گزینه‌های احتمالی ایران روی میز گام پنجم

نویسنده: هادی محمدی، دکترای روابط بین الملل و روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: کمتر از دو هفته دیگر چهارمین مهلت شصت روزه ایران به اروپا نیز به اتمام می رسد و ایران آن چنان که مقامات ارشد کشور از روحانی و شمخانی گرفته تا روانچی و عراقچی گفته اند، در صورت عملی نشدن مطالبات قانونی کشورمان، پنجمین گام کاهش تعهدات برجامی خود را خواهد برداشت. روز شنبه رئیس جمهوری در ژاپن شدیدترین تهدید را بیان کرد و از احتمال تصمیم جدید جمهوری اسلامی برای خروج از برجام در صورت ادامه نقض ها و بدعهدی های طرف مقابل خبر داد. به نظر می رسد کشورمان برای گام پنجم یکی از گزینه های نصب حدود 11هزار سانتریفیوژ IR-1و بیش از 800 سانتریفیوژ IR -2M که می تواند ظرفیت غنی سازی را از حالت فعلی به سه برابر افزایش دهد یا افزایش غنی سازی به 20درصد و نیز کنار گذاشتن اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را در دست بررسی دارد.

نوع رفتار اروپایی‌ها همچون ماه های گذشته تحرک خاصی نداشته و گشایشی در انجام تعهدات آنها دیده نمی شود. اروپا همچنان به گفتار درمانی ادامه می دهد و به جای اجرای 11 بندی که سال گذشته متعهد شده بودند یا حتی خواسته حداقلی ایران برای فروش نفت و بازگشت پول آن، تنها به حمایت لفظی از برجام ادامه می دهند با این تفاوت که به تازگی با نزدیک شدن به موعد گام پنجم، گستاخ تر از گذشته تهدید را هم چاشنی لفاظی های خود کرده اند و از فعال شدن احتمالی «سازوکار ماشه» در برجام سخن می گویند. سازوکاری که در صورت اجرا و انجام مراحل آن منجر به تجدید تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران خواهد شد.

به رغم این تهدیدات، سخنان مقامات کشورمان نشان دهنده عزم جدی ایران برای اجرای گام پنجم در صورت ادامه شرایط کنونی است.

افزایش تعداد سانتریفیوژها

با این تفاسیر می توان گفت محتمل ترین اقدام ایران در گام پنجم می تواند افزایش تعداد سانتریفیوژهای نصب شده در نطنز بر خلاف ماده 27 پیوست یک برجام باشد. امروز به جز 5060 ماشین IR-1 با یک سو ظرفیت غنی سازی که در سالن A مجتمع غنی سازی نطنز فعال هستند، حدود 500 ماشین نسل جدید نیز با اجرای گام سوم در سالن شهید قشقایی (S8) به غنی سازی مشغول اند که ظرفیت غنی سازی بیش از 8500 سو به ایران داده است. اما علاوه بر این ها، ایران در سالن B نطنز حدود 11هزار ماشین IR-1و بیش از 800 ماشین IR -2M  با ظرفیت غنی سازی حداقل 5 سو به صورت انبار شده دارد که می تواند به گفته کارشناسان این مرکز ظرف دو ماه نصب کند و عملا بیش از 15هزار سو به ظرفیت غنی سازی کشور بیفزاید و این ظرفیت راهبردی را به 24هزار سو برساند که سه برابر ظرفیت کنونی و 2.5 برابر ظرفیت قبل از اجرای برجام است.

غنی سازی 20درصد

از سوی دیگر اگرچه ایران در گام دوم خود عملا از سقف غنی سازی 3.67درصد عبور کرد و می توانست همان زمان به غنی سازی با غنای بالا نیز دست بزند اما بر اساس مصالح کشور و نیازی که ایران به مواد غنی شده داشت تصمیم گرفت این عبور از سقف 3.67 تا حداکثر 4.5درصد باشد که مورد نیاز سوخت راکتورهای برق قدرت است اما با ادامه بدعهدی و نقض برجام از سوی اروپا این امکان وجود دارد که این کشورها در آینده نه چندان دور در تامین سوخت راکتور تهران که از مواد غنی شده 20درصد تولید می شود نیز اخلال کنند و همچون تجربه قبلی، شرایط سختی را برای ایران در تولید رادیو داروهای حیاتی رقم بزنند. با این احتمال نه چندان بعید، ایران می تواند در گام پنجم غنی سازی خود را به 20درصد  برساند. این کار در عرض چند ساعت عملیاتی خواهد شد زیرا هم اکنون غنی سازی 4.5درصد در فردو جریان دارد و زیرساخت های تولید 20درصد نیز مهیاست.

اجرا نشدن پروتکل الحاقی

جمهوری اسلامی ایران از دی سال 94 و با اجرایی شدن برجام بر اساس ماده 64 این توافق بین المللی به اجرای داوطلبانه و موقت پروتکل الحاقی متعهد بوده و گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی و حجم بالای بازرسی ها و دسترسی های بازرسان این آژانس به تاسیسات هسته ای ایران نیز موید این واقعیت است اما به نظر می رسد طرف مقابل آن چنان قدردان این اقدام ایران که باید در مدت زمان مشخصی با لغو همه تحریم های آمریکا حتی مواردی که در کنگره این کشور تصویب شده، پاسخ داده می شد تا در ایران نیز پیوستن به پروتکل الحاقی مصوب مجلس شود نبوده است. بنابراین در گام پنجم، عبور ایران از اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی نیز می تواند به گزینه ای مطلوب بدل شود هرچند این اقدام می تواند عملا به پایان برجام بینجامد و مسئولان سطح بالای کشور به ویژه هیئت عالی نظارت بر اجرای برجام باید در این خصوص تصمیم نهایی را به نفع کشور بگیرند.

تهدیدات اثری بر اراده ایران ندارد

در مجموع و با وجود صبر یک ساله جمهوری اسلامی ایران در قبال نقض برجام و اقدامات گام به گام این چند ماه، پس از 19 ماه از خروج آمریکا از برجام تهران امیدوار است گزینه معقول و منطقی اش یعنی رفع همه تحریم ها و اجرای کامل برجام از سوی همه طرف ها که یک بازی برد -برد را شکل می دهد عملی شود و هرگاه از کاهش تعهدات گفته، در کنارش بر بازگشت به برجام در صورت اجرای تعهدات طرف مقابل نیز سخن به میان آورده، بنابراین باید دید این بار و در این فرصت دو هفته ای اروپا و دیگر اعضای 1+4 به جز لفاظی های بی ثمر و تهدیداتی که اثری بر اراده جمهوری اسلامی ندارد، چه اقدام معقولی انجام می دهند./خراسان