گفت‌وگوهای سخت در تهران

دیپلماسی ایرانی: همه نگاه‌ها این هفته به نتایج گفت‌وگوهایی است که در تهران انجام می‌شود. نخستین دور آن، دوشنبه (20 خرداد 98) میان "هایکوماس"، وزیر امور خارجه آلمان و «محمد جواد ظریف»، وزیر امور خارجه کشورمان انجام شد. دور بعدی مربوط است به مذاکرات مقدماتی با وزیر امورخارجه ژاپن و آنگاه گفت‌وگوهایی که قرار است «آبه شینزو»، نخست وزیر ژاپن با مقام‌های ایرانی داشته باشد. ناظران با دقت فرایند گفت‌وگوها و نتایج آن را رصد می‌کنند تا شاید از آنچه تنش فزون یافته میان ایران و امریکا ایجاد کرده، چشم‌انداز قابل فهم‌تری را پیش‌بینی کنند.

پیش از اقدام تازه واشنگتن در تحریم صنعت پتروشیمی ایران، برخی خوش‌بینی‌ها در کاهش و یا کنترل تنش میان ایران و امریکا و انتشار اخبار ـ و در این حال گمانه‌ها ـ در‌باره نتایج سفر «آبه شینزو» به تهران شکل گرفت؛ اما اصرار دولت امریکا به گسترش دامنه «فشار حداکثری» در را برهمان پاشنه‌ای نگه داشته است که می‌توان «نقطه صفر» در بحران روابط دو کشور نامید. بازتاب این وضع در همان نخستین دور گفت‌وگوهای دیپلماتیک این هفته تهران نمایان بود.  

آنچه وزیران امورخارجه دو کشور آلمان و ایران در کنفرانس مطبوعاتی دوشنبه (دیروز)خود بیان کردند، حکایت از گفت‌وگویی صریح، بی‌پرده و شفاف بود. طرف آلمانی خواستار و به تعبیر روشن‌تر،‌ الزام ایران به ماندن در برجام شد. طرف ایرانی نیز با اشاره به جنگ اقتصادی امریکا علیه کشورش، به تعهدات اروپائیان در حمایت حقوقی، سیاسی و اقتصادی از ایران در برابر سیاست فشار حداکثری دولت «دونالد ترامپ» تأکید کرد. گفت‌وگوهای هایکو ماس با همتای ایرانی خود و آنچه پس از آن با رئیس جمهور روحانی معلوم کرد؛ اروپا قادر به طراحی بازی «برد ـ برد» در تنشی نیست که اکنون به نظر می‌رسد در روابط ایران و امریکا به نقطه جوش نزدیک شده است. او تصریح کرد؛ برای توقف اقدام‌های ضد برجامی دولت ترامپ دست اروپا باز نیست. ماس گفت: «اروپا می‌کوشد که منافع اقتصادی ایران در چارچوب برجام تأمین شود، اما نباید انتظار «معجزه» داشت و رویکرد کاهش تعهدات (برجامی ایران) را نیز نمی‌پذیرد.» وزیر امورخارجه آلمان به نکته ظریفی اشاره کرد؛ اینکه تحقق منافع اقتصادی وعده داده شده به ایران در چارچوب برجام بدون همراهی آمریکا دشوار است. 

ایران اما در برابر تلاش‌های دیپلماتیک برای کنترل تنش جاری سه خواست روشن و قاطع دارد:  لزوم بازگشت آمریکا به برجام، جبران خسارت‌های وارد شده و رفع تحریم‌های فراسرزمینی که از سوی امریکا به این کشور وارد شده است. «کیوان خسروی»، سخنگوی شورای عالی امنیت سه شرط بالا را ضمانت‌های لازم برای موفقیت هرگونه تلاش دیپلماتیک و به‌ویژه سفر نخست وزیر ژاپن به تهران بیان کرده است. به این ترتیب صورت مساله به گونه‌ای نشان می‌دهد که از یک سو واشنگتن به رغم مانور تبلیغاتی در باره اعلام آمادگی مذاکرات بدون پیش‌شرط‌، نه تنها کمترین انعطاف را در جنگ اقتصادی خود با ایران بروز نداده، بلکه همچنان در مدار عصبی ایران عمل می‌کند. اروپا فاقد توانایی لازم در تأمین خواست‌هایی است که ایران از حیث حقوقی و اخلاقی بیان می‌کند اما بر انتظارات یک سویه خود از این کشور اصرار دارد. به نظر می‌آید، کلام هایکو ماس در کنفرانس مطبوعاتی مشترک خود با ظریف، جنسی از تهدید داشت. او گفت: «در حال حاضر سوریه و یمن شاهد جنگ هستند اما اینجا (ایران) جنگ نیست و تلاش همه این است که وضع به همین صورت بماند». بنابراین وزیر امور خارجه آلمان که به تعبیری اروپائیان و خاصه جناح غربی گروه 4+1 را نمایندگی می‌کند، کف و سقف توانایی جناح اروپایی را در مجاب کردن تهران برای ماندن در برجام بیان کرد. این درحالی است که «ها پـِـر شفر» رئیس آلمانی «اینستکس» را نیز با خود به تهران آورده بود. مهمترین ابتکار اروپائیان می‌تواند در دوسطح بررسی شود: نخست؛ کنترل تنش در وضع فعلی. دلیل این امر همان ناتوانی در کنترل اقدام‌های ماجراجویانه امریکائیان است. دوم؛ تن سپردن به پیشامدهایی که اکنون هیچ طرفی خواستار آن نیست. حال باید منتظر نتایج گفت‌وگوهایی بود که طی روزهای این هفته در تهران انجام می‌شود؛ به ویژه گفت‌وگوهای «آبه شینزو» نخست وزیر ژاپن./ابتکار