نخستین فرستاده ژاپن به ایران در دوره قاجار+دانلود کتاب

نویسنده: مهدی تدینی، مترجم، نویسنده و پژوهشگر

دیپلماسی ایرانی: مقایسه ایران و ژاپن در طول ۱۵۰ سال اخیر همواره مطرح بوده است. پرسش آزاردهنده ما این است که چرا ژاپن توانست به رشد صنعتی و پیشرفت نامنتظره‌ای برسد و ما نتوانستیم. اصلاً بیایید به پیش از جنگ جهانی دوم برگردیم تا پای آمریکا را هم وسط نکشیم. ژاپن اولین ناو هواپیمابر جهان را در سال ۱۹۲۳ ساخت، پیش از آمریکا! ۲۲ سال پیش از بمب اتم و شکست در جنگ در برابر آمریکا. همان سال ۱۹۲۳ (۱۳۰۲ شمسی) در مجلس ایران دعوا میان مدرس و سردار سپه (رضاخان) در جریان بود و ما درگیر نان شب بودیم.

۱۸۸۰ (۱۲۵۹ شمسی) برای نخستین بار دیپلمات‌های ژاپنی به ایران آمدند. یوشیدا ماساهارو، نفر اصلی بود و سفرنامه‌ای هم نوشته است. یوشیدا دو بار با ناصرالدین‌شاه دیدار کرد. بار اول رسمی و بار دوم گفت وگویی صمیمانه و چندساعته با شاه داشته است. کنجکاوی شاه و پرسش‌های دقیق و مهم او در این گفت وگو بسیار جالب است. یوشیدا گفت وگوی اول خود با شاه را در کتابش ثبت کرده که بخش‌هایی از آن را در ادامه می‌توانید بخوانید: 

«شاه: سفرتان در ایران به سلامت انجام شد و با مشکلی روبرو نشدید؟
من: بسیار خوشوقتم که این سفر را به سلامت و خوشی گذراندیم و چشممان به جمال مهرآسای شاه روشن شد.
شاه: البته می‌دانم که راه خوب نیست و کم‌وبیش دشواری داشته‌اید. امیدواریم در آینده نزدیک در مسیرهایی راه‌آهن داشته باشیم.
من: برای گشت‌وگذار به ایران نیامده‌ام. به شوق زیارت اعلاحضرت پادشاه آمده‌ام و برای دیدن و بررسیدن اوضاع اینجا. پس سختی سفر را هیچ حس نکردم.
شاه: شما [در ژاپن] راه‌آهن ساخته‌اید؟
من: بله ساخته‌ایم.
شاه: این کار به وسیله خارجی شده است یا به دست ژاپنی؟
من: همه‌کار به دست ژاپنی‌ انجام شده است.
شاه: چند کیلومتر راه‌آهن ساخته‌اید؟
من: از توکیو تا یوکوهاما ۱۸ میل و از کوبه تا اوئتسو ۷۰ میل خط‌آهن ساخته شده و خطوط دیگر در دست ساختمان است.
شاه: آیا ابزار کار را از کشورهای دیگر آورده‌اید؟
من: ریل را از خارج خریدیدم، اما چیزهای دیگر را خودمان فراهم کردیم.
شاه: شما در ژاپن ماشینخانه قطار یا لوکوموتیو می‌سازید؟
من: در آغاز کار از خارج خریدیم. اما حالا خودمان می‌توانیم بسازیم.
شاه: [در این کار] به افراد فنی خارجی نیاز دارید؟
من: اوایل به خارجی‌ها نیاز بود، اما اکنون همه کارها را خود ژاپنی‌ها می‌گردانند.
شاه: اعلاحضرت امپراتور ژاپن حالشان خوب است؟ تندرستند؟
من: اعلاحضرت امپراتور از سلامت برخوردارند و به کارهای مملکت می‌پردازند.
شاه: امپراتور چند سال دارند؟ چندمین سال سلطنتشان است؟
من: اعلاحضرت ۲۸ سال دارند و سیزدهمین سال سلطنتشان است.
شاه: آیا امپراتور امور مملکت را به خواست و اراده خود اداره می‌کنند؟
من: اعلاحضرت امپراتور خود به کارهای مملکتی می‌رسند و وزیران دولت معظم‌له را یاری می‌دهند.
شاه: شنیده‌ام شما دو مرجع مملکتداری را با هم دارید؛ یکی امپراتور که رئیس آیینی کشور است و دیگری فرمانروای لشکری یا «شوگون» که اداره سیاسی مملکت را در دست دارد. آیا درست است که نهضت احیای قدرت امپراتور به تازگی صورت گرفته و آیا این نهضت به معنی تحول در نظام سیاسی مملکت است؟
من: پادشاهی ژاپن از دیرباز میان یک خاندان نسل به نسل تداوم داشته. ما در مملکتمان دو پادشاه نداریم. از حدود سده دوازده در ژاپن نظام حکومت لشکری برقرار شده که در آن شوگون یا سپهسالار کارها را اداره می‌کرد و امپراتور در حمایت این سپهسالاران بود. امپراتور مِیجی [امپراتور کنونی] که روی کار آمد، نظام سپهسالاری را بر هم زدیم [و قدرت فائق به امپراتور بازگشت]...
شاه: آیا قانون‌اساسی تازه در ژاپن پس از به سلطنت رسیدن امپراتور میجی تصویب و اعلام شد یا که قانون‌اساسی از مدت‌ها پیش تدوین شده بود؟
من: قانون‌اساسی ما از ۲۵۰۰ سال پیش تاکنون هیچ‌گاه عوض نشده و فقط اصلاح‌هایی در آن شده است و آن را با احوال و سیاست روز سازگار ساخته‌ایم...
شاه: قشون ژاپن چه تعداد سرباز دارد؟
من: نیروی زیر پرچم ۵۰.۰۰۰ نفر است و ۵۰.۰۰۰ نفر هم افراد ذخیره داریم... 
شاه: شیوه قشون ژاپن چطور است؟
من: در آغاز ما شیوه و سازمان نظامی فرانسه را گرفتیم. اما آهسته آهسته شیوه خاص خودمان را طرح انداختیم.
شاه: آیا همه سربازان ژاپنی به شیوه اروپایی مجهزند؟
من: بله، این‌طور است.»

آنچه خواندید از صفحات ۱۸۶ تا ۱۸۹ کتاب یوشیدا بود که دکتر رجب‌زاده به فارسی ترجمه کرده است. این کتاب را در پیوست می‌توانید بخوانید، و چه کتاب بی‌نظیری!