نشست مکه، نشستی برای ایران هراسی

مصطفی مطهری؛ دکترای علوم سیاسی و کارشناس مسائل شبه جزیره عربستان)

دیپلماسی ایرانی: چند سالی است که دولت سعودی با راهبرد برگزاری نشست ها و اجلاس ها در درون مرزهای ملی عربستان به دنبال حصول به مقاصد و نیات سیاسی، استراتژیکی و ژئوپلیتیکی است؛ به واقع از زمان آغاز تنش های میان ریاض با دوحه و جلوه نمایی قطر از نرفتن زیر چتر ریاض و بیرون آمدن از زیر سایه سعودی ها و تلاش برای یاد دادن این مسیر به دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس، سعودی ها تمام مساعی خود را در این مسیر قرار داده اند تا از طرق مختلف هم برتری و سیادت خود را به مانند گذشته حفظ کنند و هم بر دامنه و حدود فشار خود بر دوحه به سبب تمرد از فرامین ریاض، از طریق همراه سازی جهان عرب و حتی کشورهای اسلامی بیفزایند. 

در واقع چالش دوحه برای سعودی را باید در کنار چالش سنتی ایران برای ریاض در عرصه خارجی مورد تحلیل قرار داد. اگر چه از نظر مقامات سعودی میزان تهدیدهای بالقوه و بالفعل دوحه برای ریاض به مراتب کمتر و اندک تر از تهدیداتی است که از سوی تهران وجود دارد، اما در نگاه کلیت نگر تصمیم گیرندگان سعودی ایده واکنشی همراه سازی دوستان و متحدین منطقه ای و فرا منطقه ای علیه جریانات ضد سعودی در منطقه، می تواند به میزان قابل توجهی کارساز و راه گشا باشد.

از این رو به زعم کارگزارن و صاحب منصبان سعودی برگزاری نشست های عمدتاً رسمی با فوریت های زمانی با علائم و نشانه هایی از فوق العاده بودن و یا اضطراری بر حسب شرایط و موقعیت ها به ایده یارگیری و راهکار جبهه بندی های سعودی، عینیتیِ واقع گرایانه و راهبردی خواهد بخشید. نشست مکه نیز که قرار است در 30 مه در مکه برگزار شود از جنس رویکرد ذکر شده در سطور بالاست که از بطن نگاه راهبردی آنها در منطقه برای در انزوا قرار دادن و ایجاد تشدید فشارها بر رقبای منطقه ای شان قابل تحلیل است.

بنابراین برگزاری دو نشست در سطح کشورهای عربی و خلیج فارس در مکه در 30 می به درخواست ملک سلمان، پادشاه سعودی و دعوت از کشورهای به گفته وی، دوست در شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب برای مشورت در بررسی امنیت و ثبات در منطقه و تقویت آن، حکایت از دغدغه ها و چالش های دوگانه تازه و کهنه سعودی در عرصه بازی آنها در میدان های منطقه ای دارد.

از این رو قبل از ورود به تحلیل ابعاد مورد نظر سعودی ها از برگزاری نشست مکه باید این نکته را با تأکید چند باره مورد عنایت قرار داد که با توجه به اظهارات مقامات سعودی که مدعی آن هستند که این نشست با محوریت بررسی تقویت امنیت و ثبات در منطقه محوریت خواهد یافت، باید بیان داشت که مفهوم امنیتی سازی منطقه ای و بررسی تهدیدات مبتنی بر عدم ثبات منطقه ای از نظر ریاض، تهران و تهدیدات متصور شده از سوی تهران برای منافع ریاض در عرصه داخلی و خارجی است. از این رو محور بودن تهران و مناسبات مرتبط با آن در عرصه منطقه ای در نشست مکه از جمله نکات کلیدی است که سعودی ها تلاش خواهند کرد به هر نحوی با رویکرد اقناع سازی حاضرین گام بردارند. به عبارت بهتر اینکه سعودی کوشش خواهند کرد با نشان دادن ایران به عنوان متغیر ناامن ساز و بی ثبات کننده منطقه، روند ایران هراسی را به طور خودکار در میان کشورهای مدعو در این نشست را کلید زده و به آنها بقبولانند. 

از حیث مکانی دلیل برگزاری این نشست در مکه علاوه بر وجه نمادینِ اسلامی بودن این شهر و موضوع شناساندن و تفهیم مصنوعی خود خواندگی ملک سلمان به عنوان خادم حرمین شریفین و حافظ مکان امن الهی به دیگر کشورهای اسلامی از دوست و دشمن، که بر حسب اولویت های سیاسی – امنیتی – ایدئولوژیکی و مذهبی ایران در صدر آن قرار داد، به نوعی هدف اصلی و حیاتی از این فعل، استفاده از نام این شهر برای همسو کردن مدعوین به این نشست با ریاض در ذیل اقدامات منطقه ای است. در واقع اگر از حیث دینی، مکه را مبدا آغاز حرکت اسلام در گستره رسالت در نظر بگیریم، سعودی ها نیز تلاش دارند با شبیه سازی های تاریخی از بطن دین مبین اسلام، به برنامه ریزی و سیاستگذاریِ اقدامات جدید منطقه ای با همراهی دیگر کشورهای عربی – اسلامی تحت رهبری سعودی بپردازند و با تطمیع و یا دیگر ابزار این روزهای آنها یعنی تهدید دوستان به اصطلاح مخالف اهداف آنها وارد عمل شوند. 

