داشته باشند، تهران برای کمپین «اعمال فشار حداکثری» خود علیه غرب شاهد خواهد داشت.

هدف از توافق هسته ای سال 2015 این بود که ایران دست کم یک سال با دستیابی به سوخت کافی برای کلاهک هسته ای فاصله داشته باشد. عقب نشینی های قبلی ایران از تعهدات برجامی زمان هشدار را به چند ماه کاهش داده بود. اکنون نگرانی ها درباره نزدیکی ایران به اولین سلاح هسته ای افزایش یافته و این مساله می تواند خطر اقدام نظامی ایالات متحده و اسرائیل علیه ایران را افزایش دهد.

بیش از یک دهه پیش ایالات متحده و اسرائیل با همکاری یکدیگر در ماموریتی موسوم به «بازی های المپیک» بزرگ ترین حمله سایبری تاریخ را برای دستیابی به کدهای رایانه ای سانتریفیوژهای تاسیسات غنی سازی نطنز انجام دادند. ایران این مرکز را احیا کرد و پس از بازسازی آن، شمار سانتریفیوژها را به سه برابر افزایش داد و یک مرکز غنی سازی نیز در فردو ساخت. اسرائیل بارها به بمباران این تاسیسات تهدید کرده، اما ایالات متحده و هشدارهای داخلی درباره شروع جنگ آن را از این اقدام بازداشته است. به نظر می رسد که با ترور سردار سلیمانی، بسیاری از محدودیت ها دیگر وجود ندارند.

از دیگر موارد حائز اهمیت در برجام، امکان بازدید غیرمنتظره از تاسیسات اصلی هسته ای ایران توسط بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی بود. اگرچه ظریف در توئیتی از همکاری ایران با بازرسان نوشته، اما دیگر مشخص نیست که تهران باز هم با شرایط نظارت دقیق موافقت خواهد کرد یا خیر. آلبرایت از موسسه علوم و امنیت بین المللی معتقد است که کاهش نظارت بر برنامه هسته ای می تواند باعث افزایش نگرانی درباره بدترین سناریوی احتمالی و اشتباه محاسباتی در حملات نظامی و جنگ شود. او افزود که بازرسی ها برای آسوده خاطر شدن جهان در نظر گرفته شدند چرا که شک و تردیدها و احتمال نظریه های توطئه را کاهش می دهند، اما اگر سطح شفافیت ایران درباره فعالیت هسته ای کاهش یابد، آنگاه اطمینان در ارزیابی های غرب درباره اقدامات و نیت برنامه هسته ای ایران کاهش خواهد یافت.

منبع: نیویورک تایمز / مترجم: طلا تسلیمی