طبق قانون تنها وزارت امور خارجه متولی سیاست خارجی است

نویسنده: رضا رسالت، کارشناس سیاسی

دیپلماسی ایرانی: دیپلماسی در مفهوم محدود آن به شیوه مسالمت آمیز سیاسی در حل و فصل منازعات بین المللی اطلاق می شود و نقطه مقابل آن، بهره گیری از روش های قهرآمیز نظامی است. در شکل گسترده و وسیع، دیپلماسی به معنای مدیریت سیاست خارجی است که طی آن کلیه اقداماتی را که یک دولت در روابط خارجی خود در زمینه های مختلف انجام می دهد، شامل می شود. به عبارت دیگر دیپلماسی ابزاری است برای اجرای سیاست خارجی و راهی است برای عملیاتی کردن هدف ها، منافع و استراتژی ها در محیط بین المللی.

دیپلماسی علاوه بر اینکه نمایندگی منافع یک دولت را داراست، اقدام به تنظیم و شناسایی هدف ها و مقاصد ملی نیز می کند، به همین دلیل گاه نمایندگان دیپلماسی را در خارج از کشور به چشم و گوش حکومت ها تشبیه می کنند. دیپلماسی با تصویر مناسبی که از دولت در سیاست بین الملل ارائه می دهد، می تواند زمینه های مساعدی را برای اجرای سیاست خارجی از لحاظ فراهم آوردن متحدین و جلب سرمایه گذاری های خارجی و جذب کمک های فنی و مالی، ایجاد کند.

به هر حال نباید فراموش کرد که دیپلماسی فرآیندی ارتباطی است که از سه عنصر اصلی مذاکره، علامت دادن و دیپلماسی عمومی تشکیل می شود. در دیپلماسی، رویکردها و انتخاب هایی وجود دارند از جمله اینکه تماس ها مستقیم یا غیر مستقیم باشند؟ چه سطوحی را باید برای مذاکرات در نظر گرفت؟چه پاداش ها و تنبیهاتی را باید اعمال کرد؟ تا چه اندازه پیام ها باید مبهم یا دقیق و یا صریح باشند؟ حداقل ها و حداکثرهای منافع چه می توانند باشند؟ در این خصوص نقش اجماع داخلی و توانمند سازی دیپلماسی از جانب گروه های سیاسی داخل کشور بسیار حائز اهمیت است. تقویت فرآیندهای اجماع سازی در داخل کشور در نهایت باید ما را به یک برون داد واحد رهنمون کند. دیپلماسی برایند ظرفیت های ملی است و اگر در این زمینه با نقصان مواجه شود تصویر مطلوبی در صحنه بین الملل از خود به جا نخواهد گذاشت.

ظرایف و دقایقی که مختصرا به آن اشاره شد شروط لازم برای یک دیپلماسی موفق است. اگر دیپلماسی دستخوش منافع حزبی و جناحی بشود، توان اثرگذاری آن در عرصه بین الملل تحلیل خواهد رفت. چند صدایی در عرصه سیاست خارجی ممکن است تلقیات و محاسبات طرف مقابل را با اختلال مواجه کند. اگر به این مسئله به عنوان یک راهبرد نگریسته شود، شاید در مواقعی راهگشا باشد؛ کما اینکه برخی از کشورها با دامن زدن به مواضع مختلف داخلی خود امکان تصمیم گیری اصولی را از طرف مقابل سلب کرده و پیش بینی های آن را دچار اختلال می کنند. اما فارغ از این راهبرد که ممکن است به تشخیص حاکمیت در مواردی به اجرا در بیاید، در پردازش مواضع و امکان سنجی ظرفیت ها و روش های اثرگذاری بین المللی، مسئولیت باید به متولی اصلی آن سپرده شود. طبق قوانین مصرحه ایران وزارت امور خارجه تولیت سیاست خارجی را بر عهده دارد و مواضع آن برایند تصمیمات کلان نظام جمهوری اسلامی است.

دستگاه سیاست خارجی کشور مشروعیت نظام را تقویت می کند، مشروعیت با مفهوم سیاسی دنیای امروز یعنی کارآمدی و مقبولیت. وظیفه ذاتی این دستگاه اقتضاء می کند ظرفیت های کنش گری را در عرصه بین الملل بالا ببرد و وحدت ملی را به نقطه مطلوب برساند. برای تحقق این مهم لازم است که با یک صدا و اتخاذ سیاست یکسان با جهان مواجه شد. هرچند در مدیریت مسائل داخلی کشور باید دیدگاه ها، نظرات و رهیافت های مختلف را ملاحظه کرد، اما در مسائل امنیت ملی و دفاع از کلیت نظام و مصالح و منافع بیرونی آن باید به وحدت رویه برسیم.

با این اوصاف تمام دیدگاه ها و نظرات الزاما باید از مجرای وزارت امور خارجه به دنیا مخابره شود. متاسفانه بخش زیادی از توان وزارت امور خارجه کشورمان مصروف مدیریت مواضع ناهمسو و بعضا غیر کارشناسی داخلی شده است. وزیر امور خارجه به جای آن که تلاش خود را صرف احتجاج با طرف خارجی کند، در بسیاری از موارد باید پاسخگوی سیگنال های متشتت و پالس های مخرب داخلی باشد. در چنین شرایطی که دشمن، بیان نافذ وزیر امورخارجه کشورمان را برنتابیده و با رویکرد تحریمی درصدد اطفاء روشنگری های مؤثر ایشان برآمده است، ارسال پیام های مغایر و تضعیف مواضع اصولی وزارت امور خارجه، نهاد تصمیم گیر در سیاست خارجی را به شکلی متزلزل و ناکارمد نمایان می کند که بر خلاف منافع ملی است و باعث خدشه دار شدن اقتدار نظام اسلامی خواهد شد.