از منظر سیاسی و از نظر دولت سعودی نشست مکه این قابلیت را بطور بالقوه در خود داراست تا این پیام را به تهران و دوحه انتقال دهد که ریاض با توجه به شرایط موجود از شکست های آنها در میدان های منطقه ای مانند سوریه و یمن و حتی عدم کامیابی آنها در به زانو درآوردن دوحه در مقابل فشارهای وارده اقتصادی – سیاسی و ... هنوز قادر هستند مرکزیت خود را به عنوان یک ثقل تصمیم گیری در منطقه و در قطب عربی جهان اسلام حفظ کنند؛ به علاوه اینکه با مخابره تلویحی این موضوع که ریاض به شکست های خود آگاه است، با برگزاری نشست هایی از قبیل مکه درصدد فهماندن این مطلب خواهند بود که آنها توانسته اند با تعریف دوباره نقش های منطقه ای خود به رفع نواقص گذشته برای موفقیت در آینده برنامه ریزی کنند.

از بعد امنیتی نشست مکه حاوی یپام هایی با ابعاد داخلی و خارجی است. در واقع اتفاقات و رویدادهای مرتبط با اعدام مخالفان عمدتاً شیعه مذهب در عربستان و تشدید فشارهای وارده بر جامعه شیعه نشین در مناطق شرقی عربستان مانند القطیف و ... توسط دولت سعودی، از یکسو به عاملی برای واکنش های داخلی و اعترضات مربوط به آن شده است و از سوی دیگر نیز در عرصه بین المللی این اقدامات ناقض حقوق بشری در سعودی به دلیلی برای اعتراض افکار عمومی به اقدامات دولت سعودی و تحت فشار قرار دادن دولت های متبوعشان از چرایی داشتن رابطه با دولت سعودی که متهم به قتل و نسل کشی مذهبی است، تبدیل شده است. از این رو نشست مکه برای سعودی ها در شرایط موجود می تواند به مثابه پاشیدن آب بر آتش این اعترضات باشد. در بعد دیگر از عملکرد امنیتی نشست مکه باید این نکته را مورد توجه قرار داد که حمله پهبادی یگان پهبادی ارتش و کمیته های مردمی یمن به مواضع سعودی های در نجران و پایشگاه نفت سعودی ها و هدف قراردادن دو نفت کش عربستان در راه عبور از خلیج فارس، یک تهدید با تاثیرگذاری بالا بر چگونگی کنش و آینده فعالیت های سعودی در منطقه و در میدان نبرد در یمن محسوب می شود، از این رو نشست مکه می تواند در ایمن سازی وضعیت در مخاطره قرار گرفته سعودی در شرایط فعلی کمک فراوانی بکند. 

اما درباره میزان تأثیر نشست مکه از بعد منطقه ای برای سعودی ها، باید اذعان کرد که مهمترین وجه این گونه نشست ها برای سعودی در همین راستا خواهد بود؛ بطوریکه اهمیت بعد منطقه ای به اندازه ای است که تمام وجوه و ابعاد دیگر را در بر می گیرد. پیشبرد اهداف منطقه ای با تشکیل یک آرایش سیاسی همسو با جریان سعودی – عبری - غربی، تثبیت و نهادینه کردن عملیات روانیِ ایران هراسی در منطقه، کمک به پیشرفت اهداف غرب در منطقه در ذیل مبارزه با تهدیدات بالقوه و بالفعلِ غرب ستیز منطقه ای با پیگیری طرح منتسب به ناتوی عربی، هموار کردن مسیر منطقه ای برای اجرای طرح معامله قرن و بر طرف سازی مشکلات موجود در این باره و تبدیل چالش های امنیتی سعودی به یک تهدید منطقه ای از جمله مواردی است که در نشست مکه به احتمال فراوان در دستور کار سعودی قرار خواهد گرفت.

واقعیت امر این است که یکی از دلایل اصلی از اقدام به برگزاری نشست مکه از سوی سعودی ها، وضعیت تنش آلود منطقه است. در واقع تشدید تنش های میان واشنگتن با تهران و گسیل ناوهای هواپیمابر به خلیج فارس با ادعای دفاع منافع ایالات متحده آمریکا و متحدان منطقه ای اش در برابر ایران و گروه های مورد حمایت آن، مطمئناً نقش یک عامل تحریکی یا کاتالیزور را در این باره داشته است که موجب شده تا سعودی از گزاره فوق العاده بودن برای برگزاری این نشست استفاده کند. به عبارت بهتر اینکه با رکود و فروکش کردن گمان زنی ها در رابطه با احتمال درگیری نظامی واشنگتن با تهران، سعودی ها از طریق برگزاری نشست مکه تلاش دارند با بزرگ نمایی نقش ایران در منطقه در وجوه منفی و الصاق نام ایران به جریانات تروریستی، واشنگتن را در عمل به انجام و اقدام به حمله نظامی به ایران اقناع کنند. به طوری که با کاستن و کاهش مخالف های منطقه ای در مسیر عملیاتی سازی طرح معامله قرن برای واشنگتن، معامله تشدید فشارها بر ایران و حتی تشویق و ترغیب واشنگتن به درگیری نظامی با ایران را به انجام برسانند. به عبارت جامع تر اینکه از کارتِ معامله قرن برای مجاب سازی واشنگتن برای اعمال فشار بیشتر به ایران استفاده ویژه ای از سوی سعودی ها خواهد شد.