اروپا فقط به بیانیه های سیاسی و تهدیدات توخالی دیپلماتیک علیه تهران بسنده می کند

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: تحولات چند وقت اخیر بعد از برداشته شدن گام چهارم کاهش تعهدات برجامی، نشان از این دارد که تلاش هایی برای تحت تاثیر قرار دادن تلاشهای ایران در سطح بین المللی، هم از سوی اروپایی ها و هم از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی در جریان است. برای بررسی بیشتر این تحولات، دیپلماسی ایرانی به سراغ عبدالرضا فرجی راد، سفیر اسبق ایران در نروژ، استاد ژئوپولتیک و کارشناس مسائل بین الملل رفته است که در ادامه می خوانید:

چنان که از قبل هم اروپایی ها در بیانیه مشترکی عنوان کرده بودند در صورت برداشته شدن گام چهارم کاهش تعهدات هسته ای از برجام خارج خواهند شد، وزیران امور خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا همراه با شورای اروپایی در بیانیه مشترک روز دوشنبه ۲۰ آبان ماه در واکنش به برداشته شدن گام چهارم و کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، تهران را به فعال شدن مکانیسم ماشه تهدید کردند. با این تفاسیر آیا این بار اروپایی ها تهدیدشان را عملیاتی خواهند کرد و یا اینکه کماکان شمشیر داموکلس خود (مکانیسم ماشه) را بر سر ایران نگاه خواهند داشت و به تبع آن، این بیانیه از مرز تهدید دیپلماتیک پا جلوتر نخواهد گذاشت؟

اروپایی ها اکنون یک بازی دو سره را آغاز کرده اند. از یک طرف همواره معتقدند که دونالد ترامپ با خروج از برجام ناکارآمدی توافق هسته ای را باعث شد و این اقدام کاخ سفید را نکوهش می کنند. مضافا این که اگر چه نمی توان به روند استیضاح و برکناری ترامپ دل خوش کرد، اما اروپایی ها این امید را دارند با تاثیر مخرب این استیضاح بر انتخابات 2020، ترامپ دیگر به کاخ سفید راه پیدا نکند. اما در عین حال اروپاییها اکنون تهدیدات خود را هم به جمهوری اسلامی ایران و گامهای کاهش تعهدات برجامی دارند. یعنی این سه کشور اروپایی سعی دارند با برخی اقدامات تا انتخابات بعدی آمریکا یک وقت کشی سیاسی داشته باشند. چون اروپایی ها به هیچ وجه نمی خواهند به شرایط قبل از برجام باز گردند. ضمن این که هنوز یک روابط و مذاکراتی میان ایران و فرانسه وجود دارد که اگر چه پررنگ نیست، اما قطع هم نشده است. لذا باید دید تکلیف این مسائل چه خواهد شد. چون اروپا تا زمانی که تکلیف این مسائل روشن نشود فقط به بیانیه های سیاسی و تهدیدات توخالی دیپلماتیک علیه ایران بسنده می کند. یعنی مسئله فعال شدن مکانیسم ماشه اساسا در دستور کار آلمان، فرانسه و انگلستان نیست. 

اما به موازات این تحرکات سیاسی، طی روزهای اخیر به نظر می رسد که اروپایی در تعریف روابط و مناسبات خود با ایران به برخی مسائل حاشیه ای با محوریت اعتراضات اخیر پرداخته اند که با واکنش دستگاه دیپلماسی کشور مواجه شد. این در حالی است که پیش از این هم در مسائل و رویدادهای دیگری مانند حمله به تاسیسات نفت آرامکو نیز شاهد حملات دیپلماتیک به ایران از سوی اروپایی ها بودیم. سوال اینجاست که در شرایط حساس کنونی که شما معتقدید اروپایی ها به دنبال مذاکره با ایران هستند و در عین حال نیز با توجه به واقعیتهای کنونی و عدم صداقت اروپا در عمل به تعهدات برجامی هر لحظه شکنندگی روابط دیپلماتیک فی مابین بیشتر می شود، قاره سبز دست به اقداماتی می زند که وضعیت پیچیده تر و بغرنج تر شود؟

اروپاییها بر استحکام نظام جمهوری اسلامی ایران واقفند. مضافا این که چنین اعترضاتی در خصوص بنزین از قبل از انقلاب در ایران سابقه داشته است. در کنار آن هم شما به تحولات در فرانسه و اعتراضات یک ساله مردم این کشور نگاه کنید، چنان که اکنون در هنگ کنگ، آمریکای لاتین و برخی کشورها این اعتراضات وجود دارد. پس این مسائل مختص ایران نبوده و نیست. لذا این گونه دخالت های اروپا، نه تنها کمکی به شرایط و مناسبات فی ما بین نمی کند، بلکه می تواند همین روابط کنونی را هم تحت تاثیر قرار دهد. اتفاقا با اشراف بر همین مسئله بود که سران و مقامات اروپایی آن گونه که باید دخالتی در مسائل اعتراضات مربوط به بنزین نداشتند. یعنی در مقام قیاس با تحولات سال 88 این بار اروپا دخالت بسیار کم رنگ تری داشت. اگر شما به ده سال پیش نگاه کنید می بینید که آن زمان سران و مقامات درجه اول اروپا همگی به کرات در خصوص تحولات داخلی در ایران اظهار نظر تندتری می کردند. اما این بار فقط برخی از معاونین، مشاورین و سخنگوها آن هم به صورت محدود درباره تحولات در ایران مواضعی داشتند و بیانیه هایی را صادر کردند. هر چند که همین مواضع محدود هم در خصوص تحولات ایران نباید وجود داشته باشد. چون دخالت در مسائل ایران در هر شکل و در هر سطحی قابل پذیرش نیست. البته این را هم باید گفت این مسئله هم طبیعی است. زمانی که حزب رقیب در یک کشور اروپایی روی این مسائل مانور می دهد. به خصوص مسائلی که با حقوق بشر در ارتباط است. یقینا دولت های اروپایی هم اظهار نظر می کنند. 

در راستای تحرکات آژانس بین المللی انرژی اتمی شاهدیم که پنچ شنبه گذشته کورنل فروتا که روزهای پایانی تصدی گری مدیرکلی این آژانس را می گذراند، در بیانیه‌ای خطاب به شورای حکام خواستار همکاری کامل و به جای ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد. در این بیانیه وی دوباره بر گزارش اخیر آژانس مانور داد که عنوان کرده بود ذرات اورانیوم ساخته دست بشر در محلی که ایران به آژانس اعلام نکرده بود، پیدا شده که طبق برخی اخبار این مکان همان تورقوزآباد است که در اتهام زنی های بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل مطرح شد. اینها علاوه بر حاشیه سازی و جنجال آفرینی سیاسی و دیپلماتیک برخی کشورها در این آژانس پیرامون اخراج بازرس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران بود. با این زمزمه آیا تلاش هایی برای سیاسی و حتی امنیتی کردن پرونده فعالیت های هسته‌ای ایران در این آژانس وجود دارد؟

اگر چه شما به نکات درستی اشاره کردید اما هنوز برای قضاوت در خصوص وجود تلاش هایی برای سیاسی و امنیتی کردن پرونده فعالیت های هسته ای ایران زود است. شما به دو مسئله اشاره کردید. اولا مسئله تورقوز آباد اکنون محل رایزنی ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی است. در این راستا آقای کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز عنوان داشت این مسئله یک مسئله جزئی است که در مذاکره با آژانس حل خواهد شد. پس زمانی که کسی مانند معاون سازمان انرژی اتمی این گونه سخن می گوید باید حرف او را سند و مرجع قرار داد. 
در خصوص اخراج بازرس هم باید گفت که این خانم با خود مواد خطرناکی را در مراکز هسته ای حمل کرده است که موجب برخورد جدی ما شد. گزارش این مسئله هم به خود آژانس داده شد. لذا با اشرافی که آژانس در این مسئله داشت، چندان نتوانست روی آن مانور دهد. البته در روند اعزام بارزس های آژانس به ایران احتمالا آمریکا و اسرائیل سعی دارند و با گماشتن برخی افراد برای دسترسی به اطلاعات حساس ما، شرایط را طور دیگری رقم بزنند که خوشبختانه با هوشیاری مسئولین این دست تلاشها همواه با شکست مواجه خواهد شد.

ولی برخی معتقدند که آقای فروتا برای بررسی همین مسائل به ایران سفر خواهد کرد و در این سفر هم وی با هماهنگی آمریکا و برخی کشورهای دیگر عمل خواهد کرد. آیا شما این مسئله را تایید می کنید؟

باید ایشان به ایران سفر و مواضع خود را مطرح کنند آن وقت قضاوت کرد. نمی شود از الآن اظهارنظر قطعی داشت. ضمن این که واقعیت ها را هم باید در نظر داشت. دیگر آژانس بین المللی انرژی اتمی نمی تواند مانند گزارش های سیزدهم و چهاردهم عمل کند. چون در راستای گامهای کاهش تعهدات برجامی ما روز به روز در حال ورود به نقاط حساسی هستیم که آژانش موظف به گزارش آنهاست. لذا ما هر لحظه به فاز حساس پرونده فعالیت های هسته ای نزدیک تر می شویم. ضمن این که آمریکا بعد از برداشته شدن گام های کاهش تعهدات هسته ای ایران به دنبال فشار بیشتر بر همه طرف های برجامی و آژانس است که ایران را محدود کند. لذا اکنون وضعیت تغییر پیدا کرده است. همه باید خود را مهیای تحولات جدی تری کنند. 

به عملکرد کورنل فروتا، دبیر موقت آژانس بین المللی انرژی اتمی اشاره شد. در این رابطه برخی از کارشناسان معتقدند که فروتا با اقدامات، واکنش ها، مواضع، گزارشها و حتی سفر آتیاش به تهران تنها به زمنیه سازی، مقدمه چینی و فراهم کردن بستر برای پیگیری روند سیاسی و امنیتی کردن پرونده فعالیت های هسته ای ایران با آغاز دوره ماموریت آقای گروسی به عنوان مدیر کل جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی کمک می کند که از اول ژانویه سال 2020 آغاز می شود. تحلیل شما در این باره چیست؟

این سوال شما مانند سوالات قبلی فقط در قالب تحلیل است نه خبر. باید منتظر ماند و دید که ایشان با شروع کار خود چه گزارشها، مواضع و کارنامهای از خود در قبال پرونده فعالیتهای هسته ای ما خواهد داشت، ‌آن زمان قضاوت کنیم. ما نباید در این شرایط با برخی تحلیل وضعیت را ملتهب کنیم. ضمن این که حتی اگر ما تحلیل موجود در سوال شما را بپذیریم و آقای گروسی تحت تاثیر آمریکا باشد، نمی تواند بر روند مد نظر ما تاثیر سوئی داشته باشد. ایران از 18 اردیبهشت ماه عنوان کرده است در قبال تحریم های آمریکا و بدعهدی اروپا گام به گام از تعهدات هسته ای خود خواهد کاست. لذا وجود هر شخصی در هر مقامی نمی تواند بر این برنامه ایران اثر داشته باشد، مگر بازگشت اروپا و آمریکا از مواضع خود.